Pers Geçidi Muharebesi

Pers Geçidi Muharebesi
	Büyük İskender'in seferleri
	; Pers Geçidi
Tarih	20 Ocak MÖ 330
Bölge	Pers Geçitleri, Persepolis yakınları
Sonuç	Makedon zaferi Persepolis'in nihai olarak yağmalanması ve yerle bir edilmesi, düşüşüne neden oldu;
Coğrafi; Değişiklikler	İskender, Pers'in yarısının kontrolünü sağlamlaştırdı ve hanedan merkezini ele geçirdi
Taraflar
Makedon Krallığı Korint İttifakı;	Ahameniş İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
İskender; Craterus ; Ptolemaios	Ariobarzanes
Güçler
17.000 seçilmiş dövüşçü; 14.000'den fazla	40.000 piyade ve 700 süvari (Flavius Arrianus) 700-2000 (modern tahmin)
Kayıplar
Orta-Ağır	Tüm kuvvet

Pers Geçidi Muharebesi, Pers satrapı Ariobarzanes tarafından komuta edilen bir Pers kuvveti ile İskender tarafından yönetilen istilacı Korint İttifakı arasında askeri bir çatışmadır. MÖ 330 kışında, Ariobarzanes, Persepolis yakınlarındaki Pers Kapıları'nda sayıca üstün olan Pers kuvvetlerinin son direnişine önderlik etti^[5] ve Makedon ordusunu bir ay boyunca geride tuttu. İskender sonunda, yakalanan savaş esirlerinden veya yerel bir çobandan Perslerin arkasına giden bir yol buldu, Persleri yendi ve Persepolis'i ele geçirdi.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahameniş İmparatorluğu, Granikos (MÖ 334), İssos (MÖ 333) ve Gaugamela'da (MÖ 331) Makedon kuvvetlerine karşı bir dizi yenilgiye uğradı ve MÖ 331'in sonunda İskender, Babil ve Susa'ya ilerledi. Bir Kral Yolu, Susa'yı (Elam'daki ilk Pers başkenti) Persis'teki daha doğu başkentleri Persepolis ve Pasargad ile birleştirmişti ve İskender'in devam eden seferi için bu doğal bir rotaydı. Bu sırada Kral III. Darius, Ekbatan'da yeni bir ordu kurmaya çalışıyordu.^[6] Ariobarzanes, Makedonya'nın İran'a ilerlemesini engellemekle suçlandı. İskender'in geçmesi gereken araziye büyük ölçüde güveniyordu. Zagros Dağları boyunca yalnızca birkaç olası yol vardı ve bunların tümü kışın başlamasıyla daha tehlikeli hale geldi.

Susa'nın fethinden sonra İskender, Makedon ordusunu ikiye böldü. İskender'in generali Parmenion, Kraliyet Yolu'nun bir yarısını aldı ve İskender'in kendisi de İran'a doğru yola çıktı. İran'a geçmek, kolayca pusu kurmaya müsait olan dar bir dağ geçidi olan Pers Kapıları'nı geçmeyi gerektiriyordu.^[7]

İlerlemesi sırasında İskender, güvenli geçiş için Pers krallarından aldıkları haracın aynısını ondan talep eden yerel bir dağ kabilesi olan Uksilere boyun eğdirdi.^[8] Pers Kapıları'ndan geçerken hiçbir direnişle karşılaşmadı. Yürüyüşü sırasında daha fazla düşman kuvvetiyle karşılaşmayacağına inanan İskender, öncü birliklerinin önüne gözcüler göndermeyi ihmal etti ve böylece Ariobarzanes'in pususuna girdi.

Tang'e Meyran olarak adlandırılan Pers Kapısı'na çıkan vadi, başlangıçta çok genişti ve bu Makedon ordusunun tam yürüyüşle dağlara girmesine izin verdi. Ariobarzanes, günümüz Cheshmeh Chenar köyünün yakınında bir pozisyon aldı. Yol güneydoğuya doğru kıvrılıyor (yükselen güneşe bakacak şekilde) ve bu noktada önemli ölçüde daralıyordu, bu da araziyi özellikle tehlikeli, dolayısıyla Ariobarzanes'in amaçlarına çok uygun hale getiriyordu.

Tarihçi Flavius Arrianus'a göre, Ariobarzanes 40.000 piyade ve 700 süvari kuvvetine sahipti ve 10.000'den fazla Makedon kuvvetiyle karşı karşıya kaldı. Bununla birlikte, bazı modern tarihçiler, Ahameniş kuvveti için bu rakamların fazlasıyla abartılı ve mantıksız olduğunu iddia etmişlerdir.^[9]^[10] Encyclopædia Iranica, Ariobarzanes'in emrindeki muhtemel maksimum asker sayısına dayanarak, yalnızca 700 (veya 2.000'den fazla olmayan) adamdan oluşan bir dizi savunucu önermektedir, ancak çoğu modern tarihçinin Arrianus, Curtius ve Diodoros'u koşulsuz olarak takip ettiğini belirtmektedir.^[11]

Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]

Pers Kapısı pusu noktasında sadece birkaç metre genişliğindeydi. Makedon ordusu dar geçitte yeterince ilerledikten sonra, Persler kuzey yamaçlarından üzerlerine kayalar yağdırdı. Güney yamacından, Pers okçuları oklarını fırlattılar. İskender'in ordusu başlangıçta ağır kayıplar verdi ve bir seferde tüm müfrezeleri kaybetti.^[12] Makedonlar geri çekilmeye çalıştılar, ancak arazi ve hala ilerleyen arka muhafızları düzenli bir geri çekilmeyi imkansız hale getirdi. İskender, ordusunun geri kalanını kurtarmak için ölülerini geride bırakmak zorunda kaldı; bu Makedonlar ve ölenlerin alınıp uygun şekilde gömülmesine büyük değer veren diğer Yunanlar için büyük bir utanç işaretiydi.^[13]

Ariobarzanes'in buradaki başarının savaşın gidişatını değiştirebileceğine inanmak için bir nedeni vardı. İskender'in Pers Kapıları'ndan geçişini engellemek, Makedon ordusunu, İran'ı uygun şekilde işgal etmek için başka yolları kullanmaya zorlayacak ve bunların tümü, Darius'un başka bir ordu kurması için daha fazla zaman tanıyacak ve muhtemelen Makedon istilasını tamamen durduracaktı.

Ariobarzanes geçişi bir ay boyunca elinde tuttu, ancak İskender, Ptolemaios ile bir Hilal taktiğinde Persleri kuşatmayı başardı ve Pers savunmasını kırdı. İskender ve seçkin birliği Persler geçişi artık engelleyemeyene kadar Ariobarzanes'e yukarıdan sürpriz bir atakla saldırdı.^[14] Bunu nasıl yaptığına dair anlatımlar çok çeşitlidir. Curtius ve Arrianus'un her ikisi de savaş esirlerinin İskender'i dağlardan geçerek Pers mevzisinin arkasına götürdüklerini ve Craterus komutasındaki Makedon kampında simgesel bir kuvvetin kaldığını anlatırlar.^[15]

"[Persler]... Unutulmaz bir mücadele verdiler... Silahsız oldukları halde silahlı adamları kucaklarına alıp yere doğru sürüklediler... Çoğunu kendi silahlarıyla bıçakladılar."^[16]

Sayıları büyük ölçüde değişse de, Dio dorosve Plutarhos genellikle bu değerlendirmeyle hemfikirdir. Modern tarihçiler W. Heckel ve Stein de bu argümana güveniyorlar. Kesin rakamlar mevcut olmasa da, bazı tarihçiler bu çatışmanın İskender'in İran'ı fethetme seferindeki en büyük kayıplarına mal olduğunu söyler.

Ariobarzanes'in kız kardeşi Youtab, savaşta erkek kardeşinin yanında savaşmıştır.

Bazı anlatımlara göre, Ariobarzanes ve hayatta kalan arkadaşları tuzağa düştüler, ancak teslim olmak yerine doğrudan Makedon hatlarına saldırdılar. Bir anlatım, Ariobarzanes'in son saldırıda öldürüldüğünü belirtirken, Arrianus'un versiyonu, Ariobarzanes'in kuzeye kaçtığını ve sonunda arkadaşlarıyla birlikte İskender'e teslim olduğunu bildirir.

Modern tarihçi J. Prevas, Ariobarzanes ve kuvvetlerinin Persepolis'e çekildiğini ve burada şehir kapılarını, III. Darius'un İskender ile gizli temas halinde olan bir Pers soylusu ve kraliyet hazinesinin koruyucusu olan Tiridates tarafından kapatılmış bulduklarını ileri sürer.^[14] Tiridates, İskender'in güçlerine direnmenin boşuna olduğunu düşündü ve bu nedenle İskender'in Ariobarzanes ve birliklerini savaşmak yerine şehir surlarının hemen dışında katletmesine izin verdi.^[14] Bu, Curtius'un, takip eden muharebede hem ağır zayiatlar verdikten hem de ağır kayıplar verdikten sonra, Pers kuvvetlerinin Makedon kuvvetlerini yarıp Persepolis'e geri çekildiğini, ancak başkente girmelerine izin verilmediğini ve bu noktada geri dönüp İskender'in ordusuyla ölümüne savaştığını belirten Curtius'un anlatımıyla uyumludur.^[17]

Birkaç tarihçi, Pers Kapısı Savaşı'nı İskender'in Pers'i fethine karşı en ciddi meydan okuma olarak görür.^[18]^[19] Michael Wood, muharebeyi mutlak^[20] ve A. B. Bosworth, "İskender için tam ve kesin bir zafer"^[21] olarak nitelendirmişlerdir.

Neticesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Thermopylae Muharebesi ile Pers Geçidi arasındaki benzerlikler antik ve modern yazarlar tarafından kabul edilmiştir.^[22] Pers Kapıları "bir Pers Thermopylae rolü oynadı ve Thermopylae gibi düştü".^[23] Pers Kapıları Savaşı, istilacı Pers kuvvetlerini uzak tutmak amacıyla MÖ 480'de Yunanistan'da yapılan Thermopylae Muharebesi'nin bir tür tersine çevrilmesi olarak hizmet etti.^[13] Burada İskender'in Perslerin Yunanistan'ı işgalinin intikamını alma seferi sırasında Perslerden gelen aynı durumla karşı karşıya kaldı. Tıpkı yerel bir Yunanın Pers kuvvetlerine Thermopylae'deki geçidin etrafında gizli bir yol gösterdiği gibi İranlı bir çobanın İskender'in güçlerini Pers savunması etrafında yönlendirdiği söylenir.^[13]^[24]

Ariobarzanes'in güçlerinin Pers Kapısı'ndaki yenilgisi, İskender ve Persepolis arasındaki son askeri engeli kaldırdı. Persepolis şehrine vardığında İskender, Phrasaortes adlı bir generali Ariobarzanes'in halefi olarak atadı. İskender, o zamanlar dünyanın en büyük servetini elinde tutan ve Yunan devletlerinden finansal bağımsızlığını garanti eden Persepolis'in hazinesini ele geçirdi.^[25] Dört ay sonra İskender, belki de ordusunun ve Yunan vatandaşlarının beklentilerini yerine getirmenin bir yolu olarak veya belki de Perslere karşı son bir intikam eylemi olarak, birliklerin Persepolis'i yağmalamasına, tüm erkeklerini öldürmesine ve tüm kadınlarını köleleştirmesine izin verdi.^[26] Şehrin bu yıkımı, sakinleri savaşmadan teslim oldukları ve İskender'in daha önce Susa gibi fethettiği Pers şehirlerini nispeten dokunulmadan bıraktığı için olağandışı olarak görülebilir.^[27] Mayıs MÖ 330'da İskender, III. Darius'u bulmak için ayrılmadan önce sarayları ve kraliyet toplantı salonları da dahil olmak üzere Persepolis terasının yakılmasını emretti.^[28] Kaynaklar, yıkımı neden emrettiği konusunda aynı fikirde değiller, sebep Yunanistan'a ikinci Pers saldırısı sırasında Atina Akropolisi'nin yakılması için kasıtlı bir intikam eylemi, dürtüsel, sarhoş bir eylem ya da III. Darius'un meşru halefi olarak tanınmamanın getirdiği İskender'in sözde öfkesi olabilir.^[28]^[29]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Shahbazi, A. Sh. "ARIOBARZANES". Encyclopedia Iranica. 5 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2022.
^ D. W. Engels: Alexander the Great and the Logistics of the Macedonian Army, University of California Press, Berkeley and London, 1978, 0-520-04272-7, pp. 72f. (fn. 7)
^ Bill Yenne: "Alexander the Great: Lessons from History's Undefeated General", St. Martin's Press, New York, 2010, pp. 90
^ CAIS "The Battle of the Persian Gate and the Martyrdom of General Ariobarzan and his defending regiment"
^ Robinson, Cyril Edward (1929). A History of Greece. Methuen & Company Limited. Erişim tarihi: 7 Nisan 2013.
^ Piekarski, Michał (2019). Hydaspes 326 p.n.e. Warszawa: Bellona. s. 14. ISBN 978-83-11-15799-6.
^ For the identification, see Speck, Henry (2002). "Alexander at the Persian Gates. A Study in Historiography and Topography". American Journal of Ancient History. n.s. 1 (1): 7-208. ISSN 0362-8914. more... 18 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Engels, D. W. (1978). Alexander the Great and the Logistics of the Macedonian Army. Berkeley and London: University of California Press. ss. 72f. ISBN 0-520-04272-7.
^ Mehrdad Kia: "The Persian Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes]: A Historical Encyclopedia", ABC-CLIO, LLC, Santa Barbara and Denver, 2016, pp. 97
^ Bowden, Hugh (2014). Alexander the Great: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press.
^ "İskender tarihçileri Ariobarzanes'e büyük bir ordu verir (Arrianus'da 40.000 piyade ve 700 süvari, Anabasis 3.18.2; Curtius 5.3.17 ve Diodoros 17.68.1'de 25.000 piyade; ikincisi 300 atlı ekler) ve onların modern halefleri onları kayıtsız şartsız takip eder (örn. , Th. Doge, Alexander, Boston ve New York, 1890, s. 401; JFC Fuller, The Generalship of Alexander the Great, Londra, 1958, pp. 228ff.; NGL Hammond, * Büyük İskender: Kral, Komutan ve Devlet Adamı , Londra, 1981, s. 185). Bununla birlikte, Pers piyadeleri için Yunan tahminleri genellikle değersizdi (C. Hignett, Xerxes'in Yunanistan'ı işgali, Oxford, 1962, s. 350f.) ve Ariobarzanes, Gaugamela'ya götürdüğünden daha fazla asker toplamış olamazdı. Arrian'ın 700'ü, Ariobarzanes'in toplam gücünü gösterdiği şeklinde yorumlanabilir. Onlara karşı, İskender, Parmenion'u yük treni ve daha ağır silahlı birlikleriyle vagon yoluna gönderdiği için 10.000'den fazla kişiden oluşan bir orduyu yönetti, kendisi Makedon piyadelerini, mızraklıları ve okçuları dağlık yoldan aldı (Arrian, Anabasis). 3.18.1; Curtius 5.3.16f.; Diodorus 17.68.1; Stein, a.g.e., s. 19f.)"
^ Quintus Curtius Rufus
^ ^a ^b ^c Prevas 17
^ ^a ^b ^c Prevas 18
^ Arrian 3.18.5-6; Curtius 5.4.29
^ Curtius 5.3.31-2
^ Quintis Curtius Rufus:Delphi Complete Works of Quintus Curtius Rufus - History of Alexander (Illustrated) (Delphi Ancient Classics Book 75), Delphi Classics, Ltd., Hastings and East Sussex, 2017
^ Berve, Das Alexanderreich II, p. 61; A. B. Bosworth
^ A Historical Commentary on Arrian's History of Alexander I, Oxford, 1980, p. 326
^ Wood, Michael (1997). In the Footsteps of Alexander the Great: A Journey from Greece to Asia. University of California Press. s. 108. ISBN 978-0-520-21307-4. decusuve.
^ Bosworth, A.B. (1993). Conquest and Empire: The Reign of Alexander the Great. s. 91. ISBN 978-0-521-40679-6. 6 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2022.
^ Heckel, p. 171
^ (Burn, 1973, p. 121)
^ Sarathi Bose, Partha (2003). Alexander the Great's Art of Strategy. Gotham. s. 134. ISBN 1-59240-053-1. 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2022.
^ Prevas 19
^ Prevas 23
^ Prevas 27
^ ^a ^b Prevas 33
^ Prevas, John (2005). Envy of the Gods: Alexander the Great's Ill-fated Journey Across Asia. Da Capo Press. ss. 38-. ISBN 9780306814426. Erişim tarihi: 7 Nisan 2013. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

A. R. Burn, Alexander the Great and the Middle East, Harmondsworth, 1973.
W. Heckel, "Alexander at the Persian Gates", Athenaeum 58, 1980.
J. Prevas, Envy of the Gods: Alexander the Great's Ill-Fated Journey across Asia (USA: Da Capo Press, 2004), 0-306-81268-1.
Henry Speck, "Alexander at the Persian Gates. A Study in Historiography and Topography" in: American Journal of Ancient History n.s. 1.1 (2002) 15-234
A. Stein, Old Routes of Western Iran, London, 1940.
Rufus, Quintus Curtius; Crosby, William Henry (1858). Quintus Curtius Rufus: Life and exploits of Alexander the Great. D. Appleton and Co. Erişim tarihi: 7 Nisan 2013.
Arrian; Rooke, John (1812). Arrian's History of the Expedition of Alexander the Great, and Conquest of Persia. J. Davis. Erişim tarihi: 7 Nisan 2013.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ariobarzanes 23 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: An Article by Jona Lendering.
Pharnabazus 7 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition 2006.
King Darius III: A Research Article on Darius-III Codomannus
Gabae: The name of two places in Persia and Sogdiana.
Persian Gates 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Photos of the battlefield.
[1] 5 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: ARIOBARZANES, Greek form of an Old Iranian proper name AÚrya-bráza

[iranica-1] Shahbazi, A. Sh. "ARIOBARZANES". Encyclopedia Iranica. 5 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2022.

[2] D. W. Engels: Alexander the Great and the Logistics of the Macedonian Army, University of California Press, Berkeley and London, 1978, 0-520-04272-7, pp. 72f. (fn. 7)

[3] Bill Yenne: "Alexander the Great: Lessons from History's Undefeated General", St. Martin's Press, New York, 2010, pp. 90

[4] CAIS "The Battle of the Persian Gate and the Martyrdom of General Ariobarzan and his defending regiment"

[Robinson1929-5] Robinson, Cyril Edward (1929). A History of Greece. Methuen & Company Limited. Erişim tarihi: 7 Nisan 2013.

[6] Piekarski, Michał (2019). Hydaspes 326 p.n.e. Warszawa: Bellona. s. 14. ISBN 978-83-11-15799-6.

[7] For the identification, see Speck, Henry (2002). "Alexander at the Persian Gates. A Study in Historiography and Topography". American Journal of Ancient History. n.s. 1 (1): 7-208. ISSN 0362-8914. more... 18 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[8] Engels, D. W. (1978). Alexander the Great and the Logistics of the Macedonian Army. Berkeley and London: University of California Press. ss. 72f. ISBN 0-520-04272-7.

[9] Mehrdad Kia: "The Persian Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes]: A Historical Encyclopedia", ABC-CLIO, LLC, Santa Barbara and Denver, 2016, pp. 97

[10] Bowden, Hugh (2014). Alexander the Great: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press.

[11] "İskender tarihçileri Ariobarzanes'e büyük bir ordu verir (Arrianus'da 40.000 piyade ve 700 süvari, Anabasis 3.18.2; Curtius 5.3.17 ve Diodoros 17.68.1'de 25.000 piyade; ikincisi 300 atlı ekler) ve onların modern halefleri onları kayıtsız şartsız takip eder (örn. , Th. Doge, Alexander, Boston ve New York, 1890, s. 401; JFC Fuller, The Generalship of Alexander the Great, Londra, 1958, pp. 228ff.; NGL Hammond, * Büyük İskender: Kral, Komutan ve Devlet Adamı , Londra, 1981, s. 185). Bununla birlikte, Pers piyadeleri için Yunan tahminleri genellikle değersizdi (C. Hignett, Xerxes'in Yunanistan'ı işgali, Oxford, 1962, s. 350f.) ve Ariobarzanes, Gaugamela'ya götürdüğünden daha fazla asker toplamış olamazdı. Arrian'ın 700'ü, Ariobarzanes'in toplam gücünü gösterdiği şeklinde yorumlanabilir. Onlara karşı, İskender, Parmenion'u yük treni ve daha ağır silahlı birlikleriyle vagon yoluna gönderdiği için 10.000'den fazla kişiden oluşan bir orduyu yönetti, kendisi Makedon piyadelerini, mızraklıları ve okçuları dağlık yoldan aldı (Arrian, Anabasis). 3.18.1; Curtius 5.3.16f.; Diodorus 17.68.1; Stein, a.g.e., s. 19f.)"

[12] Quintus Curtius Rufus

[Prevas_17-13] Prevas 17

[Prevas_18-14] Prevas 18

[15] Arrian 3.18.5-6; Curtius 5.4.29

[16] Curtius 5.3.31-2

[17] Quintis Curtius Rufus:Delphi Complete Works of Quintus Curtius Rufus - History of Alexander (Illustrated) (Delphi Ancient Classics Book 75), Delphi Classics, Ltd., Hastings and East Sussex, 2017

[18] Berve, Das Alexanderreich II, p. 61; A. B. Bosworth

[19] A Historical Commentary on Arrian's History of Alexander I, Oxford, 1980, p. 326

[20] Wood, Michael (1997). In the Footsteps of Alexander the Great: A Journey from Greece to Asia. University of California Press. s. 108. ISBN 978-0-520-21307-4. decusuve.

[21] Bosworth, A.B. (1993). Conquest and Empire: The Reign of Alexander the Great. s. 91. ISBN 978-0-521-40679-6. 6 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2022.

[22] Heckel, p. 171

[23] (Burn, 1973, p. 121)

[24] Sarathi Bose, Partha (2003). Alexander the Great's Art of Strategy. Gotham. s. 134. ISBN 1-59240-053-1. 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2022.

[25] Prevas 19

[26] Prevas 23

[27] Prevas 27

[Prevas_33-28] Prevas 33

[Prevas2005-29] Prevas, John (2005). Envy of the Gods: Alexander the Great's Ill-fated Journey Across Asia. Da Capo Press. ss. 38-. ISBN 9780306814426. Erişim tarihi: 7 Nisan 2013. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

Pers Geçidi Muharebesi nedir?, Pers Geçidi Muharebesi anlamı nedir?, Pers Geçidi Muharebesi ne demektir?