Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Şubat 2022)

Horon, Doğu Karadeniz Bölgesi'nde oynanan geleneksel halk danslarının genel adıdır. Sinop'ta (Doğu Karadeniz göçmenleri ve kısmen yerli halk tarafından), Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Gümüşhane, Bayburt'un Aydıntepe ilçesi, Erzurum'un İspir, Tortum ve Olur ilçelerinde (kısmen horon-bar karışık) ve Doğu Karadeniz'den göçenlerden dolayı Sakarya'da oynanan çevik hareketli oyunlardır.

Kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Yunanca "dans" anlamında horos (χορός) kelimesiyle ilişkili olup, Türkçe içerisinde bilinen ilk kayıt Bahr'ür Garip tarafından yapılmış ve 15. yüzyılda Rum kadınlarının sıra halinde oynadığı bir halk dansı için kullanılmıştır.^[1]

Dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Anadolu[değiştir | kaynağı değiştir]

Karadeniz bölgesinde Samsun sınırından Gürcistan sınırına kadar olan bölgede, düğün, nişan, asker uğurlaması, yayla şenlikleri gibi toplu eğlencelerde kemençe ile Beşikdüzü, Çarşıbaşı, Akçaabat, Yomra, Of, Sürmene, Aydıntepe, Çaykara, Kemalpaşa,, Görele, Güce, Eynesil, Espiye, Şebinkarahisar, klarnetle, Ordu Merkez, Perşembe, Ulubey, Gülyalı, Kabadüz, Fatsa, Piraziz ve Bulancakta, tulum ile Artvin ve Çayeli'nin batısındaki Rize ile Borçka ve Şavşat, Ardeşen, Fındıklı, Pazar, Çamlıhemşin, Hemşin, İspir, Tortum, Hopa, Arhavi ve neredeyse bütün yörelerde davul-zurna eşliğinde, yalnız erkekler (erkek horonu), yalnız kadınlar (kız horonu) ya da kız-erkek karışık (karma horon) olarak; türkü eşliğinde (sözlü horon) ya da sadece çalgı eşliğinde; düz çizgi, yarım daire ya da halka yapısı formunda; hızlı ve çevik hareketlerle oynanmaktadır.

Acara ve Yunanistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölge dışında, savaşlar sonucunda göç edip daha çok Adapazarı, İzmit, Bolu, Bursa,Sinop, Düzce gibi illere yerleşen Karadenizli muhacirler ile 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi'nde bölgeden Yunanistan’a gönderilen Hristiyan Rumlar ve Gürcistan’ın Acara bölgesi'nin halkı tarafından, horon milli bir dans olarak oynanmaktadır. Düz Horon (Omal), Deli Horon, Acara Horonu, Hemşin Horonu, Artvin yöresinde oynanan horon çeşitlerinden birkaçıdır.^[2]

Horon çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Karadeniz dışında Anadolu ve Yunanistan’da çeşitli halk oyunlarında her iki formda yaygındır. Lucian’ın (MS 125-190) bahsettiği geleneksel oyuncuların zincir oluşturduğu dans aynı isimle halen daha Ege adaları'nda oynanılmakta olup, önce birbirinden ayrı oynayan erkek ve kadın grupların karışarak oyunu birlikte oynaması Karadeniz horonlarında da izlenmektedir.^[3] Düz sıra halinde veya dairesel olarak oynanan horonda, hangi formun orijinal olduğunu saptamak oldukça güçtür.^[4]

Erkekler tarafından oynanan horonlar ne kadar hızlı ve sert ise, kadınların oynadığı ve “kız horonu” denen horonlar da o kadar yumuşak ve zarif hareketlerle oynanır. Kadın-erkek karışık oynanan horonlarda bu hızlı ve sert hareketlere kadınların da uyum sağladıkları, erkekler kadar ustalıkla oynadıkları görülür.

Horonlar, türkü eşliğinde (sözlü horon) ya da sallama, sıksara (Sera), sık horon horonlarında olduğu gibi sadece çalgı eşliğinde, sadece kadınlar (kız horonu), sadece erkekler (erkek horonu) ya da kadın erkek karışık (karma horon) olarak, düz bir sıra halinde ya da halka oluşturularak oynanır.

Artvin horonları[değiştir | kaynağı değiştir]

Rize ve Trabzon gibi sahil kesiminde oynanan horonlara göre daha değişik bir yapıdadır. Sahilde oynanan horonlarda, çok hızlı omuz silkme ve ayak sallama figürleri karakteristik iken, Artvin horonlarında hareketler daha çok tüm vücudun hareketi, ayakların sertçe yere basması vb. biçimindedir. Yine sahil horonlarında çalgı kemençe iken, Artvin’de tulum ve akordeon dur. Öztürk'de Trabzon Bölgesi horonlarını daha doğudaki Laz, Hemşin, Gürcü horonlarından ayıran önemli bir farkın Trabzon horonlarında öne çıkarılan omuz silkme figürü olduğunu yazıyor.^[5] Artvin de horon Lazlar'ın yaşadığı Hopa, Arhavi ve Borçka (bir kısmı) ve Gürcü köylerinde geleneksel olarak oynanmakta olup Artvin'in iç kesimlerinde Artvin Ahıska Türklerinin oyunları davul ve zurna eşliğinde bar oyunları (Atabarı gibi) ve Ahıska - Kafkas dansı oynanır. En az beş kişi ile oynanan horonlar, oyunları iyi bilen, yaşça büyük, sevilen ve sayılan bir kişi tarafından yönetilir. Oynayanları coşturmak için söylenen “kollar dik”, “dik oyna” “vurdu-çıktı” gibi komut ve “ii-hu ii-hu!” gibi naralarla oyuncular daha da neşelenir ve hareketlenirler.

Saygun, Artvin horonlarını genel olarak “koşmalı horonlar” ve “koşmasız horonlar” diye ikiye ayırıyor ve “seyahat esnasında koşmasızlardan bir-ikisini mümkün oldu ise de koşmalı nev’ine hiç tesadüf edemediğim cihetle bu nev’ine ait misâl veremiyeceğim” diyor ve şöyle devam ediyor:

“Düz horonlara gelince: Koşmasız horonlar, Artvin’in esas sazı olan “tulum zurna”nın refakati ile icra edilirler. Tulum zurnanın her raksa aid olarak mütemadiyen tekrarlandığı kısa motifleri icra eden sazcının, melodinin ritmine göre ayağını vurması âdettir. Bu oyunların birçok nev’ileri vardır: “Deli horonu”, Sâlyabasa, Titreme oyunu, “Kabak havası” bu cümledendir. Bunlara âid olarak kısa motifleri sazcı icra ederken, oyuncuların teşkil ettiği halkanın ortasında bulunur. Oyuncuların yarım daire halinde raks etmeleri de vakidir" (Saygun, 1937).

Ordu horonları[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Karadeniz'in kapısı konumunda bulunan Ordu'da oynanan Gürcü horonu, mısıroğlu horonu, milli horon, Boztepe horonu, kol horonu, melet horonu, Perşembe horonu, nalcı horonu, iskilip horonu, eşkıya horonu, Harşit horonu (Cemo) da Karadeniz Bölgesinde oynanan horon türlerine örnektir. Ordu Karşılaması, Metelik oyun havası, Kol havasıda Ordu'da oynanan oyun türlerine örnektir. Ayrıca Ordu'da Giresun karşılamasıda icra edilmektedir. Davul-Gırnata başta olmak üzere bağlama ve kemençe ile de horon ve karşılama türü oyunlar oynanmaktadır. Ordu ile Giresun karşılaması müzik ve ritim hatta oynanış ile aynı olsalar da aralarındaki fark Giresun'da daha çok 2 ayak Ordu'da ise tek ayak ağırlıklı oynanmasıdır. 2 ayak horonu ile 3 ayak horonu farkı gibi düşünebiliriz.

Çamlıhemşin Horonları[değiştir | kaynağı değiştir]

Çamlıhemşin’den horon çeşitleri: Rize, Hemşin, Yüksek Hemşin, Papilat, Memetina, Bakos, Çarişka, Aleka, Sırtlı, Mahmutoğlu, Gant, Hevrek, Hanlakıt, Yali ve Çano'dur.^[6]

Gümüşhane Horonları[değiştir | kaynağı değiştir]

Gümüşhane ilinde; Gümüşhane Merkez, Torul, Kürtün ve Şiran ilçelerinde tipik Doğu Karadeniz kıyı şeridi figür, tavır, ezgi ve enstrümanları görülebilirken ilin güneydoğu kısmına doğru yöneldiğimizde; Kelkit'te oynanan horon türü oyunlar incelendiğinde Kuzeydoğu Anadolu-bar figürleri ve tavrının da etkisi görülmeye başlanır. Gümüşhane il olarak bakıldığında horon ile bar bölgesi olarak gösterilebilir.Gümüşhane merkezinde ve Torul, Kürtün ilçelerinde horonlar geleneksel olarak kemençe ve davul-zurna eşliğinde oynanırken şehir merkezinin doğusunda bulunan Merkez ilçe köylerinde davul-zurna, tulum yaygındır^[7] ve yer yer kemençe de görülür. Şiran'da horonlara ağırlıklı olarak davul-zurna eşlik eder ve bazı Şiran köylerinde kemençeye de rastlanır, Kelkit-Köse ilçelerindeyse ağırlıklı olarak davul-zurna kullanılır. Kelkit ve Köse ilçelerinin ana oyunu bar halk oyunudur. Şiran ve Gümüşhane merkez ise bar ile horonun geçiş bölgesidir. Gümüşhane'de oynanan başlıca horonlar şunlardır: Sıksara, Dizden Kırma (Urum Diki), Bıçak Oyunu, Mavrangel, Dik Horon, Düz Horon, Hey Mustafa, Üç Ayak, Cemo, Beş Ayak, Sorda Diki, Lazutlar.^[8]

Horon terminolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Her horonun bir pişme, coşma noktası bulunmaktadır. Oyuncuların elleri yukarıdayken horonbaşının ya da kemençecinin "şimula" ya da "alaşağı" komutuyla horoncular adım atarak omuz titretme hareketini içeren aşağı alma hareketini yaparlar. Horon oynayanlar, kemençeci hatta seyredenler oyun sırasında kendilerinden geçerek anlamsız sesler çıkartabilir, horoncuları gayrete getirmek için naralar atabilir, tıslayabilir ya da gayret sözleri sarfedebilirler.^[5]

Artvin ili, Borçka ilçesinden bu tür sözlere örnekler (Gürcüce): Şuhto bico (oyna oğlan), şeni celi (senin belin), şeni hdeba (sana yakışır), elias gogonebia (elias kızlar), hehe lamazat lamazat (hehheh güzel güzel), gogonebia ahla (kızlar şimdi), pehpeh suhto suhto (atla atla), hoho çemo hute (sarıl bana), ahla bicebo (şimdi oğlanlar), rcalebi geyhade ahla (geline bak şimdi), malemoooy (çabuk gel)...^[9] Horonlar, horonbaşının (hovarda) verdiği komutlarla oynanır. Artvin horonlarında verilen bu tür komutlara örnekler: Deli Horon’da: Başla, başla-işle, işle, işle-kollar üste, kollar siya-kındır oyna, dura dura-kollar çabuk-gel oguna diza-vur orta topuk, gel horo, alasiya, az vur oyna, tek çökme. Hemşin Horonu’nda: Siya, siya-savuş, savuş-geldum, geç-geç-te, dura-geldi Hemşin.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Halk Oyunlarında Horon. Horon Oyunları, Horon Yöreleri11 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sinop, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Gümüşhane, Rize, Artvin horonları (Kara Lahana)
• Horon Müzikleri