Gizli Belgelerle Barış Gönüllüleri

Kitabın 1970 tarihli ilk baskısının kapağı
Yazar	Müslim Özbalkan
Ülke	Türkiye
Dil	Türkçe
Konu	Barış Gönüllüleri
Türler	Araştırma, inceleme, yakın tarih
Yayım	Şubat 1970
Yayımcı	Ant Yayınları, İstanbul
Medya türü	3. hamur kâğıt, karton kapaklı, ciltsiz
Sayfa	280
Serinin 30. kitabı serisi
140x200 mm

Gizli Belgelerle Barış Gönüllüleri, Müslim Özbalkan'ın 1970 yılında Ant Yayınları'ndan çıkan araştırma, inceleme kitabıdır.

Kitabın yayımlandığı tarihte Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nin (bilinen adıyla "Mülkiye"nin) Şehircilik Kürsüsü'nde asistan olan Müslim Özbalkan, bu eserinde, Amerikan Hükümetinin 1961'den başlayarak tüm dünyada yürürlüğe koyduğu kapsamlı ve geniş çaplı bir gönüllü yardım programı olan Barış Gönüllüleri'ni derinlemesine incelemiştir. Kitapta, başta eğitim ve sağlık olmak üzere birçok farklı alanda faaliyet gösteren bu örgütün Türk Hükümeti ile yaptığı özel anlaşmalara dayanarak 1962 ilâ 1971 yılları arasında bu ülkede gerçekleştirdiği ve yazarın "barışçı görüntüsü altında Amerikan emperyalizminin ve militarizminin yeni bir misyonerlik faaliyeti" olarak tanımladığı çalışmaları ve başka gizli amaçlar taşıdığını düşündüğü için "ajan" olarak nitelendirdiği elemanlarıyla ilgili bilgiler, hem yerli kaynaklara hem de gizli ABD belgelerine dayanarak ayrıntılı bir biçimde kaleme alınmıştır.^[1]

Yazar Müslim Özbalkan, sayfa altlarında yer alan dipnotları ve referanslarıyla, bölüm başlıklarının formatı, genel yapısı ve bilimsel tarzıyla adeta bir üniversite tezini andıran kitabını hocası, fakültenin dekanı Fehmi Yavuz'a ithaf etmiş, Profesör Yavuz da kitaba bir sunuş yazısı yazmıştır. Yavuz, bu sunuş yazısında "Barış Gönüllüleri" hakkındaki resmi yazışmaların gizlilik içinde yapılmış olmasının bu program hakkındaki kuşkuları güçlendirdiğini, programın geri kalmış ülkelerin değil sadece ABD'nin çıkarına hizmet ettiğini, "Birinci Beş Yıllık Plân" çerçevesinde uygulamaya sokulan "Köy Enstitüleri"ne bir alternatif olarak uygulandığını vurgulamıştır.^[1]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Devlet ve toplum yapısı itibarıyla gönüllü sivil kuruluşlara açık bir ülke olan ABD, 19. yy'dan başlayarak misyonerler aracılığıyla, aralarında Türkiye'nin de bulunduğu birçok ülkede okullar açmış, kendi dünya görüşlerini, din ve uygarlık anlayışlarını kendilerinden daha düşük düzeyde gördükleri bu topluluklara aşılamaya çalışmışlardır. II. Dünya Savaşı'ndan sonra bu misyonlarına ayrıca geri kalmış ülkeleri Komünizm tehlikesinden koruma görevini de eklemişlerdir.^[2]

1960'lardan önce kurulan devlet destekli gönüllü ABD kuruluşları başlangıçta belli başarılar kazanmış olsalar da, 1960'larda Sovyetler Birliği'nin uzay çalışmalarında ve toplumsal kalkınma programlarında öne geçmesi, az gelişmiş birçok ülkeyi bu bloğa yakınlaştırmıştı. Buna Amerikalı sivil kuruluş elemanlarının gittikleri ülkenin halkına küçümseyici bakışı, onların dilini ve kültürünü öğrenmeye yanaşmamaları da eklenince bu kuruluşların çalışmaları etkinliğini bir süre sonra kaybetmiştir. Bunun üzerine dönemin ABD başkanı John F. Kennedy ülkesinin dünya siyasetinde yeniden güçlü biçimde etkin olabilmesi için 1961 yılında ABD Kongresi'nden geçirttiği bir kanunla Barış Gönüllüleri örgütünü kurdu.^[3] Buna göre Amerikalı gençler askere gideceklerine iki yıllığına geri kalmış ülkelere giderek orada ABD'nin barış ve kültür elçileri olacaklar, kendilerinden öncekilerin takındığı tepeden bakmacı tutumlarını terkederek dillerini de öğrendikleri yerel halklarla daha iyi ilişkiler kuracaklar, onlara özgürlük, demokrasiye inanç, eşitlik, pragmatizm, dinamizm ve bireycilik gibi Amerikan değerlerini aşılayacaklar, kendi ülkelerini diğer milletlere yakından tanıtacaklar, böylelikle de Soğuk Savaş'ta ABD için iyi birer silah olacaklardı. Ayrıca gönüllülerce tanıtılan albenili Amerikan ürünleri için yeni pazarlar da oluşturulmuş olacaktı. Gönüllülerin ikincil görevlerinden biri de demografik bilgiler toplamak ve bir nevi toplum mühendisliği yapmaktı.^[4] Hattâ sol çevreler tarafından bu gönüllülerin CIA adına bilgi topladıkları iddiaları da ortaya atılırken,^[1] milliyetçi çevreler onların Hristiyanlık propagandası yaptıklarını ileri sürmüşlerdir. Medyanın da yardımıyla çok iyi bir propagandası yapılan örgütün elemanları sağlıklı, zeki, atletik, enerjik ve düzgün görünümlü hatta güzel ve yakışıklı gençlerden seçiliyordu. Böylelikle ABD'ye karşı Üçüncü Dünya Ülkelerinde duyulan kuşku ve güvensizlik daha kolay giderilecekti.^[2]

1961 yılından bu yana 200.000'den fazla Amerikalı 139 ülkede Barış Gönüllüsü olarak çalışmıştır. 27 Ağustos 1962 tarihinde yapılan ikili anlaşma ile Türkiye'ye gelmeye başlayan Barış Gönüllüleri'nin bu ülkedeki faaliyetleri 1971 yılına kadar devam etmiş, bu süre içinde Türkiye'de 1460 Barış Gönüllüsü görev almıştır.^[5] Birçok ülkede faaliyetleri halâ devam eden bu kuruluşun Türkiye programı halen kapalı gözükmektedir. Ağırlıklı olarak eğitim alanında yer alan gönüllülerin %67'si İngilizce öğretim programlarında görev almışlardır. Bunların önemli bir bölümü de 1975 yılına kadar eğitim vermiş olan Maarif Bakanlığı Kolejleri'nde çalışmışlardır. Gönüllülerinin dörtte birinden fazlası Ankara’da görev yapmıştır. Başta Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine gönderilmeyeceğinin belirtilmesine rağmen, bunların %10'u da bu bölgelerde görev yapmıştır.^[2] Güney Doğu'da terörün ilk tohumlarının “Barış Gönüllüleri” eliyle atıldığı da ileri sürülmüştür^[6] Barış Gönüllüleri eğitimden sonra, o kadar yoğun olmamakla birlikte sağlık, sosyal hizmetler^[7] ve turizm gibi alanlarda da çalışmalar yapmışlardır.

Uğur Mumcu'nun yazısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Araştırmacı gazeteci ve yazar Uğur Mumcu'nun, ölümünden sonra 1997'de yayımlanan ve "1 Ocak-17 Haziran 1975 Yazıları" alt başlığını taşıyan Çağın Suçu adlı kitabında yer alan ve 16 Ocak 1975 tarihli Yeni Ortam dergisinde çıkmış makalesinde bu kitaptan ve yazarından da bahsedilmektedir. Mumcu söz konusu makalesinde/kitapta, Amerikan Büyükelçiliğine atanan CIA Türkiye uzmanı George S. Harris'in "Troubled Alliance" adıyla yayımlanan ve ABD Dışişleri Bakanlığı (State Department)'na "rapor" olarak sunulan incelemesinde Müslim Özbalkan'ın "Gizli Belgelerle Barış Gönüllüleri" adlı incelemesine geniş yer ayırdığını, ayrıca bu raporda Barış Gönüllüleri'nin Türkiye'deki faaliyetlerine son verilmesinde bu kitabın büyük etkisi olduğu kanaatine varıldığını belirtir.

Mumcu'nun yazdığına göre, bu kitap dışında hiçbir siyasi faaliyette bulunmamış olan Mülkiye asistanı Müslim Özbalkan, 12 Mart 1971'deki askeri müdahaleden sonra askerlik görevini yapmak için İzmir'de Ulaştırma Yedek Subay Okulu'na asteğmen olarak atanacağı gün "Kötü düşünce sahibidir..." gerekçesiyle Bayburt'a "er" olarak yollanmıştır. Uğur Mumcu'ya göre Özbalkan, "barış gönüllüleri" konulu kitabından dolayı cezalandırılmış ve tıpkı Mumcu'nun da bir yıl sonra başına geleceği gibi "sakıncalı piyade eri" yapılmıştır.^[8]

İçeriği[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitap üç ana bölüme ayrılmıştır. İlk bölümde Barış Gönüllüleri'nin genel amaçları, yapısı ve faaliyet alanları incelenmiş, ikinci bölümde ise teşkilâtın Türkiye'deki faaliyetleri ele alınmıştır. Son olarak "Ekler" bölümünde de kitaptaki savları destekleyen belgelere yer verilmiştir. Kitabın aşağıda özetlenmiş ana yapısına göz atıldığında içeriği hakkında genel bir fikir sahibi olmak mümkündür. Bölüm başlıklarının imlâsı kitaptaki şekli korunarak buraya aktarılmıştır.

Bölüm Bir: «Barış Adına Oyun»[değiştir | kaynağı değiştir]

1- Az Gelişmiş Ülkelere «Gönüllü Amerikalı» Yardımı

2- Barış Gönüllüleri Örgütünün Kuruluşu

«Barış Gönüllüleri» Fikrinin Gelişimi

Örgütün Kurulmasını Gerektiren Koşullar

Örgütün Kuruluşu

3- Barış Gönüllüleri Örgütünün «Üç Amacı»

4- Barış Gönüllüleri Örgütünün Yönetsel Yapısı

Genel Yönetim Biçimi

Milli Danışma Konseyi

İşbirliği Yapılan Amerikan Örgütleri

Barış Gönüllüleri ve CIA

Örgütün Personel ve Mali Durumu

5- Barış Gönüllüleri

A) Barış Gönüllülerinin Genel Nitelikleri

1. Barış Gönüllüsü olacaklarda aranan nitelikler

2. Gönüllülerin yaş ve cinsiyet durumu

3. Gönüllülerin öğrenim ve eğitim durumu

B) Niçin Barış Gönüllüsü Oluyorlar?

1. Amerikalı gençlerin içinde bulunduğu koşullar

2. Gönüllülere sağlanan olanaklar

C) Barış Gönüllüleri ile Amerikan dış politikası arasındaki ilişkiler

6 — Barış Gönüllülerinin Çalıştıkları Ülkeler ve Bugüne Kadarki Gelişim

A) Latin Amerika Bölgesi

B) Afrika Bölgesi

C) Doğu Asya Pasifik Bölgesi

Ç) Kuzey Afrika - Yakın Doğu - Güney Asya Bölgesi

D) Bugüne Kadarki Gelişimin Değerlendirilmesi

Bölüm İki: «Türkiye'de Barış Gönüllüleri Çıkmazı»[değiştir | kaynağı değiştir]

1- «İkili Antlaşma» ve Barış Gönüllülerinin Türkiye'ye Gelişi

A) Antlaşmanın kabul edilmesi

B) Antlaşmanın Şartları

C) Anayasa'ya Aykırılık

Ç) Millet Meclisinde Antlaşmanın Görüşülmesi

2- Bugüne Kadarki Gelişim

A) Türkiye'ye gelen Gönüllü sayısındaki gelişim

B) Barış Gönüllülerine Karşı Tepkiler ve etkisi

C) Gönüllülerin Türkiye'deki çalışma alanları

3- Köy Enstitülerinin Yerine Amerikan Barış Gönüllüleri

A) Barış Gönüllülerinin Toplum Kalkınması Programı

1. Programın Kabul Edilişi

2. Gönüllülerin işbirliği Yaptığı Örgütler

3. Programın Amaçları

B) Barış Gönüllülerinin Toplum Kalkınması Anlayışı

C) Barış Gönüllülerinin Köy Kalkınması Çalışmalarına Genel Bakış

1. Gönüllülerin eğitim ve tecrübe durumları

2. Gönüllülerin ele aldıkları projeler

Ç) Barış Gönüllülerinin Köy Kalkınması Çalışmalarının Değerlendirilmesi

4- Barış Gönüllüsü İngilizce Öğretmenleri

A) Banş Gönüllülerinin İngilizce Öğretimi Programı

B) Programın Amacı ve Kapsamı

C) Programın Değerlendirilmesi

5- Barış Gönüllülerinin Öteki Programları

A) Çocuk Bakımı Programı

B) Sağlık Programı

C) Tüberküloz Kontrol Programı

Ç) Turizm Programı

6- «Türk Barış Gönüllüleri»

7- Bugünkü Durum

A) 1968 Yılı Sonundaki Durum

B) 1969 Yılı Sonundaki Durum

C)Teknik Yardım Programı

1. Programın kapsamı

2. İleri sürdükleri şartlar

3. Programın sakıncalı yönleri ve yükleyeceği yeni külfetler

8- Sonuç

Ekler[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Ek- 1 : Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükûmetleri arasında 27 Ağustos 1962 tarihinde yapılan Antlaşmaya ait mektupların Türkçe metinleri
2. Ek- 2 : Antlaşmanın onaylanmasının uygun bulunduğuna dair kanun tasarısının gerekçesi, Dışişleri ve Plân komisyonları raporları
3. Ek- 3 : Türkiye'de bulunan Barış Gönüllülerinin listesi
4. Ek- 4 : Türkiye'ye gelen gönüllülerin illere göre dağılımı
5. Ek- 5 : Amerikan Barış Gönüllülerinin yerleştirildikleri köyler
6. Ek- 6 : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinin Barış Gönüllüleri ile ilgili görüşü

Bibliyografya

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Barış Gönüllüleri
• Murat Soysal, Barış Gönüllüleri ve Türkiye'deki Faaliyetleri 28 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S. 56, Bahar 2015, s. 113-146.^[9]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Arkadaşlar" Sitesi 6 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türkiye'de görev yapmış Barış Gönüllüleri'nin kurdukları web sitesi
• "Barış Gönüllüleri" ile ilgili bir makale^{[ölü/kırık bağlantı]} (Türkçe)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]