Güneyli Baptist Toplumu veya Güneyli Baptist Konvansiyonu (İngilizce Southern Baptist Convention), ABD merkezli, muhafazakâr ağırlıklı^[1] bir Hristiyan mezhebidir. Güneyli ismi, mezhebin kurulduğu ve kökleştiği Güney ABD'den gelir. Mezhep, kuzeyli Baptistler ile kölelik sorunu dolayısıyla arasının açılması neticesinde ilk kez 1845'te Georgia'nın Augusta şehrinde bağımsız kilise olmuştur.

42 binden fazla kilisesi ve 16 milyondan fazla üyesiyle bugün dünyanın en büyük Baptist mezhebi ve ABD'deki en büyük Protestan gruptur.^[2] Güneyli Baptistler, halka açık suya daldırmalı vaftiz usulü ile din değiştirme eylemine çok önem veriyorlar ve ayrıca küçüklerin vaftiz edilmesine topluca karşı çıkıyorlar.^[1] Bu nedenle henüz inanan vaftizi olmamış küçükler istatistiksel verilerde üye sayısına dahil edilmiyor. GBK kiliseleri öğretide ve uygulamada Evanjelisttir. Her bir Baptist kilisesine özerklik tanıyan cemaatçi özerklik sisteminden dolayı İncil'in çeşitli yorumlarından kaynaklanan kendine özgü inançlarda çeşitlilik görülüyor. Tarih boyunca Baptistler kilise-devlet ayrımını ve inanç özgürlüğünü teşvik etme hususunda kilit konumda yer aldılar.

1940'lardan itibaren GBK bölgesel kimliğini kısmen yitirdi.^[3] Güney ABD'de hâlen çok yoğun olmakla birlikte Amerika boyunca 42 eyalette cemaatleri vardır.^[1]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika'ya geliş[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika'daki kolonilere yerleşen ilk Baptistlerin büyük kısmı onyedinci yüzyılda, farklı dinî görüşlerinden dolayı kraliyetin ve kilise devletinin verdiği sıkıntılardan kurtulmak amacıyla İngiltere'den geldi. Roger Williams ve Dr. John Clarke gibi kimi Baptistler 1630'larda New England'a göç ettiler.

Güney ABD’in en eski Baptist kilisesi olan İlk Baptist Kilisesi 1682’de Peder William Screven liderliğinde Charleston, Güney Karolina’da örgütlendi. 1715’te Virginia kolonisinde Robert Norden’ın dinî liderliğinde ve 1727’de Kuzey Karolina’da Paul Palmer’ın dinî liderliğinde birer Baptist kilisesi örgütlendi. 1740’larda Kuzey Karolina’da, Güney Karolina’da ve Virginia’da olmak üzere yaklaşık 300-400 üyeli yedi sekiz tane Baptist kilisesi vardı.^[4]

Amerikan İhtilali öncesi Virginia’da ve birçok güney kolonisinde Anglikan Kilisesi resmî kiliseydi ve aynen Büyük Britanya’da olduğu gibi vergilerden pay alıyordu. Anglikan Kilisesi, Güney’de Baptistlerin hızlı bir şekilde yayılmasına karşı durdu. Başta Virginia olmak üzere, Baptist vaizler hakkında, Anglikan kilisesi tarafından verilmiş bir yetkileri olmadan vaazlar vermek suretiyle "huzuru bozmak" gerekçesiyle kovuşturma açıldı. Patrick Henry ve James Madison’ın Baptist vaizleri savunması dünyada inanç özgürlüğü adına kayda değer bir gelişme sayılan Amerikan İhtilali’nden kısa bir süre önce gerçekleşmişti. Daha sonra Madison dinî özgürlüklerin anayasal güvence altına alınmasının önemine dair görüşlerini ortaya koydu ve bu görüşlerinin anayasada yer almasını sağladı. Bu nedenle, İhtilal gerçekleştiğinde Baptistler aktif birer vatansever olarak ihtilal girişiminde yer aldılar.

Kuruluş sancıları[değiştir | kaynağı değiştir]

1800’lerin ortalarına gelindiğinde, Kuzey’in sanayicileri, Batı’nın çiftçileri ve Güney’in büyük çiftlik sahibi çiftçileri arasında toplumsal, kültürel, ekonomik ve siyasi birçok farklılık baş gösterdi. Bunun neticesinde üç ayrı Baptist toplumu ortaya çıktı: Üç Yıllık Toplum, Vatani Görev Cemiyeti ve Güney’deki Baptistleri.

Kölelik, Baptistler arasında en ihtilaflı konuydu. Bağımsızlık Ayaklanması’ndan önce Güney’deki ilk Baptist ve Metodist Evanjelistler –Afroamerikanları da kapsayan- Tanrı huzurunda bütün insanların eşit olduğu tezini destekliyorlardı. Bu gruplar, sınıfsal ve ırksal ayrıma karşıydılar ve büyük çiftlik sahiplerinden köleliği kaldırmalarını istiyorlardı.^[5]

Baptistler Güney ABD’de sosyal konumlarını sağlamlaştırmak için mücadele ettiler. Neticede, yeni nesil Baptist vaizler topluma varlıklarını kabul ettirdiler. Zengin tabakaya kölelik sorunu hakkında kafa tutmak yerine İncil’i tercüme ederek İncil’in öğütlerinin hayata geçirilmesine uğraş verdiler. Ayaklanma’dan yaklaşık yirmi yıl sonrasına gelindiğinde vaizler kölelerin azad edilmesi için sahiplerine ricada bulunmayı bıraktı.^[6] Baptist din adamlarının birçoğu papazların da köle sahibi olma haklarını karumaktan yana bir tutuma büründü.^[7] Üç Yıllık Toplum ve Vatani Görev Cemiyeti ise kölelik hakkındaki tarafsızlıklarının sürdüğünü bildirdi.

Georgia Baptistleri Vatani Görev Cemiyeti’nin iddia ettiği üzere tarafsız olup olmadığını anlamak için bu topluluğa köle sahibi birisini Güney’de misyonerlik görevi için önerdi. Cemiyetin yönetim kurulu bu teklifi reddetti ve Güneyli Baptistler bunu haklarının ihlali olarak gördüler.^[8]

Amerikan Baptist Vatani Görev Cemiyeti’nin^[9] ABD’nin güney bölgesinden kadroya aldığı misyonerlerin sayısının diğer bölgelerden misyonerlerin sayısına oranla az oluşu Güney’deki kiliseleri rahatsız eden ikinci bir husus olarak ortaya çıktı. Bu durum, Cemiyet’in köle sahiplerini misyoner olarak atamamasının bir sonucu gibi görünüyordu.^[10]

Farklı bölgelerdeki Baptistler mezhepsel örgütlenme açısından da farklılaştı. Kuzeydeki Baptistler, yıllık görevlerini yapan bireylerden oluşan ve her bir topluluğun birer rahipliği olan gevşek yapıda bir yönetim biçimini tercih etti. Güney bölgelerdeki Baptist kiliseleri ise –bütünü örnek alan parçalar şeklinde kendini düzenleyen kiliselerden oluşan- daha merkezi bir yapılanmayı seçtiler ve çeşitli rahiplikler aynı mezhepsel örgütlenmenin çatısı altında toplandı.^[11]

GBT’nin kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Kölelik kurumuna yönelik ulusal çaptaki eleştiriler sebebiyle Güneyli Baptistlerde gittikçe artan rahatsızlık ve huzursuzluk sonucunda Güneyli Baptisler ulusal Baptist örgütlerinden ayrıldılar ve Mayıs 1845’te Augusta, Georgia’da İlk Baptist Kilisesi’ni kurdular.^[12] Bu tarihi toplantıda yeni bir topluluk kurdular ve adını Güneyli Baptist Toplumu olarak belirlediler. Yeni topluluğun ilk başkanı olarak William Bullein Johnson’ı (1782-1862) seçtiler. William B. Johnson, 1841’de Üç Yıllık Toplum’un başkanlığını yürütmüştü.

Bölünme sonrasında yaşananlar ve ırkçılık konusundaki tutum[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyazların üstünlüğünü ve kölelik kurumunu savunmaları neticesinde diğer Baptistlerden ayrılma kararının kalıcı etkileri uzun bir dönem boyunca devam etti. GBT’nin Vatani Görev Dairesi’nin 1968’de yaptığı bir araştırmanın sonuçları Güneyli Baptist cemaatler içinde sadece %11’lik bir kesimin Amerikan toplumunun Afrikalı köklerini kabul ettiğini ortaya koyuyordu.^[13] Afroamerikalılar beyazların denetim altına alma teşebbüslerinden uzak ve kendilerine has bir Amerikan Hristiyanlığı uygulamaya koymak amacıyla toplanmaya başladılar. Baptist mezhebi içinde kalmakla birlikte Afroamerikanlar kendi ayrı topluluklarını oluşturdular.

Muhafazakâr diriliş döneminde 1995’te GBT’de ırkçı köklerin terkedilmesi ve geçmişte köleliğin savunulmasından dolayı özür dilenmesi önergesi oylandı.^[14] Irkçılıktan ötürü pişmanlık ifade edilmesini isteyen bu önerge GBT mezhebinin ilk dönemlerinde ırkçılığın önemli bir rol oynadığına dair ilk resmi kabul sayılıyor. Bugün itibarıyla mezhep içerisinde etnik olarak çoğulcu kiliseler mevcut ise de hâlen Birleşik Devletler’de Baptist çoğunluğu eskinin köleci eyaletlerinden olan Baptistler oluşturuyorlar.^[15]

Baptistler serisi

Tarihsel Arka Plan Hristiyanlık Genelciler · Özelciler

Öğretisel farklar Sola scriptura Cemaatçilik Bütün inananların rahipliği Ayinler Kişisel ruhani özgürlük Kilise-Devlet ayrımı Dini makamlar Günah çıkarma törenleri

Önemli kişiler John Smyth · Thomas Helwys · Roger Williams · John Bunyan · Shubal Stearns · Andrew Fuller · Charles Haddon Spurgeon

Baptist Dernekler ve Topluluklar Bu kutu: görüntüle tartış değiştir

Tarihsel ihtilaflar[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Baptist Toplumu, tarihsel gelişimi boyunca iç çekişmelerin yaşandığı çeşitli dönemler geçirdi. Mezhebin hiyerarşik bir yönetim yapılanmasının olmayışından dolayı ihtilaflar cemiyetin tüm fertlerine yayıldı.

• İşaretçiler. Bu grup daha sonra İncil Görevleri ve daha birçok bağımsız kilise örgütleri ile beraber Amerikan Baptist Derneği’ni kurdu.
• "Whitsitt tartışması"^[16] (1896-1899); Güneyli Baptist İlahiyat Okulu profesörlerinden Dr. William H. Whitsitt bir teori ortaya attı, buna göre –kendilerine daha sonra Anabaptist denilecek olan- bir grup Anabaptist 1641’de suya daldırma yoluyla vaftiz uygulamasına geçene dek İngiliz Baptistler suya daldırma yoluyla vaftiz yapmamışlardı.
• "GBT Muhafazakârlığın Dirilişi" olarak adlandırılan anlaşmazlık, ulusal çapta daha önce hiç olmadığı kadar dikkatleri üzerine çeken bir ihtilaf olarak görülüyor.^[17] Baptist önderlerinden Russell H. Dilday^[18] diriliş hareketini Güneyli Baptist kardeşliğini parçalayan "bir tartışmadan çok daha ciddi" bir olay olarak değerlendirdi ve bu ihtilafla ilgili olarak "kendi kendine zarar veren, kavgacı ve tek taraflı ve kimi zaman hırçın bir karaktere bürünen bir düşmanlık" nitelemesinde bulundu. Güneyli Baptistler bu ihtilaf sonrasında iki büyük kutba ayrıldılar: Ilımlılar ve Muhafazakârlar. GBT elçilerinin (delegelerinin) yıllık toplantılarında yapılan oylamalara bakıldığında 1979’dan itibaren bütün Güneyli Baptist önderlerin muhafazakâr (muhaliflerin adlandırmasıyla "aşırı muhafazakâr") bir tutuma büründüğü söylenebilir.^[19]

Günümüz[değiştir | kaynağı değiştir]

GBT günümüzde bölgesel ve sınıfsal köklerinden çıkarak ABD’de ve küresel Hristiyan toplumunda büyük bir güce ulaştı. ABD’de her eyalette ve bölgede Güneyli Baptist cemaatleri mevcut, bununla birlikte mezhebin mensupları hâlen en yoğun olarak –topluluğun tarihsel kalesi konumundaki- Güney ABD’de yer alıyor.

Topluluğun ulusal kapsamda faaliyet gösteriyor olmasından yola çıkarak bazı üyeler isim değişikliği teklifinde bulundu. 2005’te GBT Yıllık Mitingi’nde topluluğun isminin bölgeselliği çağrıştıran Güneyli Baptist Toplumu yerine daha ulusal bir çağrışıma sahip Kuzey Amerika Baptist Toplumu ya da Kutsal Kitap Baptist Toplumu^[20] şeklinde değiştirilmesini önerdi. Öneriler reddedildi.^[21]

İstatistiki Veriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Üyeler[değiştir | kaynağı değiştir]

GBT, Amerika Birleşik Devletleri çapında 44,000 kilisede toplam 16.6 milyon üyesi olduğunu beyan etmektedir. GBT'nin yaptığı bir iç araştırmanın ortaya koyduğu verilere göre, GBT'ye bağlı Baptistlerin %38'i (üyeler, konuklar ve -henüz üye sayılmayan- çocukların da sayıldığı 6.138.776 kişi) kiliselerdeki başlıca dinî faaliyetlerde yer alıyorlar.^[22]

GBT, Amerika Birleşik Devletleri'nin 50 eyaletinin her yanında toplam 1.200 yerel dernek, 41 eyaletteki Baptist toplumları ve kardeşliklerle örgütlenmiş durumdadır. "İşbirliği Programı" çerçevesinde Güneyli Baptistler dünya çapında 10.000'den fazla misyoneri bünyesinde çalıştırmaktadır.

Üye Sayısında Nisbî Azalma[değiştir | kaynağı değiştir]

1990'dan günümüze kadarki kilise tutanaklarını ve bağımsız araştırmalar, GBT kiliselerinin üye sayısının Amerika Birleşik Devletleri nüfusuna oranla nisbî bir azalma gösterdiği görülmektedir.^[25] Topluluğun üye sayısı kurulduğu günden 2007'ye kadar daima sayısal artış gösterdi. 2007'de yaklaşık 40,000 kişilik bir üye sayısı azalışı tespit edildi.^[26] Buna ek olarak, topluluk içerisindeki vaftiz törenlerinin sayısı son sekiz yılın yedisinde hep azalış gösterdi ve 2008'de, 1987'den bu yana en düşük sayıya geriledi.^[27] Üye sayısındaki ve vaftiz sayısındaki bu azalış, GBT araştırmacıları tarafından topluluğun "gerileme dönemindeki bir mezhep" olarak nitelendirilmesini netice verdi.^[28] Eski GBT başkanı Frank Page'in tespitine göre, mezhepteki gerileme bu hızla devam ederse, 2030 yılı itibarıyla, GBT kiliselerinin yaklaşık yarısı kapılarına kilit vurmak zorunda kalacak.^[29] Bu veriler, GBT kiliselerini kapsayan son zamanlarda yapılmış bir araştırmayla doğrulanmış bulunuyor. Buna göre, GBT kiliselerinin %70'i -üye sayıları göz önüne alındığında- gerileme ya da durağanlaşma sürecine girmiş bulunuyor.^[30] GBT'nin Haziran 2008'deki yıllık genel kongresinde üye sayısındaki azalış konusu da ele alındı.^[31] Eski GBT araştırmacısı Curt Watke, Güneyli Baptist Toplumu'nun nüfusunun azalmasını dört sebebe bağlıyor; göçteki artış, Anglosakson (beyaz) ağırlıklı kiliselerdeki büyümenin gerilemesi, mevcut üye çoğunluğunun yaşlılardan oluşması ve kilise hayatında görev alan genç nesillerin oranının azalması.^[29]

Kaynakça ve notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Topluluğun resmi sitesi (İngilizce) 6 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Southern Baptist Historical Library and Archives 30 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Baptist İlahiyatı (İngilizce) 26 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.