Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Ocak 2016)

Enerji katalizörü (Kısaca E-Cat), mucit Andrea Rossi^[1] tarafından fizikçi Sergio Focardi’nin^[2][3] desteğiyle icat edilen bir sözde soğuk füzyon cihazı.^[4].^[5] Şekilsel olarak incelenen ancak teknik incelemesi yapılmayan bir İtalyan patenti, bu cihazı “özellikle nikel ve hidrojenden ekzotermik reaksiyonlar elde etme süreci ve donanımı”^[6] olarak tanımlar. Rossi ve Focardi cihazın, ısıtılmış hidrojeni nikel tozunun içine döküp, bakıra dönüştürerek ve aşırı sıcaklık^[7][8] üreterek çalıştığını söylemişlerdir. Uluslararası patent başvurusu^[4], “genel olarak kabul gören fizik yasaları ve var olan teorilere aykırı”^[9] olarak kabul edildiğinden patent verilebilirliğe ilişkin olumsuz bir uluslararası başlangıç raporu almıştır. 2015'te ABD Patent Ofisi Rossi’ye “sıvıyı ısıtan bir cihaz”^[10] için patent vermiştir.

Cihaz Rossi tarafından birçok demonstrasyon ve teste tabi tutulmuş ve birçok akademisyen ve diğerleri tarafından yorumlanmıştır ancak bağımsız testler yapılmamış ve bağımsız değerlendiricilerin denetlediği testler yayınlanmamıştır.

Finans[değiştir | kaynağı değiştir]

Cherokee Investments Partners (Cherokee Yatırım Ortakları) CEO’su Tom Darden ve diğerleri Rossi’nin E-cat’i dahil, soğuk füzyona 10 milyon dolardan fazla para yatırmış ve şirketi Industrial Heat LCC 2014 Ocak ayında Rossi’den E-Cat teknolojisinin haklarını satın almıştır.^{[11][12][13][14]}

Demonstrasyonlar[değiştir | kaynağı değiştir]

2011 yılında davetli misafirler Bologna’da birçok demonstrasyona katıldılar.^[15] Cihaz bağımsız olarak doğrulanmadı. Ocak ayında yapılan bir demonstrasyon için, Discovery Channel analisti Benjamin Radford, “Eğer bunların hepsi sizde şüphe uyandırıyorsa, uyandırmalı” ve “Soğuk füzyon pek çok bakımdan devridaim makinelerine benzer. Prensipleri fizik yasalarına meydan okur ama bu insanları sürekli olarak bir tane keşfettikleri veya icat ettiklerini iddia etmekten vazgeçirmez” yorumunu yazdı.^[16] PhysOrg’a göre (11 Ağustos 2011), 2011 Ocak ayından Nisan ayına kadar yapılan demonstrasyonların güvenirliğini zayıflatan birçok eksiklik vardı ve Rossi iddialarını doğrulayabilecek testleri yapmayı reddetmişti.^[5]

Bologna Üniversitesi’nin araştırmacıları birkaç E-Cat demonstrasyonuna sadece gözlemci olarak katıldı. 05 Kasım 2011’de Bologna Üniversitesi, araştırmacılarının demonstrasyonlara katılmadıklarını ve bunların hiçbirinin üniversitede yapılmadığını açıkladı. Rossi üniversiteyle bir sözleşme imzalamıştı ancak ilk ödemeyi yapmadığı için sözleşme feshedildi ve hiçbir araştırma yapılmadı.^{[17][18][19][20][21]}

Kuşkucu Ian Bryce E-Cat’ın demonstrasyonlar sırasında yanlış bağlandığını ve füzyona dayandırılan gücün cihaza topraklama teli kanalıyla sağlandığına inanıyor.^[22][23] Dick Smith, E-Cat sisteminin iddia edildiği gibi çalıştığını, toprak iletkeninden geçen gücün de aynı anda ölçülebildiği şekilde göstermesi için Rossi’ye bir milyon dolar teklif etti ancak Rossi bu teklifi reddetti.^[24][25] Brookhaven Ulusal Laboratuvarından kıdemli fizikçi Peter Thieberger, bu yanlış bağlantının kazara gerçekleşmesinin çok güç olacağını ve bu konunun sadece tam bağımsız testlerle açıklığa kavuşturulabileceğini söyledi.^[22]

28 Ekim 2011’de birim “müşteri denemesine” tabi tutuldu ve beş buçuk saat kendi kendine hareket modunda 2.635 kWh enerji yaydığı söylendi- saate ortalama 479 kilovat enerji- söz verilen bir megavatın yarısından biraz daha düşük. Bağımsız gözlemcilerin ölçümleri seyretmelerine veya kendilerinin ölçüm yapmasına izin verilmedi ve cihaz test süresince, fanlara ve su pompalarına güç temin ettiği iddia edilen bir güç kaynağına bağlı kaldı.^[26][27][28]

2007 yılında Andrea Rossi, cihazın ilk geliştirilme aşamasında onaylanması için, 15 yıldan fazla bir süredir soğuk füzyon araştırmaları yapan Sergio Focardi ile irtibat kurdu.^[29] Rossi’yle birlikte yapılan dört yıllık bir çalışma ve ölçümlerden sonra, Focardi Enerji Katalizörünün içinde nükleer füzyon reaksiyonlarının gerçekleştiği sonucuna vardı. Focardi, nükleer sürecin, sadece Rossi tarafından bilinen, kendisi tarafından bilinmeyen gizli bir katkı maddesiyle kolaylaştırıldığını söyledi.^[15] Rossi ve Focardi o dönemde, Enerji Katalizörünün çalışmasına ilişkin iddialarından sözettikleri makalelerini yayınlayacak bağımsız hakemli bir dergi bulmayı başaramadıklarını açıkladılar.^[30] Makaleleri sadece Rossi’nin kendi yayınladığı bloğunda yer aldı,^[31] Journal of Nuclear Physics (Nükleer Fizik Dergisi)^[32]

2013 Mayıs ayında, “E-Cat HT’nin iki test uygulamasındaki işletim değerlendirmelerinden elde edilen sonuçları” tanımlayan bir hakemsiz dergi makalesi arXiv dijital arşivine sunuldu.^[33] Makalenin yazarları sürecin tüm aşamalarını kontrol edemediklerini yazmakla birlikte, en geleneksel ölçümlerle bile cihazın en azından bir magnitüt düzeyinde enerji yoğunluğuyla sonuçlanan ve muhtemelen pek çok, benzin dahil başka diğer geleneksel enerji kaynaklarından daha yüksek sıcaklık ürettiği sonucuna vardılar.^[34][35][36] Test kısmen İsveç enerji araştırmaları konsorsiyumu, Elforsk tarafından finanse edilmişti.^[37] Elforsk kendi web sitesinde sonuçların dikkat çekici olduğunu ancak, reaktantlara erişim sağlanmadan nükleer transformasyonun gerçekleştiğine dair spekülasyonun son derece tartışmalı olduğunu açıkladı.^[38] arXiv’de arşivlenen orijinal yazılmış metne cevap olarak, yorumcular testin gerçekten bağımsız olmadığı eleştirisini yaptılar ve raporu daha çok “sahte bilimsel metinlerde bulunan tipik özelliklere sahip” olarak tanımladılar ve “Yazarlar, alternatif açıklamalar mümkün olmasına rağmen, ön-yargılı fikirlere uygun sonuçların üzerine atlamış gibi görünüyorlar” açıklamasını yaptılar.^[39][40][41] Astrofizikçi Ethan Siegel ScienceBlogs’da Rossi’nin bu olayda reaktantların veya ürünlerin ölçülmesine izin vermediği yorumunu yaptı. Önceki testlerde, %10 bakır çıktısını açıklayabilmek için reaktantlarda sırasıyla %3.6 ile %0.9’da yeterli ⁶²Ni ve ⁶⁴Ni (hidrojenle ergiyebilen tek iki nikel izotopu) bulunmuyordu; bu izotop seviyeleri, füzyon yan ürününden değil, genellikle doğal bakırdan kaynaklanmaktadır. Siegel’e göre, Rossi, cihaza gizlice güç vermek daha kolay bir yol olmasına rağmen cihaz çalıştığı sırada fişini çekmeyi de reddetmişti. Siegel ayrıca, bağımsız olduğu varsayılan deneyi yapan kişilerin Rossi tarafından temin edilen verilere güvenmek zorunda olduklarını da ekledi.^[42]

2014 Ekim ayında, 2013 Mayıs ayı raporunun yazarları hakemsiz bir dergi makalesinde, daha yüksek sıcaklıklarda çalışan E-Cat’ın yükseltilmiş versiyonunun 2014 Mayıs değerlendirme sonuçlarından bahsetti. Daha önceki demonstrasyonlardan farklı olarak bu test izleme ekipmanı ile ve Rossi tarafından temin edilmeyen bir laboratuvarda yapılmıştı ve uzun bir süre boyunca çalıştırılmıştı (32 gün).^[43] Ancak, daha önceki rapor gibi, yazarlar süreci tam olarak kontrol edemiyorlardı; Rossi yakıt miktarının eklenmesi sırasında, reaktörün başlatılmasında, reaktörün kapatılmasında ve kullanılan yakıtın çıkarılmasında müdahale etmişti. Genel olarak, ölçülen toplam fazla sıcaklık herhangi bir geleneksel, anti-nükleer bir kaynak tarafından üretilmesi mümkün olan sıcaklığın çok üzerinde olarak hesaplanmıştı. Bu raporda, kullanılan yakıt örneklerinin analizleri, izotopların “bu nedenle nükleer reaksiyonların işletme sürecinde mevcut olduğuna dair işaretler bulunmakla birlikte, bunu işletme sırasında reaktörün dışında radyoaktivitenin görülmediği gerçeği ile bağdaştırmak zordur” bulgusuyla sunulmuştu. Yakıt ve kül izotopik analizlerinden sonra, yazarlar bazı bilinmeyen süreçler yoluyla, özellikle ⁵⁸Ni ve ⁶⁰Ni’den ⁶²Ni’ye, ve ⁷Li’den ⁶Li’ye transmutasyon olmak üzere, özellikle nikel ve lityum izotoplarının reaksiyonun bir parçası olduğu üzerine spekülasyon yapmışlardır.

Partikül fizikçisi Tommaso Dorigo 2014 deneyi hakkında yorum yapmış ve izotopik ölçümleri “şaşırtıcı” olarak tanımlamış ancak Rossi’nin kullanılan yakıtın toplanmasına dahil olması hususunda derin endişesinden söz etmiş ve deneyi yapanların “bazı basit hileleri gözden kaçırmış olabileceklerini” ve “iddianın olağanüstü özelliği dikkate alındığında…. bu, aksi takdirde ulaşılabilecek sonuçları tamamen geçersiz kılan çok önemli bir aksaklıktır” demiştir.^[44] Astrofizikçi Ethan Siegel deneyi çok eleştirmiş ve deneyi yapanların bağımsız olmadıklarını, Rossi’nin yakıt örneklerini kurcalamış olabileceğini, “açık kalorimetre” düzeneğinin uygunsuz olduğunu söylemiş ve “eğer bir dış kaynağa bağlantı varsa bir güç kablosu kanalıyla çekilen enerji miktarında sahtekarlık yapmak oldukça kolaydır” demiştir”.^[45]

İddialara karşı reaksiyonlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Teorik astrofizikçi Ethan Siegel ve nükleer fizikçi Peter Thieberger E-Cat iddialarının nükleer fiziğin temel prensiplerine uygun olmadığını savunmaktadırlar.^[46][47] Özellikle, iddia edilen füzyon reaksiyonunun Coulomb bariyeri o kadar yüksektir ki, bu yıldızların içi dahil, bilinen evrenin herhangi bir yerinde aşılabilir değildir. Reaksiyon, açıkça E-Cat tarafından temin edilen karşı korumayı birkaç inç delebilecek ve sözde demonstrasyonların çevresindeki kişilerde akut radyasyon sendromuna sebep olacak bir gama radyasyonu üretecektir.^[46] Sözde bakır “füzyon ürünü”ndeki izotopların oranının doğal bakırla^[48] benzer olması gibi diğer birçok bilimsel tutarsızlıklara bakıldığında, yazarlar şimdi “E-Cat yanlılarının bu basit fizik itirazlarına cevap verebilecek kanıtlanabilir, test edilebilir, tekrarlanabilir bilimi sağlamalarının” sırası olduğunu savunmaktadırlar.^[46]

İsveç, Lund Üniversitesi, Nükleer Fizik Bölümünde hoca olan Peter Ekström, 2011 Mayısında “Bütün hikâyenin büyük bir aldatmaca olduğundan, ve bir yıldan daha az bir sürede bunun meydana çıkacağından eminim” demiştir.^[49] Ekström, Coulomb bariyeri ile baş edebilecek kadar güçlü bir kimyasal reaksiyonun olmama olasılığının, gama ışınları eksikliği, ekstra enerji kökenini açıklama eksikliği, bir protonun ⁵⁸Ni ile ergidikten sonra olması beklenen radyoaktivitenin eksikliği, kullanılan yakıtın içindeki açıklanamayan %11 demir oluşumu ve sanki reaktör sadece sabit izotoplar üretmiş gibi kullanılan yakıtta herhangi bir sabit olmayan bakır izotoplarının eksikliğinden söz etmiştir.^[49] Uppsala Üniversitesinde fizik profesörü olan Kjell Aleklett, bakır yüzdesinin bilinen herhangi bir nikel reaksiyonu için çok yüksek olduğunu ve bakırın, doğal bakırın oranı ile aynı izotopik orana sahip olduğunu söylemiştir. Aleklett ayrıca, “Bilinen kimyasal reaksiyonlar ölçülen enerji miktarını açıklayamazlar. Bir nükleer reaksiyon enerji miktarını açıklayabilir ama bugünkü bilgilerimiz bu reaksiyonun gerçekleşemeyeceğini söylüyor” demiştir.^[50] Bilimsel kuşkucu James Randi, E-Cat’ı daha önceki soğuk füzyon iddiaları bağlamında tartışırken, bunun eninde sonunda bir sahtekarlık olduğunun ispatlanacağını söylemiştir.^[51]

Bu cihaza karşı diğer tepkiler karışıktır. 2011’de, NASA, Langley Araştırma Merkezinin Baş Bilim insanı Dennis M. Bushnell, LENR’den “umut verici” bir teknoloji olarak söz etmiş ve Rossi ile Focardi’nin çalışmasını övmüştür.^[52]

Purdue Üniversitesinden teorik nükleer fizikçi Yeong E.Kim cihazın raporlanan sonuçlarına potansiyel teorik bir açıklama önermiş,^[53] ancak bu teorinin teyidi için “Rossi-tipi deneylerin bağımsız olarak yapılmasının çok önemli olduğunu” söylemiştir.^[54] Kim, bu teoriyi daha önce, 1989 yılında Fleischman ve Pons’un güvenilmez soğuk füzyon deneyinin sonuçlarını açıklamak için ortaya koymuştur.^[55]

Steve Featherstone 2012 yazında Popular Science’da Rossi’nin E-Cat hakkındaki “acayip iddialarının” “foyasının tamamen ortaya çıktığını” ve Rossi’nin “hikayesinin acı sonuna giden bir sahtekar gibi göründüğünü” yazmıştır.^[56]

Patentler[değiştir | kaynağı değiştir]

Cihazın uluslararası patent alması için 2008 yılında yapılan bir başvuru, Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü,^[57] Avrupa Patent Ofisinde, cihazın tarifinin “genel ifadeler ve spekülasyonlara” dayalı olduğunu ifade eden ve “hem tarifinde hem de fizibilitesini desteklemek üzere sunulan kanıtlarda çok sayıda aksaklıklar” bulunduğu ve de “genel kabul gören fizik yasaları ile var olan teoriler”le uyumsuzlar bulunduğundan sözedilen olumsuz bir patent alabilirlik başlangıç raporu almıştır.^[58] Patent başvurusu 15 Ekim 2009’da yayınlanmıştır.^[4]

6 Nisan 2011’de İtalyan Patent ve Marka Ofisi tarafından bir başvuru onaylanmış ve icada sadece İtalya’da geçerli olan bir patent verilmiştir. Mevcut İtalyan yasaları kapsamında bu başvurunun incelenmesi, karşılık gelen PCT (Patent İşbirliği Anlaşması) başvurularından daha çok resmi ve daha az teknik olmuştur.^[59][4][60]

2014 Mart’ında ABD Patent Ofisi, “Tarifnameye uygulanamaz olduğu için itiraz edilmiştir. Özellikle, nükleer bilim külliyatında nikelin kendiliğinden hidrojen gazı ile iyonize olarak sonuçta oluşan protonu absorbe edeceği iddiasını kanıtlayacak delil bulunmamaktadır” demiş ve Rossi’nin patent başvurusunu geçici bir kararla cevaplayarak reddetmiştir.^[61][62]

25 Ağustos 2015'te ABD Patent Ofisi “sıvıyı ısıtan bir cihaza” patent vermiştir.^[10] Patent LENR veya soğuk füzyondan söz etmeyip, bir nikel-katalize ekzotermik reaksiyonun başlatılması için, bir sıvıyla ısıl temasta olan %50 nikel tozu, %20 lityum tozu ve %30 lityum alüminyum hidrid tozunun gözenekliliği geliştirilmiş karışımla güç kaynağının (bir elektrikli ısıtma unsuru) varlığını tarif etmiştir.^[63]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Josephson, Brian and Driscoll, Judith. "Andrea Rossi's 'E-cat' nuclear reactor: a video FAQ" 19 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. University of Cambridge, 28 June 2011.