Kemik: Karpallar
Sekiz karpal kemiği gösteren etiketli resim.
Latince	os carpale pl. ossa carpi

Karpal kemikler veya el bileği kemikleri, eli ön kola bağlayan bileği (veya karpusu) oluşturan sekiz küçük kemiktir. "Karpus" terimi Latince carpus ve Yunanca καρπός (karpós) kelimelerinden türetilmiştir ve "bilek" anlamına gelmektedir. İnsan anatomisinde el bileğinin ana rolü, elin etkili bir şekilde konumlandırılmasını ve ön kolun ekstansör ve fleksörlerinin güçlü bir şekilde kullanılmasını kolaylaştırmaktır ve bireysel karpal kemiklerin hareketliliği el bileğindeki hareket özgürlüğünü artırır.^[1]

Tetrapodlarda karpus, el bileğinde radius ve ulna ile metakarpus arasındaki tek kemik kümesidir. Karpus kemikleri tek tek parmaklara (ya da dört ayaklılarda ayak parmaklarına) ait değildir, oysa metakarpus kemikleri öyledir. Ayağın buna karşılık gelen kısmı tarsustur. Karpal kemikler bileğin dikey olarak hareket etmesini ve dönmesini sağlar.^[1]

Yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kemikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sekiz karpal kemik kavramsal olarak iki transvers sıra veya üç longitudinal kolon olarak organize edilebilir.

Çift sıralar olarak düşünüldüğünde, her bir sıra proksimalde dışbükey ve distalde içbükey olan bir kemer oluşturur. Palmar tarafta, karpus içbükeydir ve fleksör retinakulum tarafından örtülen karpal tüneli oluşturur.^[2] Proksimal sıra (skafoid, lunat, triquetrum ve psiformdan oluşur) radius ve distal karpal sıranın yüzeyleriyle eklemleşir ve böylece bu hareketli yüzeylere sürekli uyum sağlar. Proksimal sıra içinde, her bir karpal kemiğin hafif bağımsız hareket kabiliyeti vardır. Örneğin skafoid, distalde trapezium ve trapezoid ile eklemleşerek midkarpal stabiliteye katkıda bulunur. Buna karşılık, distal sıra, transvers kemeri metakarpallarla birlikte hareket ettiği için daha serttir.^[3]

Biyomekanik ve klinik olarak, karpal kemikler üç uzunlamasına kolon olarak daha iyi kavramsallaştırılır:

1. Radyal skafoid kolon: skafoid, trapezium ve trapezoid
2. Lunat kolon: lunat ve kapitat
3. Ulnar triquetral kolon: triquetrum ve hamat

Bu bağlamda pisiform, fleksör karpi ulnaris tendonuna gömülü bir susamsı kemik olarak kabul edilir.^[4] Ulnar kolon, ulna ve triquetrum arasında bir boşluk bırakır ve bu nedenle sadece radial veya skafoid ve santral veya kapitat kolonlar radius ile eklemleşir. El bileği, iskeletin birbirine kenetlenen parçalarından ziyade çeşitli kapsüllerin ve bağların gücü nedeniyle fleksiyonda ekstansiyona göre daha stabildir.^[3]

Neredeyse tüm karpal kemikler (pisiform hariç) altı yüzeye sahiptir. Bunlardan palmar ya da anterior ve dorsal ya da posterior yüzeyler ligamentöz bağlantı için pürüzlüdür; lunatum hariç dorsal yüzeyler daha geniştir.

Üst veya proksimal ve alt veya distal yüzeyler eklemlidir, üst yüzey genellikle dışbükey, alt yüzey içbükeydir; medial ve lateral yüzeyler de bitişik kemiklerle temas ettikleri yerlerde eklemlidir, aksi takdirde pürüzlü ve tüberküllüdür.

Hepsinin yapısı benzerdir: kompakt bir kemik tabakası içinde süngerimsi doku.

Eklemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aksesuar kemikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazen karpusta aksesuar kemikler bulunur, ancak bu şekilde tanımlanan 20'den fazla kemikten sadece dördü (santral, stiloid, sekonder trapezoid ve sekonder pisiform kemikler) kanıtlanmış aksesuar kemikler olarak kabul edilir. Bazen skafoid, triquetrum ve pisiform kemikler ikiye ayrılır.^[2]

Gelişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Karpal kemikler endokondral olarak (kıkırdak içinden) kemikleşir ve kemik merkezleri ancak doğumdan sonra ortaya çıkar.^[5] Bu merkezlerin oluşumu kabaca yaşamın ilk yılında kapitat ve hamattan başlayan kronolojik bir spiral model izler. Ulnar kemikler daha sonra radial kemiklerden önce kemikleşirken, sesamoid pisiform on yıldan uzun bir süre sonra fleksör karpi ulnaris tendonunda ortaya çıkar.^[6] Her bir kemik için kemikleşmenin başlaması diğer kemikler gibi zaman içinde gerçekleşir. Bu, adli yaş tahmininde faydalıdır.^[7]

İşlev[değiştir | kaynağı değiştir]

Ligamentler[değiştir | kaynağı değiştir]

El bileği bölgesinde dört grup ligament vardır:^[8]

1. El bileğinde ulna ve radiusu karpus ile birleştiren ligamentler: ulnar ve radial kollateral ligamentler; palmar ve dorsal radiokarpal ligamentler; ve palmar ulnokarpal ligament. (Şekilde mavi ile gösterilmiştir.)
2. Karpal kemikleri birbiriyle birleştiren interkarpal eklemlerin ligamentleri: radiat karpal ligament; dorsal, palmar ve interosseöz interkarpal ligamentler; ve pisohamat ligament. (Şekilde kırmızı ile gösterilmiştir.)
3. Karpal kemikleri metakarpal kemiklerle birleştiren karpometakarpal eklemlerin ligamentleri: pisometakarpal ligament ve palmar ve dorsal karpometakarpal ligamentler. (Şekilde yeşil renkle gösterilmiştir.)
4. Metakarpal kemikleri birleştiren intermetakarpal eklemlerin ligamentleri: dorsal, interosseöz ve palmar metakarpal ligamentler. (Şekilde sarı ile gösterilmiştir.)

Hareketler[değiştir | kaynağı değiştir]

Üçüncü parmak kapitat kemiğinin üzerinden geçtiğinde ve ön kol ile düz bir çizgide olduğunda elin düz pozisyonda olduğu söylenir. Bu, 12 derecelik bir ulnar sapmaya karşılık gelen elin orta pozisyonu ile karıştırılmamalıdır. Düz pozisyondan itibaren elin iki çift hareketi mümkündür: 15 derecelik abdüksiyon (radiusa doğru hareket, radyal sapma veya abdüksiyon olarak adlandırılır) ve addüksiyon (ulnaya doğru hareket, ulnar sapma veya addüksiyon olarak adlandırılır) kol sıkı supinasyondayken 40 derecedir ve sıkı pronasyonda biraz daha fazladır.^[9] Fleksiyon (avuç içine doğru eğilme, palmar fleksiyon olarak adlandırılır) ve ekstansiyon (elin arkasına doğru eğilme, dorsifleksiyon olarak adlandırılır) toplam 170 derecelik bir aralıkla mümkündür.^[10]

Radial abdüksiyon/ulnar addüksiyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Radial abdüksiyon sırasında skafoid palmar tarafa doğru eğilir, bu da trapezium ve trapezoidin radiusa yaklaşmasını sağlar. Trapezoid, fleksör karpi radialis ve ekstansör karpi radialisin de bağlı olduğu ikinci metakarpal kemiğe rijit bir şekilde tutunduğundan, radial abdüksiyon bu birleşik yapıyı etkili bir şekilde radiusa doğru çeker. Radial abdüksiyon sırasında pisiform, tüm karpal kemikler arasında en geniş yolu kat eder.^[9] Radial abdüksiyon (önem sırasına göre) ekstansör karpi radialis longus, abduktör pollicis longus, ekstansör pollicis longus, fleksör karpi radialis ve fleksör pollicis longus tarafından üretilir.^[11]

Ulnar addüksiyon, karpal kemiklerin proksimal sırasının eğilmesine veya dorsal kaymasına neden olur.^[9] Ekstansör karpi ulnaris, fleksör karpi ulnaris, ekstansör digitorum ve ekstansör digiti minimi tarafından üretilir.^[11]

Hem radial abdüksiyon hem de ulnar addüksiyon, kapitat kemiğinin başından geçen bir dorsopalmar eksen etrafında gerçekleşir.^[9]

Palmar fleksiyon/dorsifleksiyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Palmar fleksiyon sırasında proksimal karpal kemikler dorsal tarafa doğru, dorsifleksiyon sırasında ise palmar tarafa doğru yer değiştirir. Fleksiyon ve ekstansiyon, proksimal sıra için lunat kemiğinden ve distal sıra için kapitat kemiğinden geçen bir çift transvers eksen etrafındaki hareketlerden oluşurken, palmar fleksiyon esas olarak radiokarpal eklemde ve dorsifleksiyon midkarpal eklemde meydana gelir.^[10]

Dorsifleksiyon (önem sırasına göre) ekstansör digitorum, ekstansör karpi radialis longus, ekstansör karpi radialis brevis, ekstansör indicis, ekstansör pollicis longus ve ekstansör digiti minimi tarafından üretilir. Palmar fleksiyon (önem sırasına göre) fleksör digitorum superficialis, fleksör digitorum profundus, fleksör karpi ulnaris, fleksör pollicis longus, fleksör karpi radialis ve abdüktör pollicis longus tarafından üretilir.^[11]

Birleşik hareketler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hem dirsek hem de omuz eklemlerindeki hareketlerle birleştirildiğinde, el bileğindeki ara veya birleşik hareketler, abdüksiyonu engelleyen maksimum palmar fleksiyon gibi bazı gerekli kısıtlamalarla birlikte bir top ve soket eklemininkilere yaklaşır.^[10]

Aksesuar hareketleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bitişik karpal kemikler arasında veya midkarpal eklem boyunca ön-arka kayma hareketleri, bir kemiği hareket ettirirken diğerini stabilize ederek elde edilebilir (örneğin, kemiği başparmak ve işaret parmağı arasında tutarak).^[12]

Diğer hayvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Karpusun yapısı, farklı tetrapod grupları arasında, hatta beş parmak setinin tamamını koruyanlar arasında bile büyük farklılıklar gösterir. Eryops gibi ilkel fosil amfibilerde karpus üç sıra kemikten oluşur; üç karpal kemikten oluşan bir proksimal sıra, dört kemikten oluşan ikinci bir sıra ve beş kemikten oluşan bir distal sıra. Proksimal karpal kemikler, proksimal eklemlerinden sonra radiale, intermediale ve ulnare olarak adlandırılır ve sırasıyla skafoid, lunat ve triquetral kemiklerle homologdur. Geri kalan kemikler, birinci ile dördüncü centralia (tekil: centrale) ve birinci ile beşinci distal carpals olarak basitçe numaralandırılır. İlkel olarak, distal kemiklerin her biri tek bir metakarpal ile eklemleşmiş gibi görünmektedir.

Bununla birlikte, modern amfibiler de dahil olmak üzere daha sonraki vertebrataların büyük çoğunluğu, bu ilkel kemiklerin çeşitli derecelerde kaybına ve kaynaşmasına uğramış ve sonuçta daha az sayıda karpal kemik ortaya çıkmıştır. Örneğin, neredeyse tüm memeliler ve sürüngenler beşinci distal karpal kemiği kaybetmiş ve sadece tek bir sentrale sahip olmuştur - ve bu bile insanlarda eksiktir. Pisiform kemiği, ilk olarak ilkel sürüngenlerde görülmesi ve amfibilerde hiç bulunmaması bakımından biraz sıra dışıdır.

Birçok tetrapodun ön ayaklarında beşten daha az parmak bulunduğundan, daha da fazla kaynaşma derecesi yaygındır ve çok sayıda farklı olası kombinasyon bulunur. Örneğin, modern bir kuşun kanadında sadece iki karpal parmak bulunur; radiale (memelilerin skafoidi) ve distal karpal parmakların dördünün birleşmesinden oluşan bir kemik.^[13]

Karpus ve tarsusun her ikisi de podial elementler ya da podial kemik kümeleri olarak tanımlanmaktadır.^[14]

Bazı makropodlarda, skafoid ve lunar kemikler skafolunar kemiğe kaynaşmıştır.^[15]

Kabuklularda "karpus", bazı bacaklarda bulunan pençeler veya "kıskaçlar" için kullanılan bilimsel terimdir. (Bkz. On ayaklılar anatomisi)

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Latince sözcük olan "carpus", Yunanca "bilek" anlamına gelen καρπὁς sözcüğünden türetilmiştir. "Carp-" kökü, bilekle yapılan bir eylem olan "koparmak" anlamına gelir.^[16]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Karpal tünel
• Karpal tünel Sendromu

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Diab, Mohammad (1999). Lexicon of Orthopaedic Etymology. Taylor & Francis. ISBN 90-5702-597-3. 
• Kingston, Bernard (2000). Understanding joints: a practical guide to their structure and function. Nelson Thornes. ISBN 0-7487-5399-0. 
• Palastanga, Nigel; Field, Derek; Soames, Roger (2006). Anatomy and human movement: structure and function. Elsevier Health Sciences. ISBN 0-7506-8814-9. 
• Platzer, Werner (2004). Color Atlas of Human Anatomy, Vol. 1: Locomotor System. 5th. Thieme. ISBN 3-13-533305-1. 
• Schmidt, Hans-Martin; Lanz, Ulrich (2003). Surgical anatomy of the hand. Thieme. ISBN 1-58890-007-X. 
• Thieme Atlas of Anatomy: General Anatomy and Musculoskeletal System. Thieme. 2006. ISBN 1-58890-419-9. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Karpal kemikler ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Anatomy photo:08:os-0101 at the SUNY Downstate Medical Center—"Palm of the Hand: Carpal bones 14 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (İngilizce)