Boyut, hem genel kamuoyu hem de profesyonel bilim insanlarının ilgisini çeken dinozor paleontolojisinin önemli bir yönüdür. Dinozorlar, iki gram kadar hafif olabilen minik sinek kuşlarından 50-100 ton (55-110 küçük ton) ağırlığa kadar çıkabilen soyu tükenmiş titanosaurlara kadar, herhangi bir kara hayvanı grubunun boyutlarında görülen en aşırı varyasyonlardan bazılarına sahiptiler.

En son kanıtlar, dinozorların ortalama boyutunun Triyas, Erken Jura, Geç Jura ve Kretase dönemleri boyunca değiştiğini ve dinozorların belki yalnızca Jura'nın başlarında veya ortalarında yaygınlaştığını gösteriyor.^[1] Mezozoik boyunca karasal etobur nişlerinin çoğunu işgal eden yırtıcı teropod dinozorları, büyüklük sırasına dayanan kategoriler uyarınca kestirilmiş ağırlığa göre sıralandığında çoğu zaman 100-1.000 kilogram (220-2.200 lb) kategorisine düşer, son zamanlardaki yırtıcı etobur memeliler 10-100 kilogram (22-220 lb) aralığında doruk noktasına ulaşır.^[2] Mezozoyik zamanda dinozor beden kütlelerinin modu bir ila on metrik ton arasındadır.^[3] Bu, Ulusal Doğa Tarihi Müzesi tarafından yaklaşık 2 ila 5 kilogram (4,4 ila 11,0 lb) olarak tahmin edilen Cenozoik memelilerin boyutu ile keskin bir tezat oluşturur.^[4]

Boyut kestirimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilim insanları büyük olasılıkla en büyük ve en küçük dinozorlardan asla emin olamayacaklar. Bunun nedeni, hayvanların yalnızca küçük bir bölümünün fosilleşmesi ve bunların çoğunun toprağa gömülü kalması ve hiçbir zaman ortaya çıkmayacak ya da insan etkinlikleri sonucunda istemsiz olarak yok edilecek olmasıdır. Çıkarılan örneklerden çok azı göreceli olsa da eksiksiz iskeletlerdir ve deri ve diğer yumuşak dokuların izleri seyrek olarak keşfedilir. Kemiklerin boyut ve morfolojisini benzer, daha iyi bilinen türlerinkiyle karşılaştırarak tam bir iskeleti yeniden inşa etmek (bazı yerleşik allometrik eğilimler tarafından yönetilse de) kesin olmayan bir sanattır ve canlı hayvanın kaslarını ve diğer organlarını yeniden inşa etmek en iyi ihtimalle, eğitimli bir tahmin sürecidir ve asla mükemmel değildir.^[5] Dinozorlar için kütle kestirimleri, uzunluk kestirimlerinden çok daha değişkendir, çünkü soyu tükenmiş hayvanlar için bir iskeletten uzunluğu kestirmek, kütleyi kestirmekten çok daha kolay yapılır, çünkü kas hacmi çok daha küçük bir fark yaratır. Kütle kestirimi, en kolay üzerine "sanal" bir deri koyan lazer taramalı iskelet tekniği ile yapılır, ama bu bile yalnızca bir tahmindir.

Sauropodomorflar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sauropodomorf boyutunun tahmin edilmesi, genellikle sözü edilen parçalı korunma durumlarında zordur. Sauropodlar genellikle kuyruklarından yoksun korunur, bu nedenle toplam uzunluk tahminlerinde hata payı yüksektir. Kütle, uzunluğun küpü kullanılarak hesaplanır, bu nedenle uzunluğun özellikle belirsiz olduğu türler için ağırlık daha da belirsizdir. Özellikle belirsiz olan tahminlerin (çok parçalı veya kayıp malzemeden ötürü) önünde bir soru işareti bulunur. Her sayı, belirli bir araştırma makalesinin en yüksek kestirimini temsil eder. Büyük bir sauropod, Maraapunisaurus fragillimus, 1878'de paleontologlar tarafından tanımlanmalarından bu yana kayıp durumdaki özellikle kıt kalıntılara dayanıyordu. Orijinal raporda yer alan resimlerin analizi, M. fragillimus'un tüm zamanların en büyük kara hayvanı olabileceğini, olasılıkla 100-150 metrik ton (110-170 küçük ton) ağırlığında ve 40-60 metre (130-200 ft) arası uzunlukta ölçülebileceğini gösterdi.^[6][7] Dayanan kanıtın daha sonraki bir analizi ve böylesine büyük bir kara hayvanının biyolojik akla yatkınlığı, bu hayvanın devasa boyutunun kısmen orijinal rapordaki dizgi hatalarından ötürü gözde büyütüldüğünü ileri sürdü.^[8] Bu, daha sonra, Cope'un ölçümlerinin gerçek olduğunu ve dizgi hataları varsaymak için hiçbir temel olmadığını tartışan farklı bir çalışma tarafından sorgulanacaktı. Bununla birlikte, çalışma aynı zamanda türü yeniden sınıflandırdı ve buna uygun olarak 30,3 metrelik çok daha kısa bir uzunluk ve 78,5 tonluk bir kütle verdi.^[9] Bu kendi içinde daha sonra, bu büyüklükteki bir hayvan için çok küçük olduğundan tartışılacaktı ve bazıları onun yaklaşık 35-40 metre (115-131 ft) kadar daha da büyük olduğuna yaklaşık 80-120 metrik ton (88-132 küçük ton) ağırlık çektiğine inanıyorlardı.^[10]

Genel olarak, dev sauropodlar iki kategoriye ayrılabilir: Daha kısa ama daha tıknaz ve daha büyük biçimler (çoğunlukla titanozorlar ve bazı brachiosauridler) ve daha uzun ama daha ince ve daha hafif biçimler (çoğunlukla diplodocidler).

Farklı tahmin yöntemleri bazen çelişkili sonuçlar verdiğinden, sauropodlar için kütle tahminleri geniş ölçüde değişebilir ve bilim insanları arasında doğru sayı konusunda anlaşmazlıklara neden olabilir. Örneğin, titanozor Dreadnoughtus'un başlangıçta uzuv-kemik oranlarının allometrik ölçeklemesi ile 59.3 ton ağırlığında olduğu kestirilirken, üç boyutlu rekonstrüksiyonlara dayanan daha yeni kestirimler 22.1-38.2 ton gibi çok daha küçük bir rakam vermektedir.^[11]

Sauropodlar en uzun ve en ağır dinozorlardı. Dinozor çağının çoğu için, en küçük sauropodlar, habitatlarındaki neredeyse başka her şeyden daha büyüktü ve en büyükleri, başından beri dünyada yürüdüğü bilinen başka herhangi bir şeyden daha büyük bir büyüklük sıralamasını oluşturur. Paraceratherium ve Palaeoloxodon (şimdiye kadar keşfedilen en büyük kara memelileri^[11]) gibi tarih öncesi dev memeliler, dev sauropodlar tarafından gölgede bırakıldı ve okyanuslarda yaşamalarına rağmen, yalnızca modern balinalar onlara yaklaşıyor veya ağırlık olarak onları geçiyor.^[12] Yırtıcı hayvanlardan korunma, enerji kullanımının azaltılması ve uzun ömürlülük dahil olmak üzere, büyük boyuttaki sauropodlar için önerilen birtakım avantajları vardır, ancak en önemli avantajın diyet olması olasıdır. Büyük hayvanlar, sindirimde küçük hayvanlardan daha etkilidir, çünkü besin sindirim sistemlerinde daha fazla zaman harcar. Bu aynı zamanda daha küçük hayvanların beslendiklerinden daha düşük besin değerine sahip yiyeceklerle geçinmelerini olanaklı kılar. Sauropod kalıntıları çoğunlukla kuru veya mevsimsel olarak kuru olarak yorumlanan kaya oluşumlarında bulunur ve böylesi ortamlarda düşük besleyici otların büyük miktarını yeme yeteneği avantajlı olurdu.^[13]

İyi iskeletlerden bilinen en uzun ve en ağır dinozorlardan biri Giraffatitan brancai'dir (önceden bir Brachiosaurus türü olarak sınıflandırıldı). Kalıntıları 1907 ve 1912 yılları arasında Tanzanya'da keşfedildi. Benzer büyüklükteki birkaç kişiye ait kemikler, şimdi çatılmış ve Museum für Naturkunde Berlin'de sergilenen iskelete eklendi;^[14] bu duraç 12-13,27 metre (39,4-43,5 ft) boyunda ve 21,8-22,5 metre (72-74 ft) uzunluğunda,^[15][16][17] ve 30.000 ila 60.000 kilogram (66.000 ila 132.000 lb) arasında ağırlığı olan bir hayvana ait olmalıdır. En uzun tam dinozorlardan biri Amerika Birleşik Devletleri'nde Wyoming'de keşfedilen ve 1907'de Pittsburgh Carnegie Doğa Tarihi Müzesi'nde sergilenen 27 metre (89 ft) uzunluğundaki Diplodocus'tur.^[18]

Daha büyük dinozorlar vardı, ancak bunlarla ilgili bilgiler tamamen az sayıda parçalı fosile dayanır. Kayıtlardaki en büyük otçul örneklerin çoğu 1970'lerde veya daha sonra keşfedildi ve 70-80 ton (77-88 küçük ton) ağırlıkta ve 36 metre uzunlukta olduğu tahmin edilen, tartışmasız ve görece önemli kanıtlarla bilinen en büyük dinozor olan devasa titanosaur Argentinosaurus huinculensis'i içerir.^[6][19] En uzun sauropodlardan bazıları, olağanüstü uzun, kırbaç benzeri kuyrukları olanlardı, örneğin 29-30 metre (95-98 ft) uzunluğundaki Diplodocus hallorum^[6][19](eski adıyla Seismosaurus) ve 45 metre (148 ft) uzunluğundaki Barosaurus'tur.^[19]

2014 yılında, Arjantin'de daha önce bilinmeyen bir sauropod türünün fosilleşmiş kalıntıları keşfedildi.^[20] Patagotitan mayorum adı verilen titanozorun yaklaşık 40 metre (130 ft) uzunluğunda ve yaklaşık 77 ton (85 küçük ton) ağırlığında olduğu kestirimi yapıldı, daha önce bulunan diğer tüm sauropodlardan daha büyüktü. Bulunan örnekler, önceki titanozorlardan önemli biçimde daha fazla ve dikkate değer ölçüde bütündü. O zamandan beri Patagotitan'ın ille de Argentinosaurus ve Puertasaurus'tan daha büyük olmadığı öne sürüldü.^[21] 2019 yılında Patagotitan'ın 31 metre (102 ft) uzunluğunda ve 50-77 ton (110.000-170.000 lb) ) ağırlığında olduğu tahmin edildi.^[10]

Sauropod olmayan sauropodomorfların en büyüğü Euskelosaurus'du. 12,2 m (40 ft) uzunluğa ve 2 t (2,2 küçük ton) ağırlığa ulaştı.^[22] Başka bir büyük sauropodomorf Yunnanosaurus youngi 13 m (43 ft) uzunluğa ulaştı.^[23]

Teropodlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Tyrannosaurus, onlarca yıldır halk için en büyük ve en iyi bilinen teropoddu. Yine de keşfinden bu yana, Spinosaurus, Carcharodontosaurus ve Giganotosaurus dahil olmak üzere bir dizi başka dev etçil dinozor tanımlanmıştır.^[24] Bu büyük teropod dinozorların, boyut olarak Tyrannosaurus rex'e rakip olduğu veya hatta onu aştığı tahmin ediliyor, ancak daha yeni çalışmalar ve rekonstrüksiyonlar, Tyrannosaurus'un daha kısa olmasına rağmen genel olarak daha iri bir hayvan olduğunu gösteriyor. Sue ve Scotty gibi örneklerin her ikisinin de bilime göre en büyük teropodlar olduğu tahmin ediliyor. Bu hayvanların, kendilerinden önce ve sonra gelen kara yırtıcılarına göre neden bu kadar hantal ve ağır olduklarına yönelik hala net bir açıklama yok.

Yaşayan en büyük teropod 2,74 m boyuna ve 63,5-145,15 kg ağırlığına ulaşır.^[25]

Yetişkin örneklerden bilinen en küçük kuş dışı teropod, 110 gram (3,9 oz) ağırlığında ve 34 santimetre (13 in) uzunluğunda olan Anchiornis huxleyi olabilir.^[26] Ancak, bazı araştırmalar Anchiornis'in aslında bir kuş olduğunu gösteriyor.^[27] Yetişkin örneklerinden bilinen ve kesinlikle bir kuş olmayan dinozor olan Parvicursor remotus 162 gram (5,7 oz) ağırlıkta ve 39 santimetre (15 in) uzunluktadır. Bununla birlikte, 2022'de holotipi genç bir birey olarak tanındı.^[28] Yaşayan dinozorlar arasında, arı sinek kuşu (Mellisuga helenae) 1,9 gram (0,067 oz) ağırlık ve 5,5 santimetre (2,2 in) uzunlukla en küçüğüdür.^[29]

Son teoriler, teropod beden boyutunun onlar sonunda modern kuşlara evrimleştiği için son 50 milyon yılda sürekli küçüldüğünü, ortalama 163 kg'dan 0,8 kg'a düştü, öne sürüyor. Bu, teropodların sürekli küçülen tek dinozor grubu olduğuna ve iskeletlerinin diğer dinozor türlerinin çoğundakinden dört kat daha hızlı değiştiğine dair kanıtlara dayanmaktadır.^[30][31]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Megafauna

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Wikimedia Commons'ta Dinosauria size comparisons ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
• The Biggest Carnivore: Dinosaur History Rewritten 8 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Dinosaurs: the most complete, up-to-date encyclopedia for dinosaur lovers of all ages. New York: Random House. 2007. ISBN 978-0-375-82419-7.  (Dinosaur size#References)
• "Dinosaur records" 3 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Czech article by Vladimír Socha; DinosaurusBlog.com, August 1, 2016