Chełmno Arazisi

Chełmno Arazisi
Lehçe: ziemia chełmińska
Chełmno Arazisi ; Lehçe: ziemia chełmińska
Tarihi bölge
	Üstten, soldan sağa: Grudziądz Eski Kenti; Chełmno Eski Kenti; Toruń Eski Kenti; Brodnica'daki Pazar Meydanı;
	; Polonya haritasında Chełmno Arazisi (orta yeşil)
	Koordinatlar: 53°25′K 18°50′D / 53.417°K 18.833°D
Ülke	Polonya
Tarihi başkent	Chełmno
En büyük şehir	Toruń

Chełmno Arazisi (Lehçe: ziemia chełmińska, Culmer Land (yardım·bilgi) veya Kulmerland, Eski Prusyalı dili: Kulma) Polonya'nın orta-kuzeyinde bulunan tarihi Pomerelia bölgesinin bir parçasıdır.^[1]

Chełmno Arazisi, adını Chełmno (tarihsel olarak Culm olarak da bilinir) şehrinden almıştır. Bölgenin en büyük şehirleri Toruń ve Grudziądz'dir.

Güneyde Drwęca ağzından başlayarak Osa'ya kadar Vistül nehrinin sağ kıyısında yer alır. Doğu sınırı Lubawa Ülkesidir.^[1]

Bölge, döneme ve yoruma bağlı olarak Mazovya, Pomeranya veya Prusya gibi diğer daha büyük bölgelere dahil edilebilir. Şu anda Polonya'da, son yüzyıllarda Gdańsk Pomeranya ile olan güçlü bağları nedeniyle Pomeranya'nın bir parçası olarak sınıflandırılmaktadır ve bu bölgeyle topluca Vistula Pomeranya (Pomorze Nadwiślańskie) olarak adlandırılmaktadır, ancak aynı zamanda komşu Kuyavia ile de yakın bağları vardır. Sonuç olarak, Chełmno Arazisi'nin küçük bir kısmı Varmiya-Mazurya Voyvodalığı'nda yer almasına rağmen, Kuyavya-Pomeranya Voyvodalığı'nın bir parçasını oluşturmaktadır. Başlangıçta, özellikle Polonya'nın parçalanmasından sonra, Orta Çağ Polonya'sındaki Mazovia'nın en batı kısmıydı. Alman tarihçiliğine göre, Hristiyanlık öncesi Prusya'nın bir parçasını oluşturmamasına ve Eski Prusyalılar tarafından değil, 10. yüzyılda gelişmekte olan Polonya devletinin bir parçası olarak Slav Lekitleri tarafından iskan edilmiş olmasına rağmen,^[2] Prusya'nın bir parçası olarak sınıflandırılmıştır.^[3]

Chełmno Arazisi kuzeyde Gdańsk Pomerania ile Powiśle, kuzeydoğuda Masuria, güneydoğuda Dobrzyń Arazisi ve batıda Kuyavia ile komşudur.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Chełmno ve Chełmno Arazisi'nin ilk tarihi kaydı, Polonya Kralı II. Bolesław'ın yakındaki Mogilno'daki bir manastıra vergi ayrıcalığı verdiği 1065 yılına kadar geri gitmektedir. Belgede Chełmno ("Culmine") ile o zamanlar Masovia eyaletine ait olan diğer kasabalar listelenmektedir. Polanlara en yakın olan bölge, Lechitik Kuyavianlar ve Büyük Polonya'dan gelen kabileler tarafından doldurulmaya başlandı. Masovyalılar, Polonya Dükü I. Boleslaw'dan ayrılan ve Prusyalılara sığınan Masolar tarafından yönetiliyordu. Bu bölge Polans hükümdarları tarafından zaptedildiğinde Chełmno yerel bir kale kumandanı (kasztelania) merkezi haline geldi. Chełmno Arazisi 11. yüzyılda Hıristiyanlaştırıldı .

Dük III. Bolesław'un vasiyetine göre, Chełmno Arazisi, 1138'deki ölümünden sonra, Polonya'nın feodal parçalanması sırasında oğlu IV. Bolesław ve onun soyundan gelenler tarafından yönetilen Masovya Dükalığı'nın bir parçası oldu.

13. yüzyıla gelindiğinde bölge, 1216'da eyaletin ana şehri Chełmno'yu yağmalayan pagan Eski Prusyalılar tarafından baskınlara maruz kalmıştır. 1220 yılında Masovyalı I. Konrad, Polonya'nın diğer düklerinin de katılımıyla eyaletin kısmen yeniden fethine öncülük etmiş, ancak eyaletin Polonya savunmasını kurma projesi dükler arasındaki çatışmalar nedeniyle başarısız olmuştur. Haçlı Dobrzyń Tarikatı Masovia'ya getirmiş ve burada 1224'te Dobrzyń'da Prusyalılara karşı saldırılar için bir üs olarak bir kale inşa edilmiştir. Sonuç olarak, bölge Prusya baskınları tarafından yeniden yağmalanmış ve harap edilmiş, bu da eyaletin nüfusunun azalmasına yol açmıştır.^[4]

Başka yerlerdeki hanedan mücadelelerine karışan ve tek başına Prusyalılarla baş edemeyecek kadar zayıf olan Konrad'ın, kafir Eski Prusyalılara karşı sınırları koruması ve oluşturması gerekiyordu, çünkü Prusyalılar Płock'u kuşattıktan sonra Masovia toprakları da tehlikedeydi. Konrad, zaten harap olmuş olan Chełmno Arazisini ilk başta onlara Nieszawa olmak üzere Töton Şövalyeleri'ne verdi. Ayrıca Alman yerleşimcileri Płock'a getirdi.^[5]

1226'da Masovya Dükü I. Konrad, Mazovya'yı korumak ve Prusyalıların Hristiyanlığa dönüştürülmesine yardımcı olmak için Töton Şövalyeleri'ninyardımına başvurdu. Karşılığında şövalyeler Chełmno Arazisi'ni tımar olarak tutacaklardı. Bu araziler Töton Şövalyeleri Devleti'nin ve daha sonra Prusya'nın fethinin temelini oluşturdu.^[4]

Töton Tarikatı, Prusya'ya girmeden önce İmparator II. Friedrich'ten bir İmparatorluk fermanı aldı. 1243 yılında Papalık temsilcisi Modenalı William, Prusya'yı Riga başpiskoposu altında dört piskoposluğa böldü; kasaba, Chełmno'daki Roma Katolik Piskoposluğunun nominal merkezi haline geldi (ancak katedral ve piskoposun ikametgâhı aslında bitişikte Chełmża'da bulunuyordu).

Papalığın bölgeyi Polonya'ya iade etme kararına rağmen Töton Şövalyeleri bölgeyi işgal etti.^[6] Bölge, Polonya'ya karşı 1414 ve 1431-1435 Töton savaşlarına karşı güçlü bir muhalefete tanık oldu; soylular Töton ordusunda hizmet etmeyi reddediyordu, bazı Polonyalı soylular Polonya tarafında savaşıyordu ve Toruń şehri Tötonların savaşlarını finanse etmek istemedikleri için vergi ödemeyi reddediyordu.^[7]

1440 yılında Töton karşıtı Prusya Konfederasyonu kuruldu ve kurucuları arasında Toruń, Chełmno, Grudziądz ve Brodnica dahil olmak üzere Chełmno Arazisi'nin şehirleri vardı. Chełmno ve Toruń belediye meclisleri ve Chełmno Arazisi şövalyeleri konfederasyonun resmi temsilcileriydi.^[8] 1454 yılında konfederasyon Töton Tarikatı'na karşı ayaklanma başlattı ve bölgenin Polonya ile yeniden birleştirilmesi talebiyle Polonya Kralı IV. Kazimierz Jagiellon'a başvurdu. Kral, kuruluş yasasını kabul etti ve imzaladı, ardından On Üç Yıl Savaşı çıktı. Bölgeden temsilciler dahil. soylular, şövalyeler, belediye başkanları ve yerel yetkililer, 1454 yılında Toruń'da düzenlenen resmi bir törenle Polonya Kralına ve Polonya Krallığına bağlılık yemini ettiler.^[9] Savaş Polonya'nın zaferiyle sonuçlandı ve 1466'daki İkinci Toruń Barışı ile Chełmno Arazisi'nin Polonya Kraliyetine dönüşü onaylandı. İdari olarak Kraliyet Prusyası eyaletinde, daha sonra da daha büyük olan Büyük Polonya Eyaletinde bulunan Chełmno Voyvodalığı'nı kurdu. Başkenti Chełmno'ydu, en büyük şehri ise kraliyet şehri olarak Polonya'nın en büyük ve en zengin şehirlerinden biri haline gelen ve Polonya tarihinde çok sayıda önemli olayın gerçekleştiği Toruń'du. 1997 yılında Toruń'un Orta Çağ Kenti UNESCO Dünya Mirası olarak belirlendi ve 2007 yılında Toruń'un tarihi merkezi Polonya'nın Yedi Harikası listesine eklendi.^[10] Diğer en değerli miras alanları arasında Chełmno'nun Eski Kenti ve Grudziądz Tahıl Ambarları yer alır; bunların her ikisi de Toruń'un yanında Polonya'nın Tarihi Anıtları olarak listelenir ve ülkedeki en önemli kültürel miras anıtlarıdır.^[11]^[12]

1772'de Polonya'nın ilk parçalanması sonucunda Chełmno Arazisi (1793'te ilhak edilen Toruń hariç) Prusya Krallığı tarafından ele geçirildi. 1807 ile 1815 yılları arasında Chełmno Arazisi, Polonya Varşova Düklüğü'nün bir parçasıydı ve hatta Toruń, 1809'un Nisan ve Mayıs aylarında düklüğün geçici başkentiydi.^[13] 1815'te tekrar Prusya tarafından ilhak edildi, önce Posen Büyük Dükalığı'nın bir parçası oldu, ancak 1817'de Batı Prusya eyaletine dahil edildi.^[14] Versay Barış Antlaşması'nın ardından, Polonyalılar 1918'de bağımsızlığını yeniden kazandıktan sonra Chełmno Arazisi, Ocak 1920'de Polonya'ya iade edildi. Ağustos 1920'de Polonya, Brodnica Muharebesi [pl] Sovyet işgalini püskürttü. İki savaş arası dönemde başkenti Toruń olan Pomeranya Voyvodalığı'nın güney kısmını oluşturdu.

Eylül 1939'da II. Dünya Savaşı'nı başlatan Polonya'nın işgalinin ardından Nazi Almanyası tarafından işgal edildi ve Ekim ayında tek taraflı olarak ilhak edildi, ancak uluslararası tanınırlığı yoktu. İşgal sırasında Polonya halkı, kitlesel tutuklamalar, hapis, köle çalıştırma, çocukların kaçırılması, Nazi toplama kamplarına sürgün ve imha gibi çeşitli suçlara maruz kalmıştır. Almanlar, yerel Polonyalı seçkinlere yönelik planlı bir toplu katliam olan Intelligenzaktion'u gerçekleştirdi. Bölgedeki Polonyalıların katledildiği başlıca yerler arasında Klamry, Łopatki, Barbarka, Brzezinki, Małe Czyste, Płutowo ve Nawra yer alır.^[15] Daha 1939 sonbaharında, savaş öncesi Pomeranya Voyvodalığı'nda yaşayan yaklaşık 23.000 Polonyalı öldürüldü.^[16] Bununla birlikte, Toruń'un işgal altındaki Polonya'daki Silahlı Mücadele Birliği'nin altı ana komutanlığından birinin merkezi olması nedeniyle Polonya direniş hareketi hâlâ bölgede örgütlüydü.^[17] Ocak 1945'te Kızıl Ordu tarafından ele geçirildi ve Polonya'nın bu bölgesindeki Alman işgali sona erdi.^[18]

Şehirler ve kasabalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölgede şu anda yaklaşık 650.000 kişi yaşamaktadır. Bölgede en büyüğü Toruń ve Grudziądz olmak üzere14 şehir ve kasaba bulunmaktadır:

Spor Dalları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölgedeki en başarılı ve popüler spor kulüpleri arasında motosiklet yarış pisti takımları KS Toruń ve GKM Grudziądz, buz hokeyi takımı TKH Toruń ve basketbol takımları Twarde Pierniki Toruń (erkekler) ve Energa Toruń (kadınlar) yer almaktadır. Speedway Grand Prix'sinin bir parçası olan Polonya Speedway Grand Prix'si her yıl Toruń'daki MotoArena Toruń'da düzenlenmektedir.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kopernik'in Toruń'daki Evi
Grudziądz'daki Su Kapısı
Chełmno'daki Rönesans Belediye Binası
Chełmża'daki Ortak Katedral Bazilikası
Golub-Dobrzyń'daki Gölub Kalesi
Nowe Miasto Lubawskie'deki Brama Brodnicka(Brodnica Kapısı)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Molewski, Paweł; Wasik, Bogusz; Wiewióra, Marcin. "An attempt to reconstruct selected elements of the original site topography of the Teutonic castles at Unisław and Starogród (Chełmno Land, Northern Poland) based on archaeological and cartographic data". 21 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2020.
^ Wojciech Chudziak, Stan badań nad wczesnym średniowieczem ziemi chełmińskiej – główne tezy i perspektywy badawcze, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003
^ Anton Friedrich Büsching (1771). Géographie... par Ant. Fréd. Busching. ss. 163-.
^ ^a ^b Wiesław Sieradzan (2012). Arguments and Counter-Arguments: The Political Thought of the 14th-and 15th Centuries during the Polish-Teutonic Order Trials and Disputes. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. ss. 39-. ISBN 978-83-231-2925-7.
^ Mikolaj Gladysz (2 Mart 2012). The Forgotten Crusaders: Poland and the Crusader Movement in the Twelfth and Thirteenth Centuries. BRILL. ss. 205-. ISBN 978-90-04-22336-3.
^ "wojny polsko-krzyżackie". Encyklopedia PWN (Lehçe). 15 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2024.
^ Kętrzyński, Wojciech (1882). O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich (Lehçe). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. s. 605.
^ Górski, Karol (1949). Związek Pruski i poddanie się Prus Polsce: zbiór tekstów źródłowych (Lehçe). Poznań: Instytut Zachodni. s. XLI.
^ Górski, p. 76–77
^ Altpreussische Bibliographie. Thomas & Oppermann. 1873. ss. 146-.
^ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2005 r. w sprawie uznania za pomnik historii, Dz. U. z 2005 r. Nr 64, poz. 568
^ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 r. w sprawie uznania za pomnik historii "Grudziądz – zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły", Dz. U. z 2017 r. poz. 2271
^ "Toruń stolicą Polski? Przez trzy tygodnie". Interia Nowa Historia (Lehçe). 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2019.
^ Statistischer Umriss der Sammtlichen Europaischen und der Vornhemsten Aufseuropaischen Staaten. 1823. ss. 43-.
^ Wardzyńska, Maria (2009). Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion (Lehçe). Warszawa: IPN. ss. 161-163, 165-166, 175, 177-178.
^ Jan Moor-Jankowski. "Holocaust of Non-Jewish Poles During WWII". WarsawUprising.com. Courtesy of Polish American Congress, Washington Metropolitan Area Division (Lehçe). 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2019.
^ Grabowski, Waldemar (2011). "Armia Krajowa". Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej (Lehçe), 8–9 (129–130). IPN. s. 116. ISSN 1641-9561.
^ Halik Kochanski (13 Kasım 2012). The Eagle Unbowed: Poland and the Poles in the Second World War. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-07105-6.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ziemia Chełmińska w przeszłości: wybór tekstów źródłowych [Geçmişte Chełmno Arazisi: kaynak metinlerin seçimi], editör Marian Biskup. Toruń 1961.

[rese-1] Molewski, Paweł; Wasik, Bogusz; Wiewióra, Marcin. "An attempt to reconstruct selected elements of the original site topography of the Teutonic castles at Unisław and Starogród (Chełmno Land, Northern Poland) based on archaeological and cartographic data". 21 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2020.

[2] Wojciech Chudziak, Stan badań nad wczesnym średniowieczem ziemi chełmińskiej – główne tezy i perspektywy badawcze, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 5, Toruń 2003

[Büsching1771-3] Anton Friedrich Büsching (1771). Géographie... par Ant. Fréd. Busching. ss. 163-.

[Sieradzan2012-4] Wiesław Sieradzan (2012). Arguments and Counter-Arguments: The Political Thought of the 14th-and 15th Centuries during the Polish-Teutonic Order Trials and Disputes. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. ss. 39-. ISBN 978-83-231-2925-7.

[Gladysz2012-5] Mikolaj Gladysz (2 Mart 2012). The Forgotten Crusaders: Poland and the Crusader Movement in the Twelfth and Thirteenth Centuries. BRILL. ss. 205-. ISBN 978-90-04-22336-3.

[6] "wojny polsko-krzyżackie". Encyklopedia PWN (Lehçe). 15 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2024.

[7] Kętrzyński, Wojciech (1882). O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich (Lehçe). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. s. 605.

[8] Górski, Karol (1949). Związek Pruski i poddanie się Prus Polsce: zbiór tekstów źródłowych (Lehçe). Poznań: Instytut Zachodni. s. XLI.

[9] Górski, p. 76–77

[10] Altpreussische Bibliographie. Thomas & Oppermann. 1873. ss. 146-.

[11] Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2005 r. w sprawie uznania za pomnik historii, Dz. U. z 2005 r. Nr 64, poz. 568

[12] Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada 2017 r. w sprawie uznania za pomnik historii "Grudziądz – zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły", Dz. U. z 2017 r. poz. 2271

[13] "Toruń stolicą Polski? Przez trzy tygodnie". Interia Nowa Historia (Lehçe). 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2019.

[14] Statistischer Umriss der Sammtlichen Europaischen und der Vornhemsten Aufseuropaischen Staaten. 1823. ss. 43-.

[15] Wardzyńska, Maria (2009). Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion (Lehçe). Warszawa: IPN. ss. 161-163, 165-166, 175, 177-178.

[16] Jan Moor-Jankowski. "Holocaust of Non-Jewish Poles During WWII". WarsawUprising.com. Courtesy of Polish American Congress, Washington Metropolitan Area Division (Lehçe). 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2019.

[17] Grabowski, Waldemar (2011). "Armia Krajowa". Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej (Lehçe), 8–9 (129–130). IPN. s. 116. ISSN 1641-9561.

[Kochanski2012-18] Halik Kochanski (13 Kasım 2012). The Eagle Unbowed: Poland and the Poles in the Second World War. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-07105-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Chełmno Arazisi nedir?, Chełmno Arazisi anlamı nedir?, Chełmno Arazisi ne demektir?