Barışçıl geçiş ya da iktidar devri demokratik hükümetler için önemli bir kavram olup, bir hükûmetin liderliğinin barışçıl bir şekilde hükûmetin kontrolünü yeni seçilmiş bir liderliğe devretmesidir. Bu, seçimlerden sonra veya Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonraki komünizm sonrası dönem gibi farklı bir siyasi rejimden geçiş sırasında olabilir.^[1]

Demokratikleşme çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Demokratikleşme ve gelişmekte olan demokrasileri inceleyen çalışmalarda, anayasal demokrasiye geçişi ve bu hükûmetin görece istikrarını (demokratik konsolidasyon) anlamak için başarılı iktidar geçişlerinin incelenmesi kullanılır.^[2][3][4][5]

Adam Przeworski'nin 2014 yılında Comparative Political Studies dergisinde yayınlanan ve 1788'den 2008'e kadar yapılan 3.000 seçim üzerine yaptığı bir çalışmada, 68 ülkede (Rusya ve Çin dahil) bir seçim sonrasında iktidarın partiler arasında barışçıl bir şekilde el değiştirmediği ve bunun "nadir ve yeni bir uygulama" olduğu sonucuna varılmıştır.^[1][6] Aynı çalışma, bir ülkede ilk kez barışçıl bir iktidar değişimi ("münavebe") yaşandığında, bu durumun devam etme olasılığının çok yüksek olduğunu, dolayısıyla iktidarın barışçıl bir şekilde el değiştirmesinin alışkanlık yaratan bir faaliyet olduğunu ortaya koymuştur.^[1][6] İstikrarlı bir kurumsallaşmış demokraside, barışçıl bir geçiş bir seçimin beklenen sonucudur.^[1][6]

Barışçıl geçişler, muhalefet partilerinin sadık bir muhalefet olarak hizmet etmeye istekli olması gibi bir dizi güçlü demokratik kurum ve normun varlığını gerektirir. Seçimle geçişler, sadece politika ve uygulamalardaki olası değişiklikleri ve dolayısıyla iktidar araçlarını riske atmakla kalmayıp aynı zamanda siyasi intikam veya misilleme riskini de taşıdıklarından, iktidar sahiplerini savunmasız pozisyonlara sokar.^[7]

Bölgelere göre[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir ülkede iktidarın ilk barışçıl geçişi, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki seçimlerde görüldüğü gibi, genellikle hükûmetin demokrasiye geçişinde önemli bir aşama olarak değerlendirilir.^[8] Ermenistan'da 2018'de gerçekleşen Kadife Devrim gibi gergin siyasi anlarda yaşanan başarılı geçişler, demokratikleşme ve işleyen bir sivil toplum açısından önemli bir kilometre taşı olan ülkedeki yönetişimin iyileştiğine dair işaretler olarak yorumlanmaktadır.^[9] Alternatif olarak, Gürcistan'da 1995'ten 2008'e kadar yapılan seçimlerde olduğu gibi, cumhurbaşkanları arasındaki tek geçişin 2003 Gül Devrimi ile gerçekleştiği barışçıl iktidar transferlerinin olmaması, ülkenin bir "demokrasi" olarak uluslararası itibarına zarar verebilir.^[10]

Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupalı sömürgeci güçlerden bağımsızlığını kazanmasından bu yana Afrika, ülkeler arasında farklılıklar göstermekle birlikte, iktidarın barışçıl geçişlerini sağlama konusunda karışık bir sicile sahip olmuştur.^[11]

Nijerya'da iktidarın siviller arasında ilk barışçıl geçişi 2007 yılında gerçekleşmiş, ancak giden ve gelen başkanlar aynı partiden olmuş ve bir seçimde yaygın usulsüzlükler yaşanmıştır.^[12] Liberya'da 1944 yılından bu yana ilk kez 2018 yılında seçimle iktidar el değiştirmiştir.^[13] Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde ilk barışçıl iktidar değişimi 2019 yılında gerçekleşmiş ve görevden ayrılan başkan Joseph Kabila iktidarı muhalefet lideri Felix Tshisekedi'ye devretmiştir.^[14] Nijer'de demokratik yollarla seçilmiş bir liderden diğerine ilk iktidar geçişi 2021'de gerçekleşti ve ülkenin dört darbe geçmişinin üstesinden gelindi.^[15]

Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Endonezya[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu bölüm herhangi bir kaynak içermemektedir. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek bu bölüm geliştirilmesine yardımcı olunuz. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. (Ağustos 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

İktidarın barışçıl bir şekilde el değiştirmesinin sembolü, görevden ayrılan başkan ve/veya başkan yardımcısının, halefleri yemin ettikten sonra, görevdeki başkanın Halk Danışma Meclisi ana oturum salonundaki sunağın en solunda, görevdeki başkan yardımcısının ise meclis başkanı ve başkan yardımcılarının masasının hemen sağında olacak şekilde sandalyelerini değiştirmesidir. 2022 itibarıyla, 1978'den itibaren, Hamzah Haz'ın törene katılmadığı 2004 yılı ve Jusuf Kalla'nın zaten en sağda oturduğu ve bu nedenle geçişin gerekmediği 2009 yılı haricinde, başkan yardımcıları makamda herhangi bir boşluk olmadığında bu sembolik geçişi her zaman yapmıştır. Devlet başkanları için, 2022 itibarıyla, bu barışçıl geçiş sembolü sadece iki kez gerçekleşti; 1999'da Abdurrahman Vahid'in göreve başlaması sırasında ve 2014'te Joko Widodo'nun ilk göreve başlaması sırasında.

Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Belarus[değiştir | kaynağı değiştir]

Belarus'ta Ağustos 2020'de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin tartışmalı sonuçlarını takip eden 2020 protestoları sırasında Belaruslular, iktidarın özgür ve adil bir şekilde seçilmiş bir cumhurbaşkanına barışçıl bir şekilde devredilmesini amaçlayan bir Koordinasyon Konseyi ve Ulusal Krizle Mücadele Yönetimi (NAM) adlı bir gölge hükûmet kurdu.^[16][17][18] NAM, iktidarın devri için, cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanması beklenen Svyatlana Tsikhanouskaya'nın başbakan olacağı ve fiili cumhurbaşkanı Aleksandr Lukaşenko'nun yetkilerinin yasal olarak Başbakanlık makamına devredileceği, ardından yeni oluşturulan bir seçim komisyonu tarafından düzenlenecek yeni cumhurbaşkanı seçimlerinin yapılacağı bir "anayasal" seçenek ve Tsikhanouskaya'nın cumhurbaşkanı olacağı ve 40-70 gün içinde cumhurbaşkanlığı seçimlerini düzenleyeceği bir "yasal egemenlik" seçeneği önerdi.^[19]

Gürcistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcistan'da 2012'de yapılan parlamento seçimleri sonucunda gerçekleşen iktidar devri, Sovyet döneminden bu yana 2003'teki Gül Devrimi gibi değişimler geçirmiş olan Gürcistan'ın Sovyet sonrası siyasi gelişiminde önemli bir barışçıl iktidar devri vakası olarak değerlendirildi.^[10]

Kuzey Amerika[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İktidarın barışçıl bir şekilde el değiştirmesi tarihsel olarak Birleşik Devletler başkanlık geçişlerinde bir norm olmuştur. 1801'de John Adams'tan Thomas Jefferson'a geçiş, Amerika Birleşik Devletleri'nin yeni gelişen demokrasisi için önemli bir dönüm noktası olarak kabul edildi. O tarihten 2020 yılına kadar her başkanlık seçiminde kaybeden taraf "isteyerek ve barışçıl bir şekilde" iktidarı muhalefete bırakmıştır.^[20][21] Geçiş, başkanlık yemin törenleri gibi sembolik eylemlerle kurumsallaştırılmıştır.^[22][23] Giden ABD başkanları geleneksel olarak, iktidarın bir yönetimden diğerine barışçıl bir şekilde geçişinin sembolü olan haleflerinin göreve başlama törenlerine katılırlar.^[24]

2020 başkanlık seçimleri sırasında uzmanlar, Başkan Donald Trump'ın seçimi kaybetmesi halinde iktidarın barışçıl bir şekilde devredileceğini taahhüt etmeyi açıkça reddetmesi nedeniyle ABD'de demokrasinin gerilemesi riskinin ortaya çıktığını belirttiler.^[25][26][27] Eylül 2020'de, Trump'ın açıklamalarının ardından, ABD Senatosu oybirliğiyle iktidarın barışçıl bir şekilde devredilmesini taahhüt eden ve "Başkan veya iktidardaki herhangi bir kişi tarafından Birleşik Devletler halkının iradesini bozmaya yönelik" herhangi bir girişime karşı çıkan bir kararı kabul etti; birçok senatör iktidarın barışçıl geçişinin ABD demokrasisi için merkezi önemine atıfta bulundu.^[28] İş dünyası liderleri de barışçıl bir devir çağrısında bulunan açıklamalar yaptı.^[29]

Trump 2020 seçimlerinde Joe Biden tarafından hem halk oylamasında hem de seçim oylamasında yenilgiye uğratıldı, ancak yenilgiyi kabul etmeyi reddetti. Trump seçimlere hile karıştırıldığını iddia etti, seçimi iptal ettirmek için yedi bölümden oluşan bir plan başlattı ve iktidarda kalmak için agresif ve eşi benzeri görülmemiş bir kampanya yürüttü.^[30][31][32] Trump'ın Cumhuriyetçi arkadaşları, Trump'ın sahte seçim hilesi iddialarına farklı tepkiler verdiler.^{[33][34][35][36]} Trump 15 Ekim 2020'de barışçıl bir devri kabul edeceğini belirtirken (bu soruya uzun süre muğlak cevaplar verdikten sonra) yine de yanlış bir şekilde hile iddiasında bulundu ve seçim sonuçlarını tersine çevirmek için yasal bir mücadele başlattı.^[37]

6 Ocak 2021'de, asılsız iddialarla galeyana gelen Trump yanlısı bir güruh, Trump'ı iktidarda tutmak için başarısız bir girişimde bulunarak Washington, D.C.'deki Kongre Binası'na saldırdı. Kalabalık, Kongre'nin ortak oturumunda seçim oylarının sayımını birkaç saat boyunca kesintiye uğrattı.^[38][39][40] Saldırıdan kısa bir süre önce, saldırı sırasında ya da sonrasında beş kişi öldürüldü.^[41] Senato Çoğunluk Lideri Mitch McConnell, "eğer bu seçim kaybeden tarafın iddialarıyla bozulursa demokrasimiz bir ölüm sarmalına girer" dedi.^[42] 7 Ocak 2021'de Trump ayaklanmaları kınadı ve iktidarın barışçıl bir şekilde geçişini taahhüt etti,^[43] ancak görevden ayrıldığından beri rutin olarak seçim yalanlarını tekrarlamaya ve ayaklanmaları savunmaya devam etti.^[44]

Güney Amerika[değiştir | kaynağı değiştir]

Venezuela'da Puntofijo Paktı, seçim sonuçlarına saygı gösterilmesi^[45] için siyasi bir anlaşma yapılmasını sağlayarak diktatör Marcos Pérez Jiménez'in devrilmesinden sonra ve ülkenin demokratik döneminde iktidarın barışçıl bir şekilde el değiştirmesine olanak tanıdı.^[46]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]