Banliyö

Varoş ya da banliyö; bir kentin, şehir merkezinden uzak, genellikle il veya ilçe sınırına yakın dış bölgelerine verilen ad. Genellikle nüfus yoğunluğunun daha düşük olduğu banliyölerde yaşayan halkın çoğu şehrin merkezi bölgelerine gitgel yaparlar. Varoşlar, genellikle anayollar veya demiryolları üzerinde kurulur ve şehir merkezine toplu taşımacılıkla ulaşım sağlarlar. Kenar mahalleler, tüm dünyada şehirlerin etrafında çoğalma eğilimindedir.

Köken bilimi ve adlandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Varoş sözcüğü, Macarca város sözcüğünden gelir. Türkçede 16. yüzyılın başından beri kullanımı tespit edilen sözcüğün orijinal anlamı "sur dışı mahalle" olmakla birlikte, 1994 dolaylarında dar gelirli kişilerin yaşadığı mahalle anlamı kazanmıştır.^[1]

Banliyö sözcüğü ise Fransızca banlieue sözcüğünden gelir ve kökü Orta Çağ avam Latincesindeki "banleuca" sözcüğüne dayanır. Ban (ferman) ve leuca (3 millik mesafe) sözcüklerinden oluşan bu kavram, şehir merkezinden uzak ancak yine de bir efendinin otoritesine bağlı anlamına gelir.^[2] Türkçe kaynaklarda ilk kullanımı 1930'da tespit edilmiştir.^[3]

Türkçede bu sözcüklere karşılık olarak yörekent ve dolaylık sözcükleri oluşturulmuştur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Coğrafi dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelişmiş ülkelerde varoşlar çoğunlukla durumu orta hâlli olan, orta ve üst katmanlardan kişilerin yaşadığı yerlerdir. Şehrin gürültü ve kirliliğinden kaçan insanların büyük ve rahat bahçeli evlerde yaşadıkları nezih yerleşim birimleridir. 20 ve 21. yüzyılda ulaşım alanında meydana gelen gelişmeler, demiryolu ağlarının gelişmesi, daha fazla kişinin taşıt sahibi olması, şehirlerdeki arazi kısıtlılığı, yeşil alanların yetersizliği gibi nedenler varoşları cazip hâle getirmiştir.

Türkiye'de varoşların durumu ülkenin ekonomik durumuna bağlı olarak çoğunlukla, çoğu gelişmiş devletin tam tersi şekilde gerçekleşmiştir. Şehre oranla kiraların ve diğer giderlerin düşük olduğu, gecekonduların yaygın olduğu varoşlar, alt sosyo-ekonomik düzeyden insanların yaşadığı yerler hâline gelmiştir. Bu nedenle varoş ve banliyö sözcükleri zaman zaman hatalı olarak gecekondu mahallesi anlamında kullanılır.

Fransa'da da banliyöler genellik düşük sosyo-ekonomik düzeyden insanların yaşadığı yerlerdir ancak üst tabaka banliyölere de rastlanır.

ABD'de banliyöler tipik olarak II. Dünya Savaşı sonrası dönemde yapılmıştır ve genellikle:

Düşük nüfus yoğunluğuna sahiptir.
Tesis ve kolaylıklar (alışveriş ve ticaret gibi), yürüme mesafesinde değildir.
Toplu taşıma imkânları gelişmemiştir.
Genellikle daha düşük suç oranına sahiptir.
Alışveriş merkezleri, şehir içindeki alışveriş merkezlerine göre daha geniş alanlara ve otomobil parklarına sahiptir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "varoş". Nişanyan Sözlük. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2023.
^ "banlieue." 11 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Online Etymology Dictionary
^ "banliyö". Nişanyan Sözlük. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2023.

[1] "varoş". Nişanyan Sözlük. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2023.

[2] "banlieue." 11 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Online Etymology Dictionary

[3] "banliyö". Nişanyan Sözlük. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2023.

[1]

[2]

[3]

Banliyö ne demektir