Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. Ayrıntılar için lütfen tartışma sayfasını inceleyin veya yeni bir tartışma başlatın. Konu hakkında uzman birini bulmaya yardımcı olarak ya da maddeye gerekli bilgileri ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. (Mart 2022)

Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. Gösterilen kaynaklar kaynak gösterme şablonları kullanılarak dipnot belirtme biçemine uygun olarak düzenlenmelidir. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Diğerkâmlık veya altruizm (özgecilik), bireyin herhangi bir çıkar gözetmeden, dışarıdan ödül beklemeden, hatta bazen de bir bedel ödeyerek diğer bireylerin veya toplumun iyiliği uğruna fedakârlıkta bulunmasını prensip edinen bir tutumdur. Ayrıca “başkalarının yararını da kendi yararı kadar gözetme”, “maddi veya manevi kişisel çıkar gözetmeksizin diğer insanlara yararlı olmaya çalışma” ve “bencillik karşıtı hareketlerde bulunma” olarak da tanımlanır.^[1]

Bencilliğin (egoism) karşıt anlamlısı olan ve “özgecilik, elcilik” olarak da bilinen diğerkâmlık, tanımlarından da anlaşılabileceği gibi, “kendi gelişim gereksinimlerini bir kenara itip yalnızca başkalarının çıkarlarını sağlamaya çalışma” anlamında değil, başkalarını da kendisi kadar düşünme, başkalarını da kendisi kadar sevme ya da başkalarının yararını da kendi yararı kadar gözetme anlamında kullanılır.

1830 yılında Fransız filozof Auguste Comte tarafından ortaya atılan Özgecilik kavramı, ‘başkalarının iyiliği için yaşama arzusu’ olarak da tanımlanan bir ahlak görüşüdür.^[2]

Dini bakış açıları[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam'da[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam'da "īthār" (إيثار) (özgecilik) kavramı, "başkalarını kendine tercih etme" kavramıdır. Sufiler için bu, kişinin kendi endişelerini tamamen unutarak başkalarına bağlılık anlamına gelir; burada başkaları için endişelenmek, Allah'ın (yani Tanrı'nın) insan vücudu üzerinde sadece Allah'ın malı olarak kabul ettiği bir talep olarak kabul edilir. īthār'ın önemi, daha büyük iyilik uğruna fedakarlıkta yatar; İslam, īthār'ı uygulayanları en yüksek soyluluk derecesine bağlı olarak kabul eder. Bu, şövalyelik kavramına benzer, ancak bu Avrupa kavramından farklı olarak, īthār'da dikkat, var olan her şeye odaklanır. Allah için sürekli bir endişe, insanlara, hayvanlara ve dünyadaki diğer şeylere karşı dikkatli bir tutumla sonuçlanır.^[3]

Hristiyanlık'ta[değiştir | kaynağı değiştir]

St.Thomas Aquinas, 'Komşunu kendin gibi sevmelisin'^[4] sözünü kendimize duyduğumuz sevginin başkaları için sevginin örneği olduğu şeklinde yorumluyor.^[5] "Bir insanın kendini sevdiği sevginin, dostluğun biçimi ve kökü olduğunu" göz önünde bulundurarak ve Aristoteles'ten "başkalarıyla olan dostane ilişkilerin kökeni kendimizle olan ilişkimizde yatmaktadır"^[6] diyerek, bağlı olmadığımız sonucuna varmıştır. başkalarını kendimizden daha çok sevmek için, doğal olarak ortak iyiyi, bütünün iyiliğini, herhangi bir özel iyiden, bir parçanın iyiliğinden daha çok ararız. Bununla birlikte, Tanrı'yı kendimizden ve komşularımızdan ve bedensel yaşamımızdan daha fazla sevmemiz gerektiğini düşünüyor - çünkü komşumuzu sevmenin nihai amacı sonsuz mutluluğu paylaşmaktır: bedensel refahtan daha arzu edilen bir şey. Yukarıda belirtildiği gibi, Altruizm kelimesini türetirken, Comte muhtemelen Katoliklik içindeki bazı teolojik okullarda mevcut olan bu Thomist doktrine karşı çıkıyordu.

Birçok İncil yazarı, başkalarına duyulan sevgi ile Tanrı sevgisi arasında güçlü bir bağlantı kurar. 1 Yuhanna 4, kişinin Tanrı'yı sevmesi için hemcinsini sevmesi gerektiğini ve kişinin hemcinsinden nefret etmesinin Tanrı'dan nefret etmekle aynı olduğunu belirtir. Thomas Jay Oord birkaç kitapta fedakarlığın olası bir aşk biçimi olduğunu savundu. Özgecil bir eylem her zaman sevgi dolu bir eylem değildir. Oord, fedakarlığı diğerinin iyiliği için hareket etmek olarak tanımlar ve bazen sevginin, diğerinin talepleri genel refahı baltalarken kendi iyiliği için hareket etmeyi gerektirdiğini belirten feministlerle aynı fikirdedir.

Alman filozof Max Scheler, güçlünün zayıfa yardım edebileceği iki yolu ayırt eder. Bir yol, "kişinin kendi yaşamının ve varoluşunun yenilmez doluluğuna dair güçlü bir güvenlik, güç ve içsel kurtuluş duygusuyla motive edilen" Hristiyan sevgisinin samimi bir ifadesidir.^[7] Başka bir yol da "aşkın yerini alacak birçok modern yöntemden biridir, ... kendinden uzaklaşma ve başka insanların işine karışma dürtüsünden başka bir şey değildir".^[8] En kötüsü, Scheler der ki, "küçüklere, yoksullara, zayıflara ve ezilenlere duyulan sevgi, karşıt olgulara karşı yöneltilmiş gerçekten gizlenmiş nefret, bastırılmış kıskançlık, kötüleme dürtüsü, vb.dir: zenginlik, güç, güç, cömertlik."^[9]

Budizm'de[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğerkâmlık Konfüçyanizm’de ve Budizm’de yedi erdemden biri olarak kabul edilir. Diğerkâmlık Konfüçyanizm’de “çu”, Budizm’de “dana” adını alır. Budizm’de "erdem" anlamında kullanılan paramita’lardan biri olan “dana” terimi aynı zamanda “ölümsüz sevgi” anlamına gelir.

Hinduizm'de[değiştir | kaynağı değiştir]

Hinduizmde Özverisizlik (Atmatyag), Sevgi (Prema), İyilik (Daya) ve Bağışlama (Kshama), insanlığın en yüksek eylemleri veya "Manushyattva" olarak kabul edilir. Dilencilere veya fakir insanlara sadaka vermek ilahi bir eylem veya "Punya" olarak kabul edilir ve Hindular bunun ruhlarını suçluluktan veya "Paapa"dan kurtaracağına ve onları öbür dünyada cennete veya "Swarga"ya götüreceğine inanır. Fedakarlık aynı zamanda çeşitli Hindu mitolojisinin ve dini şiirlerin ve şarkıların ana eylemidir.

Warkari samprdaya'nın kurucusu büyük aziz "Dhnyaneshwar Maharaj" (1275-1296) "Pasaydan"ında evrenin tüm canlı organizmalarının iyiliği için yüce efendisi "Vitthal"e dua eder.

Efsanevi Hindu keşişi Swami Vivekananda, "Jive prem kare jeijon, Seijon sebiche Iswar" (Herhangi bir canlıyı seven, tanrıya hizmet eder) demiştir. Yoksul insanlara toplu giysi bağışı (Vastraseva) veya kan bağışı kampı veya yoksul insanlar için toplu gıda bağışı (Annaseva) çeşitli Hindu dini törenlerinde yaygındır.

Bir Advaita bilgini olan Swami Sivananda, Vedanta'nın bir metni olan Brahma Sutraları hakkındaki Vedanta görüşlerini sentezleyen yorumlarında görüşleri yineler. Brahma Sutraları'nın 3. Bölümü üzerine yaptığı yorumda Sivananda, karmanın duygusuz ve kısa ömürlü olduğunu ve bir eylem gerçekleştirildiği anda varlığının sona erdiğini belirtir. Bu nedenle karma, eylemlerin meyvelerini kişinin liyakatine göre gelecekteki bir tarihte ihsan edemez. Ayrıca, karmanın meyve veren apurva veya punya ürettiği iddia edilemez. Apurva hissiz olduğundan, tanrı gibi zeki bir varlık tarafından hareket ettirilmedikçe hareket edemez. Bağımsız olarak ödül veya ceza veremez.

Bununla birlikte, çok iyi bilinen ve popüler metin olan Bhagavad Gita, karma yoga (eylem yoluyla Tanrı ile birliğe ulaşmak) ve "Nishkam Karma" veya kişisel kazanç beklentisi / arzusu olmadan, fedakarlığı kapsadığı söylenebilecek eylem doktrinini desteklemektedir. Fedakar eylemler Hindu edebiyatında genellikle kutlanır ve çok iyi karşılanır ve Hindu ahlakının merkezinde yer alır.^[10]

Birey ve toplum ilişkisi yönünden[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğerkâmlık, bir bakıma, kişinin bir parçası olduğu toplumda kendi üzerine düşen vazifeleri yerine getirmesidir. Bu şöyle açıklanır: İnsanoğlunun bireysel (diğer insanlardan ayrı olarak) yaşaması doğal yapısına aykırıdır. İnsan toplu yaşama gereksinimi içinde olan bir varlıktır. Bakıma en fazla muhtaç olan yavrunun insan yavrusu olması bunun açık bir örneğidir. Bireyin içinde bulunduğu toplum, çeşitli organlardan oluşan bir organizmaya benzetilecek olursa; diğerkâmlık, bireyin bir parçası veya bir organı olduğu organizmanın yararı uğruna, organizmada kendi üzerine düşen vazifeleri yerine getirmesidir. Dolayısıyla, diğerkâmlık aslında kişinin menfaatlerinden vazgeçmesi değil, tam tersine yüksek menfaatlerini düşünmesidir. Çünkü organizmanın kusursuz işlemesindeki bir aksaklık kendisine de yansıyacak ve kendi çalışmasında da birtakım rahatsızlıklara yol açacaktır. Ayrıca, bağlı bulunduğu organizmanın gelişmesi ve yükselmesi, kendisinin de gelişmesi ve yükselmesi demektir. Sonuç olarak diğerkâmlık, toplu yaşamanın gereklerini yerine getirmek olarak da açıklanabilir.

Özgecilik kavramının sosyal-toplumsal sorumluluk kavramlarından farkı[değiştir | kaynağı değiştir]

Özgecilik, kan bağışı, yardımda bulunma, sorumluluk alma gibi sosyal sorumluluk projelerini kapsamaktadır ancak her olumlu sorumluluk davranışları özgeci davranış olarak kabul edilemez. Bu duruma göre Özgeciliğin sosyal-toplumsal sorumluluktan ayıran ve bir davranışı özgeci davranış kılan 4 önemli nokta vardır:

1. Özgeci davranışta fiili bir eylem olmalıdır. Yalnızca iyi niyet ve iyi düşünce özgeci davranış olarak kabul edilemez.
2. Özgeciliğin amacı bir başkasının iyiliği ve o kişinin durumunu iyileştirmektir. Kişi eğer bir davranışı ilk kendi menfaati için yapıyor ve bundan dolayı başkası da etkilenip refahını arttırıyorsa bu bir özgeci davranış değildir.
3. Özgecilikte niyet sonuçlara kıyasla daha önemlidir. İyi niyetle yapılmış bir eylem kötü bir sonuç doğurduysa bu özgeciliği azaltmamakta ve özgeci bir davranış olarak sayılmaktadır.
4. Özgeci davranış sergileyen bir birey kendi refahında az da olsa azalma riskini taşımaktadır ve bunun bilincinde olmalıdır. Kişi hem kendi hem de başkasının refahını yükseltmeye çalışırsa bu bir özgeci davranış değildir, toplumsal sorumluluk kavramı olarak tanımlanır.^[11]

Genetik[değiştir | kaynağı değiştir]

OXTR, CD38, COMT, DRD4, DRD5, IGF2 ve GABRB2 genlerinin özgecilik için aday genler olduğu bulunmuştur.^[12]

Dijital özgecilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Dijital Özgecilik, bazılarının karşılıklılık ilkesine dayalı olarak bilgiyi özgürce paylaşmaya istekli olduğu ve nihayetinde herkesin İnternet aracılığıyla bilgi paylaşımından yararlanacağı inancıdır.

Bu terim, Evolutionary Guidance Media R&D Inc.'in kurucusu ve CEO'su Dr. Dana Klisanin tarafından ortaya atılmıştır ve Amerikan Psikoloji Derneği'nin Medya Psikolojisi Bölümü'nden Medya Psikolojisinde Bilimsel Başarı için Erken Kariyer Ödülü'nün sahibidir.^[13][14]

Klisanin'e göre, ""bazılarının bildiklerini özgürce açıklamaya istekli olduğu" fikri ilginçtir.^[15]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Le Dictionnaire de la sagesse orientale, Kurt Friedrichs, Ingrid Fischer-Schreiber, Franz-Karl Ehrhard ve Michael S. Deiner

Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Prososyal Davranış

1. ^ Doğan, T. (25 Ağustos 2018). Bir Psikolojik iyi Oluş Kaynağı Olarak özgecilik. Erişim Tarihi: 18 Nisan 2022, https://www.tayfundogan.net/2016/10/05/bir-psikolojik-iyi-olus-kaynagi-olarak-ozgecilik/
2. ^ Keleş, M. & Özkan, Y. (2018). Çevreci sivil toplum kuruluşu çalişanlarinin sosyal sorumluluk ve özgecilik tutumlarinin incelenmesi ankara ili örneği . Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 2 (1) , 127-160 . DOI: 10.30561/sinopusd.414080
3. ^ Neusner, Jacob Eds (2005). Altruism in World Religions. Washington, D.C.: Georgetown Univ. Press. pp. 79–80. ISBN 978-1-58901-065-9.
4. ^ Levililer 19:18 ve Matta 22:37-39
5. ^ Summa Theologica, II:II Quaestio 25, Article 4
6. ^ Nicomachean Ethics IX.4 1166a1
7. ^ Scheler, Max (1961). Ressentiment. pp. 88–89.
8. ^ Scheler, Max (1961). Ressentiment. pp. 95–96.
9. ^ Scheler, Max (1961). Ressentiment. pp. 96–97.
10. ^ Sivananda, Swami. Phaladhikaranam, Topic 8, Sutras 38–41.
11. ^ Kurt, M. (5 Ekim 2019). Toplumda Görülen her Olumlu Davranış örneği özgeci Davranış Mıdır? Psikolojiden Oku. Erişim Tarihi: 18 Nisan 2022, https://www.psikolojidenoku.com/toplumda-gorulen-her-olumlu-davranis-ornegi-ozgeci-davranis-midir/
12. ^ Thompson, GJ; Hurd, PL; Crespi, BJ (2013). "Genes underlying altruism". Biol Lett. 9 (6): 20130395. doi:10.1098/rsbl.2013.0395. PMC 3871336. PMID 24132092.
13. ^ "Congratulations to the psychologists who received awards at APA's 2012 Annual Convention last month". 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2022. 
14. ^ "Dr. Dana Klisanin". 22 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2022. 
15. ^ Klisanin, Dana (2011). Media Psychology Review. 3, Lawrence Erlbaum Associates Publishers: 1–11. Erişim Tarihi: 18 Nisan 2022, https://www.psychologytoday.com/files/attachments/85256/internetaltruism-klisanin.pdf [Tarih hatası] (2)^{[Tarih uyuşmuyor]}, tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.