Aleksander Wilk Krzyżanowski (1895-1951), Polonyalı subay, II. Dünya Savaşı sırasında Polonya direniş üyesi ve direniş ordusu olan Armia Krajowa Vilnius bölgesi komutanı.

Gençliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Bryansk’da doğdu. Polonya o dönemde Rusya Çarlığı sınırları içinde bulunduğu için I. Dünya Savaşı sırasında Çarlık Ordusunda topçu olarak yer aldı.

Sovyet - Polonya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Polonya 1918 yılında bağımsızlığını ilan edince Polonya Ordusuna dahil oldu. Sovyetler Birliği'ne karşı yapılan Sovyet-Polonya Savaşına katıldı. Çarpışmalar sırasında kendisini göstererek Krzyż Walecznych madalyasına hak kazandı. 1920 yılı Ocak ayında Daugavpils Muharebesine katıldı.

Topçu komutanı[değiştir | kaynağı değiştir]

İki savaş arasındaki dönemde kurulan İkinci Polonya Cumhuriyeti’nde askerlik mesleğine devam etti. 1 Eylül 1939 günü başlayan Alman saldırıları sırasında General Tadeusz Kutrzeba komutasındaki Poznań Ordusuna bağlı 26. Topçu Alay komutanıydı. Komuta ettiği birlik Bzura Muharebesi sonunda tamamen yokedildi.

II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yenilgiden hemen sonra Świętokrzyskie Dağlarında direniş başlatsa da başarısız olur ve 1939 yılı Ekim ayı sonlarında Varşova’ya döner. Burada ilk direniş örgütlerinden Służba Zwycięstwu Polski’ye katılır. Vilnius’e gönderilir. Bölge Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı ile Nazi Almanyası ile müttefik olan Sovyet Kızıl Ordusu tarafından işgal edilmiştir. Bölgedeki Polonyalı direniş lideri General Nikodema Sulik’in NKVD tarafından tutuklanmasının ardından bölge sorumlusu olur. 1942 yılında örgüt Armia Krajowa adını alır.

Direniş lideri[değiştir | kaynağı değiştir]

Krzyżanowski geniş bir Alman karşıtı direniş cephesi kurmaya çalışsa da Litvanya, Belarus ve Sovyet partizanlarıyla ortak hareket edemez. Özellikle Władysław Sikorski tarafından Londra’da kurulan sürgündeki Polonya hükûmeti ile Sovyetler Birliği’nin gerilimli ilişkisi direnişe de yansır.

Polonya ile Sovyetler Birliği arasında Pilsudski dönemine dayanan düşmanlık sonucu Sovyet partizanları ile Armia Krajowa arasında silahlı çatışmalar yaşanır. 1944 yılından itibaren Armia Krajowa Almanlarla işbirliği yaparak Sovyet partizanlarına saldırmaya başlar.^[1]

Almanlarla aynı saflarda[değiştir | kaynağı değiştir]

Alman haberalma teşkilatları Sicherheitsdienst ve Abwehr ile yapılan görüşmeler sonucu Krzyżanowski'nin birlikleri Almanlarla iş birliği yapacak ve Almanlar Polonyalıların hizmetinden memnun kaldıklarını raporlarında belirteceklerdir.^[2] Anlaşma sonucu ilk başta Almanlara karşı kurulan Polonyalı direnişçiler Almanlar tarafından silahlandırılmış, Almanlar Polonyalı ajanların faaliyetine izin vermiştir.

Litvanya direnişi ile çatışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

1944 yılının Mayıs ayında Polonya direnişçileri Litvanyalı direnişçilerle çatışmaya girer. Litvanyalı komutan Povilas Plechavičius, Polonyalı direnişçilerin vilnius bölgesinden çekilmesini talep eder. Bölgenin paylaşılamaması nedeniyle 13-14 Mayıs 1944 tarihinde yaşanan silahlı çatışmada Polonyalılar galip gelir. Bunun üzerine Litvanyalı direnişçiler Glinciszki köyünde Polonyalı direnişçilere destek verdiklerini öne sürdükleri köylülere saldırırlar ve 37 Polonyalı sivili katlederler. Krzyżanowski’ye bağlı birliklerin de misilleme olarak benzer katliamlar yaptıkları bilinmektedir.^[3][4]

Vilnius Ayaklanması[değiştir | kaynağı değiştir]

1944 yılında Doğu Cephesi boyunca ilerleyen Kızıl Ordu karşısında geri çekilmek zorunda kalan Alman ordularının Vilnius’dan çekileceği belli olur. Şehrin Sovyetler Birliği tarafından kurtarılmasını istemeyen sürgündeki Polonya hükûmeti ülkedeki direnişçilere ve Armia Krajowa birliklerine ayaklanma çağrısı yapar. Buna göre Sovyetler şehre geldiğinde Polonyalı bir bağımsız yönetimle karşılaşacaktır. Bu yöndeki planlar gereğince Krzyżanowski Vilnius’un ele geçirilmesi için 6 Temmuz günü ayaklanma başlar. Sovyet desteğini de alan ayaklanma sonunda 17 Temmuz 1944 günü şehir düşer. Ancak Sovyet yönetimi kendisine karşı olan sürgündeki hükûmetle işbirliği yapmak istemez. Direniş liderleri tutuklanır ve birlikleri dağıtılır.

Savaştan sonra[değiştir | kaynağı değiştir]

Vilnius’un alınmasından sonra tutuklanan Krzyżanowski 1947 yılına kadar tutuklu kalır. 1947 yılı Ağustos ayında kaçmayı başarsa da yenden yakalanır. Kurulan Sovyet yanlısı Polonya Halk Cumhuriyeti Batı yanlısı bu direnişçiyi tehlikeli olarak görüyordu. Tutuklu bulunduğu hapishanede sağlığı bozulan Krzyżanowski 29 Eylül 1951 günü öldü.

Geleneği[değiştir | kaynağı değiştir]

Polonya’da 1956 yılında meydana gelen yönetim değişikliğinden sonra cenazesi Powązki askerî mezarlığa defnedilir. 1994 yılında ise ölümünden sonra generallik rütbesine terfi ettirilir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yazılan eser[değiştir | kaynağı değiştir]

• Tarka, Krzysztof, Generał Aleksander Krzyżanowski "Wilk", Varşova, 2000