Aelia Capitolina

Aelia Capitolina (Latince tam adıyla : COLONIA AELIA CAPITOLINA), MS 70 kuşatmasından sonra neredeyse tamamen yerle bir edilen Kudüs'te,İmparator Hadrian'ın MS 129/130'da Yahuda'ya yaptığı yolculuk sırasında onun tarafından kurulan bir Roma kolonisiydi.^[1]^[2] Aelia Capitolina'nın kuruluşu ve eski Yahudi tapınağının bulunduğu yere Jüpiter Tapınağının inşası MS 132'de Bar Kokhba isyanının patlak vermesinin nedenlerinden biri olabilir.^[3] Aelia Capitolina, Geç Antik Dönem'e kadar koloninin resmi adı olarak kullanıldı ve Arap egemenliği döneminde de ismin "İliya" ya çevrilen Aelia kısmı da Emevi Halifeliği tarafından kullanıldı.

İsim[değiştir | kaynağı değiştir]

Aelia Hadrian'ın soyadı olan Aelius'tan gelirken, Capitolina ise yeni şehrin, aynı zamanda şehirdeki Tapınak Tepesi'nde onuruna tapınak inşa edilen Jüpiter Capitolinus'a adandığı anlamına geliyordu. Latince bir kelime olan Aelia, Kudüs için 7. yüzyıldan itibaren Emeviler tarafından kullanılmaya isim olan, Arapça Iliyā' (يلياء) kelimesinin kaynağıdır.^[3]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir zamanlar Hirodes tarafından yeniden inşa edilen Kudüs, MS 70'teki Birinci Yahudi-Roma Savaşı'nın bir sonucu olarak, şehrin kuşatılmasının ve yeniden ele geçirilmesinin ardından harabe halindeydi.

Eusebios'a göre, Kudüs Kilisesi 70 ve 135 yıllarında iki kez dağılmıştı. Ancak şu farkla ki 70 ila 130 yılları arasında Kudüs piskoposlarının adlarının Yahudi isimleri olduğu açıkken, 135'ten sonra Aelia Capitolina piskoposlarının isimlerinin Yunan isimleri olduğu görülüyor.^[4] Eusebios'un Aelia Capitolina'daki kilisenin devamına dair iddiaları, Itinerarium Burdigalense tarafından doğrulanır.^[5]

Roma imparatoru Hadrian, şehri lejyonerlerinin oturacağı bir Roma kolonisi olarak yeniden inşa etmeye karar verdi. Hadrian'ın yeni şehri kendisine ve belirli Roma tanrılarına, özellikle Jüpiter'e adanacaktı.^[6]

Hadrian'ın Yahudi karşıtı kararnamelerinin Yahudi Bar Kohba İsyanı'ndan sonra mı yoksa ondan önce mi yayınlandığı ve isyanın nedeni olup olmadığı konusunda tartışmalar var.^[7] Eski görüş, Romalıların bastırmak için üç yıl uğraştığı Bar Kokhba İsyanı'nın Hadrian'ı öfkelendirdiği ve Yahudiliği eyaletten silmeye karar verdiği yönündedir. Sünnet yasaklandı ve Yahudiler şehirden sürüldü. Hadrian, Yahudiye Eyaleti'nin ismindeki "Yahudiye" kısmından rahatsız oldu ve eyaleti Syria Palaestina olarak yeniden adlandırdı.

Kudüs "Aelia Capitolina" olarak yeniden adlandırıldı ve tipik bir Roma şehri tarzında yeniden inşa edildi. Yahudilerin, Tişa Beav bayramında her yıl bir gün hariç, şehre girmeleri halinde ölüm cezası ile cezalandırılacak şekilde yasaklandı. Birlikte ele alındığında, bu önlemler ^[8]^[9] (Yahudi Hristiyanları da etkiledi) esasen şehri sekülerleştirdi. Yasak 7. yüzyıla kadar devam etti,^[10] Hristiyanlara ise bir süre sonra muafiyet tanınacaktı: 4. yüzyılda, Roma İmparatoru I. Konstantin , Kutsal Kabir Kilisesi de dahil olmak üzere şehirdeki Hristiyan kutsal mekanlarının inşasını emretti. Bizans dönemine ait gömü kalıntıları yalnızca Hristiyan mezarlarıdır, bu da Bizans döneminde Kudüs nüfusunun muhtemelen yalnızca Hristiyanlardan oluştuğunu düşündürür.

Beşinci yüzyılda Konstantinopolis'ten yönetilen Roma İmparatorluğu'nun doğu kolu kentin kontrolünü elinde tutuyordu. Beşinci yüzyılın başında, birkaç on yıl içinde, şehir Bizans egemenliğinden Pers egemenliğine, ardından tekrar Roma-Bizans egemenliğine geçti. Sasani İmparatoru II.Hüsrev'in 7.yüzyılın başlarında Bizans'a saldırıp Suriye'ye girmesinin ardından Sasani generalleri Shahrbaraz ve Şahin Vahmanzadegan o sırada Kudüs'teki Bizanslılara karşı ayaklanan Palaestina Prima Yahudilerinin de yardımıyla Kudüs'e saldırdı.^[11] MS 614'teki Kudüs Kuşatması'nda 21 günlük amansız Sasani kuşatmasının ardından Kudüs Sasanilerce ele geçirildi. Bizans kronikleri, Sasaniler ve Yahudilerin şehirde, birçoğu Mamilla Havuzu'nda olmak üzere on binlerce Hristiyan'ı katlettiklerini ve Kutsal Kabir Kilisesi de dahil olmak üzere anıtlarını ve kiliselerini yok ettiklerini anlatır. El değiştiren şehir, Bizans İmparatoru Herakleios tarafından 629'da yeniden ele geçirilene kadar on beş yıl kadar Sasanilerin elinde kaldı.^[12]

Bizans hakimiyetine giren Kudüs'ü, MS 638'de^[13] Ömer ibn el-Hattab komutasındaki Arap orduları ele geçirdi ve bu, şehirde yaşayan ve sürülen Yahudiler üzerindeki kısıtlamaların kaldırılmasıyla sonuçlandı. İslam'ın en erken döneminde şehir Müslümanlar arasında Medinet beyt el-Makdis, 'Tapınak Şehri'^[14] diye anılırdı ancak bu Tapınak Dağı ile sınırlı bir isimdi. Şehrin geri kalanına, Romalıların Aelia Capitolina adını yansıtan "Iliya" adı verildi.^[15] ^[a]

Şehir planı[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehir, Geç Roma döneminde Onuncu Lejyon'un hafif bir garnizonu tarafından korunuyordu ve sursuzdu. Görünüşe göre şehrin batı tepesinin her tarafında kamp kurmuş olan Kudüs'teki müfreze, Yahudilerin şehre dönmesini engellemekten sorumluydu. Bu yasağın Romalılar tarafından uygulanması 4. yüzyıl boyunca devam etti.

Düzen ve sokak deseni[değiştir | kaynağı değiştir]

Aelia Capitolina'nın kentsel planı, ana caddelerin kentsel ızgarayı boylamasına ve enine kestiği tipik bir Roma kenti planıydı. Kentsel ızgara, tipik bir şekilde orta kuzey-güney yoluna (cardo maximus) ve orta doğu- batı yoluna ( decumanus maximus) dayanıyordu. Ancak, ana "cardo" batıdaki tepeye doğru uzandığından ve Tapınak Tepesi ana "decumanus'un" doğuya doğru giden güzergahını kapattığından, katı Roma şehir modelinin yerel topoğrafyaya uyarlanması gerekiyordu; ikinci bir doğu "cardo", batıdan ayrıldı ve Tyropoeon Vadisi'ne doğru uzatıldı, decumanus ise kuzey tarafına geçerek Tapınak Tepesi'nin etrafında zikzak yapmak zorunda kaldı. Hadrianus döneminde batı cardo'su, Roma garnizonunun kampına ulaştığı yerde, decumanus ile birleştiği yerin çok ötesinde sona erdi. Ancak Bizans döneminde, şehrin güneydeki genişleyen sınırlarına ulaşmak için yol eski kampın üzerinden ilerleyerek genişletildi.

İki cardines Şam Kapısı yakınında birleşti ve kalan alanda yarım daire biçimli bir meydan yapıldı; meydana da sütunlu bir anıt inşa edildi, bu nedenle kapının Arapça adı - Bab el-Amud (Sütun Kapısı) olarak söylenmiştir. Ana yollar arasındaki diğer kavşaklarda tetrapylonlar yapılmıştır.

Bu sokak deseni, Kudüs'teki Eski Şehir'de günümüze kadar korunmuştur. Sütunlar ve dükkânlarla çevrili orijinal cadde yaklaşık 22 metre genişliğindeydi, ancak binalar yüzyıllar boyunca sokaklara doğru uzandı ve antik ızgara modelinin yerini alan modern caddeler artık oldukça dar. Batı Cardo'nun önemli kalıntıları şimdi Suq el-Bazaar ile kavşağın yakınında görülebiliyor ve tetrapilonlardan birinin kalıntıları Via Dolorosa ve Suq Khan ez-Zeit'in kavşağında 19. yüzyıl döneminden kalan bir Fransisken şapelinde korunuyor.

Batı forumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Roma şehirleri için standart olduğu gibi, Hadrian şehrin ana forumunu ana cardo ve decumanus'un kavşağına, şimdiki (daha küçük) Muristan'ın olduğu yere yerleştirdi. Forumun bitişiğinde, daha sonra Kutsal Kabir Kilisesi'nin inşası için kullanılan yerde, Hadrian, Venüs'e büyük bir tapınak inşa etti; Kilisenin altındaki arkeolojik kalıntılar arasında Hadrian tapınağının birkaç duvarı bulunmuştur.^[17]

Valley cardo ve doğu forumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Struthion Havuzu kuzey decumanus'un güzergahında uzanıyordu, bu yüzden Hadrian havuzun üzerine bir tonoz yerleştirdi, üstüne geniş bir kaldırım ekledi ve onu ikincil bir foruma dönüştürdü.^[18] Kaldırım hala Siyon Kızkardeşleri Manastırı'nın altında görülebilir.

1864 yılında geçidin kalan iki kemeri; daha küçük kemer (solda) Ecce Homo Bazilikası'na dahil edilmiştir.

Kemerin bugün görünen kısmı (önceki görüntünün yaklaşık 180° karşısında)

Ecce homo kemeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Struthion Havuzunun yakınında, Hadrian, Aelia Capitolina'nın doğu forumuna giriş olarak üç kemerli bir geçit inşa etti.^[19] Geleneksel olarak, bunun, İsa'nın yargılandığı yer olduğu ve Yuhanna'da, 19:13'te anlatıldığı gibi Pontius Pilatus'un Ecce homo konuşmasını yaptığı yer olduğu iddia edilen Antonia Kalesi'nin kapısı olduğu düşünülüyordu.^[20]^[21] Bu kısmen 1864'te havuzun taşına kazınmış bir oyunun keşfinden kaynaklanıyordu. Manastırın rahibelerine göre, oyun Romalı askerler tarafından oynanmış ve bir 'keşiş kralın' idamıyla sonuçlanmıştır. Antonia Kalesi'nin kaldırım karolarının, yıkılmasının ardından Hadrian Meydanı'ndaki sarnıca getirilmiş olması muhtemeldir.

Daha sonraki yapılar Via Dolorosa'yı daralttığında, merkezi kemerin her iki yanındaki iki kemer daha modern binaların ardı ardına dahil edildi. Ecce Homo Bazilikası şimdi kuzey kemerini koruyor.^[21]^[22] Güney kemeri, 16. yüzyılda Nakşibendilik tarikatına mensup Özbek dervişleri için bir manastıra dahil edilmiş^[23] ancak bunlar bir cami inşa etmek için 19. yüzyılda yıkılmıştır.^[24]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kudüslü İskender (251'de öldü), Kudüs piskoposu
Caesarea Maritima, MS 6'dan sonra Roma eyalet başkenti
Gabbatha, İsa'nın Pilatus tarafından yargılandığı yerin, İncil'deki adı
Kudüs'ün isimleri

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Leo Kadman, The Coins of Aelia Capitolina, Jerusalem, 1956
Benjamin H. Isaac, Roman Colonies in Judaea: the Foundation of Aelia Capitolina, Talanta XII/XIII (1980/81),pp. 31–54
Ritti, T., Documenti adrianei da Hierapolis di Frigia: le epistole di Adriano alla città, L’Hellénisme d’époque romaine. Nouveaux documents, nouvelles approches (ier s. a.C.–iiie s. p.C.), Paris, 2014, pp. 297–340
Yaron Z. Eliav, The Urban Layout of Aelia Capitolina: A New View from the Perspective of the Temple Mount 23 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Bar Kokhba war reconsidered: new perspectives on the second Jewish Revolt, Peter Schäfer (ed.), 2003, pp. 241–277
Zissu, B., Klein, E., Kloner, A. Settlement Processes in the territorium of Roman Jerusalem (Aelia Capitolina), J. M. Alvarez, T. Nogales, I. Roda (hg.), XVIII CIAC: Centre and Periphery in the Ancient World, Mérida, 2014, pp. 219–223.
S. Weksler-Bdolah, The Foundation of Aelia Capitolina in Light of New Excavations along the Eastern Cardo, IEJ 64, 2014, pp. 38–62
B. Isaac,Caesarea-on-the-Sea and Aelia Capitolina: Two Ambiguous Roman Colonies, L’héritage Grec des colonies Romaines d’Orient. Interactions culturelles dans les provinces hellénophones de l’empire romain, C. Brélaz (hg.), Paris, 2017, pp. 331–343.
Kloner, A., Klein, E., Zissu, B., The Rural Hinterland (territorium) of Aelia Capitolina, G. Avni, G. D. Stiebel (hg.), Roman Jerusalem: A New Old City, Portsmouth, RI, 2017, pp. 131–141.
Newman, H. I., The Temple Mount of Jerusalem and the Capitolium of Aelia Capitolina, Knowledge and Wisdom: Archaeological and Historical Essays in Honour of Leah Di Segni, G. C. Bottini, L. D. Chrupcała, J. Patrich (hg.), Jerusalem, 2017, pp. 35–42
A. Bernini, Un riconoscimento di debito redatto a Colonia Aelia Capitolina, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 206, 2018, pp. 183–193
A. Bernini, New Evidence for Colonia Aelia Capitolina (P. Mich. VII 445 + inv. 3888c + inv. 3944k, Proceedings of the 28th International Congress of Papyrology, Barcelona, 2019, pp. 557–562.
Werner Eck, Die Colonia Aelia Capitolina: Überlegungen zur Anfangsphase der zweiten römischen Kolonie in der Provinz Iudaea-Syria Palaestina 13 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ELECTRUM, Vol. 26 (2019), pp. 129–139
Miriam Ben Zeev Hofman, Eusebius and Hadrian’s Founding of Aelia Capitolina in Jerusalem, ELECTRUM, Vol. 26 (2019), pp. 119–128
Shlomit Weksler-Bdolah, Aelia Capitolina – Jerusalem in the Roman Period - In Light of Archaeological Research, Mnemosyne, Supplements, History and Archaeology of Classical Antiquity, Volume: 432, Brill, 2020

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar

^ "Till the time of Constantine, and for at least two centuries later, Aelia remained the official name and usual geographical designation; was still longer continued in Christian writings; and even passed over into Arabic as 'Iliyā'."^[16]

Alıntılar

^ The Oxford Handbook of Greek and Roman Coinage. Oxford University Press. 2012. ss. 492-. ISBN 978-0-19-937218-8. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.
^ Aelia Capitolina – Jerusalem in the Roman Period: In Light of Archaeological Research. BRILL. 16 Aralık 2019. ss. 54-58. ISBN 978-90-04-41707-6.
^ ^a ^b Jacobson. "The Enigma of the Name Īliyā (= Aelia) for Jerusalem in Early Islam". Revision 4. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2020.
^ "Jerusalem in Early Christian Thought" p. 75 Explorations in a Christian theology of pilgrimage ed Craig G. Bartholomew, Fred Hughes
^ Richard Bauckham "The Christian Community of Aelia Capitolina" in The Book of Acts in Its Palestinian Setting p. 310.
^ A history of Jerusalem. Londra: Hale. 1969. ss. 59. ISBN 0709103646. OCLC 53301.
^ The History of the Jews in the Greco-Roman World: The Jews of Palestine from Alexander the Great to the Arab Conquest. Routledge. 2 Eylül 2003. ss. 146-. ISBN 1-134-40316-X. 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.
^ The Bar Kokhba war reconsidered: new perspectives on the second Jewish revolt against Rome. Mohr Siebeck. 2003. ss. 36-. ISBN 978-3-16-148076-8. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2011.
^ "Judaism to Mishnah: 135–220 AD". Christianity and Rabbinic Judaism: A Parallel History of their Origins and Early Development. Washington DC: Biblical Archaeology Society. 1996. s. 196.
^ "Byzantian Jerusalem". Boston University. 4 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2007.
^ The Capture of Jerusalem by the Persians in 614 AD. English Historical Review 25. 1910. ss. 502-517.
^ Rodney Aist,The Christian Topography of Early Islamic Jerusalem,Brepols Publishers, 2009 p.56:'Persian control of Jerusalem lasted from 614 to 629'.
^ The Illustrated Atlas of Jerusalem. 1996. s. 71.
^ Ben-Dov, M. Historical Atlas of Jerusalem. Translated by David Louvish. New York: Continuum, 2002, p. 171
^ Linquist, J.M., The Temple of Jerusalem, Praeger, London, 2008, p. 184
^ "The Name Jerusalem and its History" (PDF). 12 Aralık 2003 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ Virgilio Corbo, The Holy Sepulchre of Jerusalem (1981)
^ Benoit, Pierre, The Archaeological Reconstruction of the Antonia Fortress, in Jerusalem Revealed (edited by Yigael Yadin), (1976)
^ Benoit, Pierre, The Antonia of Herod the Great, and the East Forum of Aelia Capitolina (1971)
^ Tekvin John
^ ^a ^b Glimpses of Bible Lands: The Cruise of the Eight Hundred to Jerusalem. Boston, MA: The Central Committee. 1905. s. 168.
^ Benoit (1971). "L'Antonia D'Hérode le Grand et le Forum Oriental D'Aelia Capitolina". The Harvard Theological Review (Fransızca). 64 (2/3): 135-167. doi:10.1017/S0017816000032478. ISSN 0017-8160.
^ "Arch of Hadrian". 10 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2019.
^ Lewin, Thomas. The Siege of Jerusalem by Titus: With the Journal of a Recent Visit to the Holy City, and a General Sketch of the Topography of Jerusalem from the Earliest Times Down to the Siege 11 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. London: Longman, Green, Longman, Roberts, & Green, 1863: 202. Google books. 2019-07-12.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

[17] "Till the time of Constantine, and for at least two centuries later, Aelia remained the official name and usual geographical designation; was still longer continued in Christian writings; and even passed over into Arabic as 'Iliyā'."^[16]

[Metcalf2012-1] The Oxford Handbook of Greek and Roman Coinage. Oxford University Press. 2012. ss. 492-. ISBN 978-0-19-937218-8. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.

[Weksler-Bdolah2019-2] Aelia Capitolina – Jerusalem in the Roman Period: In Light of Archaeological Research. BRILL. 16 Aralık 2019. ss. 54-58. ISBN 978-90-04-41707-6.

[Jacobson-3] Jacobson. "The Enigma of the Name Īliyā (= Aelia) for Jerusalem in Early Islam". Revision 4. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2020.

[4] "Jerusalem in Early Christian Thought" p. 75 Explorations in a Christian theology of pilgrimage ed Craig G. Bartholomew, Fred Hughes

[5] Richard Bauckham "The Christian Community of Aelia Capitolina" in The Book of Acts in Its Palestinian Setting p. 310.

[6] A history of Jerusalem. Londra: Hale. 1969. ss. 59. ISBN 0709103646. OCLC 53301.

[Peter_Schäfer_146-7] The History of the Jews in the Greco-Roman World: The Jews of Palestine from Alexander the Great to the Arab Conquest. Routledge. 2 Eylül 2003. ss. 146-. ISBN 1-134-40316-X. 25 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.

[Schäfer2003-8] The Bar Kokhba war reconsidered: new perspectives on the second Jewish revolt against Rome. Mohr Siebeck. 2003. ss. 36-. ISBN 978-3-16-148076-8. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2011.

[9] "Judaism to Mishnah: 135–220 AD". Christianity and Rabbinic Judaism: A Parallel History of their Origins and Early Development. Washington DC: Biblical Archaeology Society. 1996. s. 196.

[10] "Byzantian Jerusalem". Boston University. 4 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2007.

[AntiochusStrategos-11] The Capture of Jerusalem by the Persians in 614 AD. English Historical Review 25. 1910. ss. 502-517.

[12] Rodney Aist,The Christian Topography of Early Islamic Jerusalem,Brepols Publishers, 2009 p.56:'Persian control of Jerusalem lasted from 614 to 629'.

[13] The Illustrated Atlas of Jerusalem. 1996. s. 71.

[14] Ben-Dov, M. Historical Atlas of Jerusalem. Translated by David Louvish. New York: Continuum, 2002, p. 171

[15] Linquist, J.M., The Temple of Jerusalem, Praeger, London, 2008, p. 184

[16] "The Name Jerusalem and its History" (PDF). 12 Aralık 2003 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[18] Virgilio Corbo, The Holy Sepulchre of Jerusalem (1981)

[benoit-19] Benoit, Pierre, The Archaeological Reconstruction of the Antonia Fortress, in Jerusalem Revealed (edited by Yigael Yadin), (1976)

[20] Benoit, Pierre, The Antonia of Herod the Great, and the East Forum of Aelia Capitolina (1971)

[21] Tekvin John

[cruise-22] Glimpses of Bible Lands: The Cruise of the Eight Hundred to Jerusalem. Boston, MA: The Central Committee. 1905. s. 168.

[23] Benoit (1971). "L'Antonia D'Hérode le Grand et le Forum Oriental D'Aelia Capitolina". The Harvard Theological Review (Fransızca). 64 (2/3): 135-167. doi:10.1017/S0017816000032478. ISSN 0017-8160.

[24] "Arch of Hadrian". 10 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2019.

[25] Lewin, Thomas. The Siege of Jerusalem by Titus: With the Journal of a Recent Visit to the Holy City, and a General Sketch of the Topography of Jerusalem from the Earliest Times Down to the Siege 11 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. London: Longman, Green, Longman, Roberts, & Green, 1863: 202. Google books. 2019-07-12.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[a]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[16]

Aelia Capitolina nedir?, Aelia Capitolina anlamı nedir?, Aelia Capitolina ne demektir?