Abel Ödülü

Abel Ödülü
Abel Ödülü
Açıklama	Matematiğe yapılan eşsiz bilimsel katkılara verilir.
Sunucu	Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi
Tarih	2003
Ülke	Norveç
Resmî sitesi	www.abelprize.no

Abel Ödülü, Norveç Kralı tarafından her yıl bir ya da daha fazla matematikçiye verilen uluslararası ödül. Ödül adını Norveçli matematikçi Niels Henrik Abel'den almıştır. Çoğu zaman "Matematikçilerin Nobel'i"^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6] olarak anılan Abel Ödülü, matematik alanındaki en prestijli ödüllerden biridir. Kazananlara 7,5 milyon Norveç kronu para ödülü verilmektedir.

Her yıl Abel Ödülü'nü kazanan kişi, beş matematikçiden oluşan uluslararası bir komite tarafından belirlenmekte ve daha sonra Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi tarafından duyurulmaktadır. Komitenin başkanlığını Ragni Piene yapmaktadır. Abel Komitesi'ne üye seçimlerine Uluslararası Matematik Birliği ve Avrupa Matematik Topluluğu öneri getirmektedir.^[7] Norveç 2001'de ödülün başlatılması için 200.000.000 Norveç kronu (yakaşlık 23.000.000 dolar) finansman sağlamıştır. Ödülün veriliş amacı matematiğin, özellikle gençler arasında, yaygınlaşması ve prestij kazanmasıdır.

Ödül yönetimi bunun yanında, Norveç Matematik Topluluğu tarafından organize edilen Abel sempozyumunu başlatmıştır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Abel Ödülü verilmesi fikri ilk olarak 1902 yılında, Abel'in doğumunun 100. yılı anısına ortaya atıldı.^[8] 1897'de Alfred Nobel'in matematik harici dallarda her yıl dağıtılacak bir ödül hazırlığında olduğunu duyan Sophus Lie, 1899'da, ölümünden hemen önce, Abel Ödülü önerisi getirdi. Kral II. Oscar Abel'in adına verilecek matematik ödülünün finansmanını üstlenmiş; matematikçiler Ludwig Sylow ile Carl Størmer de ödül statüsü ve kurallarını ortaya koymuştu. Ancak Lie'nin ölümüyle bu yöndeki çabalar azaldı. 1905'te İsveç ve Norveç Birliği'nin dağılmasıyla Abel Ödülü için yapılan ilk deneme sonuçsuz kaldı.

2001 yılında böyle bir ödüle ilginin tekrar artmasıyla, bir çalışma grubu tarafından hazırlanan teklif, mayıs ayında Norveç başbakanına sunuldu. Ağustos 2001'de Norveç hükûmeti Abel'in 200. doğum günü anısına 2002 itibarıyla ödülün dağıtılacağını açıkladı. Norveçli matematikçi Atle Selberg 2002'de onursal bir Abel Ödülü almış olsa da ilk gerçek ödül 2003'te verilebildi.

Bunun yanında, her beş yılda bir yayınlanacak kitaplarla, Abel Ödülü sahipleri ve çalışmaları anlatılmaktadır. Bu serinin ilk cildi^[9] 2003-2007 dönemini konu almıştır.

Kazananlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıl	Kazanan(lar)	Kurum	Milliyet	Açıklama
2003	Jean-Pierre Serre	Collège de France		“topoloji, cebirsel geometri ve sayılar teorisi gibi matematiğin birçok bölümünde modern yapının şekillendirilmesinde oynadığı anahtar rol dolayısıyla”
2004	Michael F. Atiyah Isadore M. Singer	Edinburgh Üniversitesi MIT		“indeks teoremini buluş ve ispatları, topoloji, geometri ve analizi bir araya getirmeleri ve matematik ile teorik fizik arasında yeni köprüler kurulmasında oynadıkları benzersiz rol dolayısıyla”
2005	Peter D. Lax	Courant Enstitüsü	/	“kısmi diferansiyel denklemler teorisi, bu denklemlerin uygulamaları ve çözümleri konusunda yaptığı çığır açıcı katkılar dolayısıyla”
2006	Lennart Carleson	KTH		“harmonik analiz ve düzgün dinamik sistemler teorisine yaptığı büyük katkılar dolayısıyla”
2007	S. R. Srinivasa Varadhan	Courant Enstitüsü	/	“olasılık teorisine yaptığı temel oluşturan katkıları ve özellikle birleşik büyük dağılımlar teorisini oluşturması dolayısıyla”
2008	John G. Thompson Jacques Tits	Florida Üniversitesi Collège de France	/	“cebirde, özellikle modern grup teorisinin şekillendirilmesinde ulaştıkları büyük başarılar dolayısıyla”
2009	Mihail Gromov	IHÉS Courant Enstitüsü	/	“geometride devrim yaratan katkıları dolasıyla”
2010	John T. Tate	UT Austin		“sayılar teorisindeki büyük ve kalıcı etkisi dolayısıyla”
2011	John Milnor	Stony Brook Üniversitesi		“topoloji, geometri ve cebirde keşiflerin öncülüğünü yapması dolayısıyla”
2011	Endre Szemerédi	Rutgers Üniversitesi Alfréd Rényi Matematik Enstitüsü		"kuramsal bilgisayar bilimi ve ayrık matematik konularına temel katkıları dolayısıyla ve bunların toplanır sayılar teorisi ve ergodik teori konularındaki kalıcı ve derin etkilerinin takdiri amacıyla"
2013	Pierre Deligne	İleri Araştırmalar Enstitüsü		"cebirsel geometriye yaptığı çığır açan katkılarından ve bunların sayılar teorisine, temsil teorisine ve bunlara bağlı alanlara devinim yollları açan etkileri dolayısıyla"
2014	Jakov G. Sinaj	Landau Teorik Fizik Enstitüsü ve Princeton Üniversitesi		"devingen sistemler, ergodik teori ve matematiksel fizik konularındaki temel katkıları dolayısıyla"
2015	John Forbes Nash Louis Nirenberg	Princeton Üniversitesi MIT Courant Enstitüsü		"lineer olmayan parçalı diferansiyel denklemler teorisine ve geometrik analize uygulamalarına yaratıcı katkıları dolayısıyla"
2016	Andrew Wiles	Oxford Üniversitesi^[10]^[11]		"Fermat'ın Son Teoremi'ne, yarı durağan eliptik eğriler için modülarite varsayımını kullanarak yapıtğı muhteşem ispatı ile sayılar teorisinde yeni bir dönem açması dolayısıyla"^[12]
2017	Yves Meyer	École normale supérieure Paris-Saclay		"dalgacıkların matematiksel teorisinin geliştirilmesindeki öncü rolü dolayısıyla"^[13]
2018	Robert Langlands	İleri Araştırmalar Enstitüsü	/ ^[14]	"Temsil teorisini, sayılar teorisine bağlayan ufuk açıcı programı dolayısıyla"^[15]
2019	Karen Uhlenbeck	Austin Teksas Üniversitesi	^[16]	"geometrik kısmi diferansiyel denklemler, ayar teorisi ve integrallenebilir sistemlerdeki öncü başarıları ile çalışmalarının analiz, geometri ve matematiksel fiziğin temellerine yaptığı etki dolayısıla"^[17]^[18]
2020	Furstenberg, HillelHillel Furstenberg Margulis, GrigoryGrigory Margulis	Kudüs İbrani Üniversitesi Yale Üniversitesi	/ /	"Grup teorisi, sayı teorisi ve kombinatorikte olasılık ve dinamik yöntemlerin kullanımına öncülük ettikleri için"^[19]
2021	Lovász, LászlóLászló Lovász Wigderson, AviAvi Wigderson	Eötvös Loránd Üniversitesi Institute for Advanced Study	/	"teorik bilgisayar bilimi ve ayrık matematiğe yaptıkları temel katkılardan ve modern matematiğin merkezi alanlarını şekillendirmedeki öncü rollerinden dolayı"^[20]
2022	Dennis Sullivan	Stony Brook Üniversitesi ve The Graduate School and University Center of the City University of New York		"En genel haliyle topolojiye, özel olarak topolojinin cebirsel, geometrik ve dinamik görünümlerine yaptığı çığır açıcı katkı dolayısıyla"^[21]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Cipra, Barry (26 Mart 2009). "Russian Mathematician Wins Abel Prize". Science. 31 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2009.
^ Geometer wins maths 'Nobel' 22 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., nature.com, Mart 2009.
^ El revolucionario geómetra Gromov, 'Nobel' de matemáticas 13 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., El Pais, March 2009
^ Russian-born mathematician wins math's version of the Nobel 1 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Scientific American blog, Mart 2009.
^ Abel Prize Awarded: The Mathematicians' Nobel 31 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Keith Devlin, maa.org, Nisan 2004.
^ Foderaro, Lisa W. (1 Haziran 2009). "In N.Y.U.'s Tally of Abel Prizes for Mathematics, Gromov Makes Three". New York Times. 4 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2012.
^ "Abel Komitesi". 5 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2012.
^ "History of the Abel Prize". 31 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2012.
^ H. Holden; R. Piene, (Ed.) (2010), The Abel Prize 2003–2007, Heidelberg: Springer, doi:10.1007/978-3-642-01373-7, ISBN 978-3-642-01372-0, 1 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Ocak 2012
^ "The Abel Committee's Citation 2016". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 2 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2016.
^ "Sir Andrew J. Wiles receives the Abel Prize" (Basın açıklaması). Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2016.
^ "The Abel Prize Laureate 2016". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 12 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2016.
^ "The Abel Prize Laureate 2017". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 26 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2017.
^ http://www.nasonline.org, National Academy of Sciences -. "Robert Langlands". www.nasonline.org. 30 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2019.
^ "TRobert P. Langlands receives the Abel Prize". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2018.
^ http://www.nasonline.org, National Academy of Sciences -. "Karen Uhlenbeck". www.nasonline.org. 29 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2019.
^ "Karen Uhlenbeck first woman to win the Abel Prize". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019.
^ Chang, Kenneth (19 Mart 2019). "Karen Uhlenbeck Is First Woman to Receive Abel Prize in Mathematics". The New York Times. 4 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019.
^ "The Abel Prize Laureates 2020". The Norwegian Academy of Science and Letters. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
^ "The Abel Prize Laureates 2021". The Norwegian Academy of Science and Letters. 17 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2021.
^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2022.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Abel Ödülü resmi web sitesi29 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Norveççe)
Abel Sempozyumu web sitesi9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Norveççe)
Eric W. Weisstein, Abel Ödülü (MathWorld)

[1] Cipra, Barry (26 Mart 2009). "Russian Mathematician Wins Abel Prize". Science. 31 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2009.

[2] Geometer wins maths 'Nobel' 22 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., nature.com, Mart 2009.

[3] El revolucionario geómetra Gromov, 'Nobel' de matemáticas 13 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., El Pais, March 2009

[4] Russian-born mathematician wins math's version of the Nobel 1 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Scientific American blog, Mart 2009.

[5] Abel Prize Awarded: The Mathematicians' Nobel 31 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Keith Devlin, maa.org, Nisan 2004.

[6] Foderaro, Lisa W. (1 Haziran 2009). "In N.Y.U.'s Tally of Abel Prizes for Mathematics, Gromov Makes Three". New York Times. 4 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2012.

[7] "Abel Komitesi". 5 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2012.

[8] "History of the Abel Prize". 31 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2012.

[9] H. Holden; R. Piene, (Ed.) (2010), The Abel Prize 2003–2007, Heidelberg: Springer, doi:10.1007/978-3-642-01373-7, ISBN 978-3-642-01372-0, 1 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Ocak 2012

[10] "The Abel Committee's Citation 2016". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 2 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2016.

[11] "Sir Andrew J. Wiles receives the Abel Prize" (Basın açıklaması). Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2016.

[12] "The Abel Prize Laureate 2016". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 12 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2016.

[13] "The Abel Prize Laureate 2017". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 26 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2017.

[14] ttp://www.nasonline.org, National Academy of Sciences -. "Robert Langlands". www.nasonline.org. 30 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2019.

[15] "TRobert P. Langlands receives the Abel Prize". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2018.

[16] ttp://www.nasonline.org, National Academy of Sciences -. "Karen Uhlenbeck". www.nasonline.org. 29 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2019.

[Abel-2019-17] "Karen Uhlenbeck first woman to win the Abel Prize". Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi. 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019.

[NYT-20190319-18] Chang, Kenneth (19 Mart 2019). "Karen Uhlenbeck Is First Woman to Receive Abel Prize in Mathematics". The New York Times. 4 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019.

[19] "The Abel Prize Laureates 2020". The Norwegian Academy of Science and Letters. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.

[20] "The Abel Prize Laureates 2021". The Norwegian Academy of Science and Letters. 17 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2021.

[21] "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Abel Ödülü nedir?, Abel Ödülü anlamı nedir?, Abel Ödülü ne demektir?