İsmail Hakkı Tonguç
İsmail Hakkı Tonguç
Doğum	1893 Silistre, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	24 Haziran 1960 Ankara
Defin yeri	Cebeci Asri Mezarlığı
Milliyet	Türk
Meslek	Eğitimci

İsmail Hakkı Tonguç (1893 - 24 Haziran 1960), Türk eğitim bilimci, köy enstitülerinin mimarı ve dönemin İlköğretim Genel Müdürü.

İlk yılları ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmail Hakkı Tonguç 1893 yılında bugünkü Bulgaristan'ın Silistre iline bağlı Totrakan ilçesinin bugünkü adı Sokol olan Tatar Atmaca köyünde dünyaya geldi. Babası Kırım göçmenlerinden Hacı Velioğlu İdris, annesi ise Dobrucalı bir Türk olan Vesile Hanım'dır. Biri kız, 8 kardeşin en büyüğü olan İsmail Hakkı Tonguç eğitim hayatına kendi köyünde başladı ve 4 yıllık ilkokulu bitirdikten sonra Silistre'de rüştiyeye (ortaokul) devam etti. Oradaki öğrenimi sırasında aynı zamanda köyün değişik işlerinde çalıştı ve tarımla uğraştı.

1914 yılında öğrenimine devam etmek üzere tek başına İstanbul'a gitti, sıkıntı çekti, ardından Maarif Nazırı (Eğitim Bakanı) Şükrü Bey tarafından leyli meccani (parasız yatılı) öğrenci olarak Kastamonu Muallim Mektebine gönderildi. 1916'da naklen İstanbul Muallim Mektebine gelerek öğrenciliğine orada devam etti. Muallim Mektebinde öğrenciliği I. Dünya Savaşı'nın güç yaşam koşullarına rastlamaktadır.

Muallim Mektebini bitirdikten sonra 1918'de daha üst öğrenim için Almanya'ya gönderildi. 1918-1919 yıllarında Almanya'nın Karlsruhe kentindeki Ettlingen Öğretmen Okulunda sekiz aylık bir programa devam ettikten sonra 1919'da ülkeye döndü.

Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

1919'da Eskişehir Muallim Mektebinde resim ve el işi ile beden eğitimi öğretmeni olarak göreve başladı. 1921'de Yunan işgalinden hemen önce Ankara'ya atandı, 1922'de yeniden öğrenim görmek üzere Almanya'ya gönderildi.^[1]

1922 sonundan Nisan 1924'e dek Konya Muallim Mektebinde, aynı yılın güzüne dek ise, Ankara Muallim Mektebinde öğretmenlik ve yöneticilik yaptı. Ardından kısa bir süre Adana Muallim Mektebinde öğretmenlik yaptıktan sonra, 1925'te beş aylığına mesleki eğitim kurumlarında incelemeler yapmak üzere yeniden Almanya'ya gitti. 1925'te Ankara Muallim Mektebinde öğretmenliğe devam etti.

11 Mart 1926'da Maarif Vekâleti Levazım ve Alatı Dersiye Müzesi Müdürlüğüne atanarak merkezdeki yöneticilerden biri oldu. 10 Temmuz 1926 ile 26 Ağustos 1926 tarihleri arasında ilköğretim müfettişleri ve ilkokul öğretmenleri için Ankara'da açılan İş İlkesine Dayalı Öğretim Kursunda yabancı öğretim üyeleri ile birlikte çalışarak daha sonra Köy Enstitülerinin temel ilkesi ve sloganı olacak "İş İçin, İş İçinde, İşle Eğitim" anlayışını geliştirdi.

1927'de Sivas'ta ve Ankara'da ilköğretim müfettişleri için açılan kurslarda öğretmenlik yaptı ve Ankara'da uluslararası ders araç gereçleri sergisini açtı.

1929-1933 yıllarında, diğer görevlerinin yanı sıra, Gazi Eğitim Enstitüsünde de etkin görevlerde bulundu. Orada hem öğretmenlik yaptı, hem de Resim İş Bölümünü kurdu.

1934-1935 yıllarında Gazi Eğitim Enstitüsü'nde vekil olarak müdürlük yaptı. 3 Ağustos 1935'te köy enstitülerini kurmasına yarayacak İlköğretim Genel Müdürlüğü görevine vekaleten getirildi. Dönemin Kültür Bakanı Saffet Arıkan'a köy enstitülerinin temelini oluşturacak bir rapor sundu.

1936'da Kayseri, Çorum ve Yozgat illerini kapsayan bir gezi yaparak buralarda eğitmen kursları açma olanağını araştırdı. Temmuz 1936'da Köy Enstitülerinin önceli sayılan ilk Eğitmen Kursunu Eskişehir iline bağlı Mahmudiye'de açtı. O dönem Türkiye'deki okuryazar oranı %10'dan az olduğundan, okuryazar sayısını artırmak için, askerliğini okuryazar çavuş olarak yapmış gençler bu eğitmen kurslarında altı aylık bir eğitim ile eğitmen olarak yetiştirilip köylerine eğitmen olarak gönderildi. 1937'de Köy Eğitmenleri Yasası çıktıktan sonra, İzmir'de Kızılçullu'da (bugünkü Şirinyer), Eskişehir Çifteler'de ilk köy öğretmen okulları açıldı.

1938'de ilköğretim kurumlarını incelemek üzere Bulgaristan'da, Macaristan'da ve Almanya'da bulundu.

28 Aralık 1938'de Hasan-li Yücel Millî Eğitim Bakanı olduktan sonra, vekaleten yürüttüğü İlköğretim Genel Müdürlüğü görevine asaleten atandı. 17 Nisan 1940'ta Köy Enstitüleri Kanunu çıktıktan sonra açılmaya başlayan enstitülerle çok yakından ilgilendi.

İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Tonguç'u 25 Eylül 1946'da görevinden alarak Talim Terbiye Kurulu üyeliğine getirdi. Buradan da 1954'te kendi isteğiyle emekli oldu.^[2]

Kişisel yaşamı ve ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmail Hakkı Tonguç 26 Ocak 1927'de ilkokul öğretmeni Nafia Kamil ile evlendi. 1928'de ilk çocukları olan Engin Tonguç, doğdu. 1934'te Soyadı Kanunu ile Tonguç soyadını aldı. 1936'da ikinci çocukları Yalım Tonguç doğdu fakat 1944'te öldü.

İsmail Hakkı Tonguç 1958'de hastalanarak bir süre Almanya'da tedavi gördü ve 24 Haziran 1960'ta öldü. Cenazesi Ankara Cebeci Asri Mezarlığına defnedildi.

Arkasından hakkında birçok kitap yazıldı ve adını taşıyan okullar açıldı.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Muallim Almanağı, 1928-1929 (1929, Faik Reşit Unat ile birlikte)
• Köyde Eğitim
• İlköğretim Kavramı (1946)
• Canlandırılacak Köy
• Mektuplarla Köy Enstitüsü Yılları (Ölümünden sonra mektuplarından derleme)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Rauf İnan

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikisöz'de İsmail Hakkı Tonguç ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.