Çarkıfelek (bitki)

Çarkıfelek (bitki)
Çarkıfelek (bitki)
	Çarkı andıran çiçeği; (P. × kewensis)
	P. × belotii
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Plantae
Şube:	Spermatophyta
Sınıf:	Magnoliopsida
Klad:	Eudicots
Klad:	Rosids
Takım:	Malpighiales
Familya:	Passifloraceae
Oymak:	Passifloreae
Cins:	Passiflora; L.
Türler
	550'den fazla tür. Metne bakın.
Sinonimler
	Anthactinia Bory ex M.Roem.; Asephananthes Bory; Astrophea Lam. ex M.Roem.; Baldwinia Raf.; Ceratosepalum Oerst.; Cieca Medik.; Decaloba M.Roem.; Disemma Labill.; Granadilla Mill.; Hollrungia K.Schum.; Monactineirma Bory; Murucuja Medik.; Pentaria M.Roem.; Poggendorffia H.Karst.; Tacsonia Juss.; Tetrapathaea (DC.) Rchb.; Tetrastylis Barb.Rodr.;

*Passiflora incarnata* türünün çarkı andıran çiçeği

Çarkıfelek (Passiflora), çarkıfelekgiller (Passifloraceae) familyasından 550'den fazla türden oluşan asma ya da sarmaşık tipte bitki cinsi.

Değirmen çarkını andıran çiçeklerinden dolayı Türkçede "çarkıfelek" (feleğin çarkı) adını almıştır. Farsçada ise saate benzerliğinden dolayı "saat" (ساعت) adı kullanılır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Bazı türleri yenebilir meyveleri için tropikal bölgelerde ziraati yapılırken, bazıları da çiçeklerinden dolayı bahçe ve kameriye örtü bitkisi olarak kullanılır.

Besin olarak tüketimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yenebilir meyveleri olan türleri içinde çarkıfelek (P. edulis 'in meyvesi) başta olmak üzere P. ligularis, P. incarnata, P. quadrangularis, P. foetida, P.caerulea, P. tripartita var. mollissima P. tarminiana, P.laurifolia ve P. maliformis sayılabilir.

Meyvelerinin herhangi bir zararlı etkisi bulunmamakla birlikte, yenebilen meyvelere sahip bütün Passiflora türleri için günde 2 taneden fazla meyvelerinden yenmesi tavsiye edilmemektedir. Zira çok aşırı tüketimi uyku, halsizlik gibi sorunlara neden olabilmektedir. Bununla birlikte meyvelerinin tamamen olgunlaştıktan sonra yenilip toplanması tavsiye edilir; zira bitkinin yapraklarında bulunan siyanid glukosid maddesi meyvelerinde de bulunmaktadır. Ancak bu oran yapraklarındakinden düşüktür ve olgunlaşmış veya dalından düşmüş meyvelerde en düşük ve zararsız düzeydedir.

Bitkinin yaprakları stres ve endişeyi azaltıcı olduğu düşünülen çay yapımında kullanılsa da, yapraklarında bulunan siyanid glukosit maddesinin toksik ve zararlı etkisi sebebiyle az tüketilmesi gerekmektedir. Ayrıca hamile olanlarda, bebek emzirenlerde, 6 aydan küçük çocuklarda bu konuda çok fazla bir araştırma yapılmadığı için, etkileri bilinmediği için, yapraklarının hiç kullanılmaması meyvelerinin ise bu gruplar için mümkün olduğunca az tüketilmesi tavsiye edilir. Bunun dışında özellikle yapraklarının alkollü içecekler ve reçeteli sedatiflerle (sinirleri yatıştıran ilaçlarla) birlikte doktora danışmadan kullanılması tavsiye edilmez. Zira bitkinin bu ilaçlarla etkileşime geçip etkisini arttırıcı özelliği bulunmaktadır. Ayrıca bitkinin valeria ve kava bitkileri ile birlikte yapraklarının kullanılması halinde bu bitkilerin etkisini arttıracağı ve buna göre kullanılması gereği unutulmamalıdır.

Ayrıca passiflora capsularis gibi bazı türlerin meyvesi yenilmemekle bu konuda gözönünde tutulmalıdır.

Üretimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tohumdan veya çelikten çoğaltılması yapılır. Asma sülüğü gibi helezonik tutmaçlarla tutunarak hızlı büyür. Çoğu sıcak iklim bitkisidir. P. incarnata türü soğuğa en dayanıklı türlerden biri olarak kabul edilir.

Ekolojik Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sarmaşık balözü bezleri yardımıyla karıncaları kendine çekerek savunma saglar.^[1]

Türler[değiştir | kaynağı değiştir]

‡ Passiflora actinia Hook.
Passiflora adenopoda
Passiflora affinis
‡ Passiflora alata Curtis
¶ Passiflora altebilobata Hemsl.
‡ Passiflora ambigua Hemsl. ex Hook.f.
Passiflora amethystina
Passiflora amoena L.K.Escobar
‡ Passiflora ampullacea Harms
Passiflora andina (H.Karst.) Killip
Passiflora anfracta Mast. & André
‡ Passiflora antioquiensis H.Karst
Passiflora arbelaezii L.Uribe
Passiflora arborea Spreng.
‡ Passiflora arida (Mast. & Rose) Killip
¶ Passiflora aurantia G.Forst.
¶ Passiflora aurantioides (K. Schum.) Krosnick
Passiflora auriculata Kunth
Passiflora biflora
Passiflora bogotensis Benth
Passiflora brachyantha L.K.Escobar
Passiflora bryonioides
‡ Passiflora caerulea L.
Passiflora capsularis
Passiflora ciliata
Passiflora cincinnata
¶ Passiflora cinnabarina Lindl.
Passiflora cirrhiflora A.Juss.
Passiflora citrina J.M.MacDougal
Passiflora clypeophylla
Passiflora coactilis Killip
‡ Passiflora coccinea Aubl.
¶ Passiflora cochinchinensis Spreng.
Passiflora colimensis Mast. & Rose ex Rose
Passiflora complanata J.M.MacDougal in edit
Passiflora coriacea Juss.
‡ Passiflora cumbalensis Harms
Passiflora cuneata Willd.
¶ Passiflora cupiformis Mast.
Passiflora cuspidifolia Harms
Passiflora deidamioides Harms
Passiflora deltoifolia Holm-Niels. & J.E.Lawesson
Passiflora dolichocarpa Killip
Passiflora discophora P.Jørg. & J.E.Lawesson
¶ Passiflora eberhardtii Gagnep.
Passiflora edmundoi Sacco
† Passiflora edulis Sims
Passiflora eggersii Harms
Passiflora eichleriana Mast.
Passiflora eglandulosa
Passiflora exsudans Zucc.
Passiflora foetida
Passiflora fruticosa Killip
Passiflora galbana Masters
Passiflora gardneri Masters
Passiflora gibertii N. E. Br.
Passiflora glandulosa Cav.
Passiflora goniosperma Killip
Passiflora gracillima Killip
Passiflora guatemalensis S. Wats.
Passiflora haematostigma Mast.
Passiflora hahnii Mast.
Passiflora harlingii Holm-Niels.
¶ Passiflora henryii Hemsl.
Passiflora herbertiana
Passiflora hirtiflora P.Jørg. & Holm-Niels.
¶ Passiflora hollrungii K.Schum.
Passiflora holosericea
Passiflora hyacinthiflora Planch. & Linden
‡ Passiflora incarnata L.
Passiflora indecora Kunth
Passiflora insignis Hook.
Passiflora jamesonii L. H.Bailey
Passiflora jatunsachensis M.Schwerdtfeger
¶ Passiflora jiangfengensis S.M. Hwang and Q. Huang
Passiflora jorullensis Kunth.
¶ Passiflora jugorum W.W.Sm.
Passiflora juliana
Passiflora kermesina Link & Otto
¶ Passiflora kuranda Krosnick
¶ Passiflora kwangtungensis Merr.
Passiflora lanata Poir.
Passiflora lancifolia
† Passiflora laurifolia L.
¶ Passiflora leschenaultii DC.
Passiflora ligularis
Passiflora linda Panero
Passiflora lindeniana Planch. ex Triana & Planch.
Passiflora loefgrenii Vitta
Passiflora loxensis Killip & Cuatrec.
Passiflora lutea
Passiflora luzmarina P.Jørg.
Passiflora macdougaliana S.Knapp & J.Mallet
Passiflora macfadyenii
Passiflora macrophylla Spruce ex Mast.
Passiflora macvaughiana

† Passiflora maliformis L.
Passiflora manicata
Passiflora membranacea Benth.
Passiflora menispermifolia Kunth
Passiflora microstipula L.E.Gilbert & J.M.MacDougal
Passiflora miersii Mast.
Passiflora miniata Vanderpl.
Passiflora misera Kunth
Passiflora mixta
¶ Passiflora moluccana Reinw. ex Blume
Passiflora monadelpha P.Jørg. & Holm-Niels.
Passiflora morifolia
Passiflora mucronata
Passiflora multiflora
Passiflora murucuja
¶ Passiflora napalensis Wall.
‡ Passiflora nitida Kunth.– bell apple
Passiflora obtusifolia
Passiflora odontophylla Harms ex Glaz.
Passiflora oerstedii Mast.
Passiflora organensis Gardner
Passiflora ovalis Vell.
Passiflora palenquensis Holm-Nielsen & Lawesson
Passiflora pallens
Passiflora pallida
¶ Passiflora papilio H.L.Li
Passiflora pardifolia Vanderpl.
Passiflora pectinata Griseb.
Passiflora penduliflora Bert. ex DC.
¶ Passiflora perakensis Hallier f.
‡ Passiflora pergrandis Holm-Nielsen & Lawesson
Passiflora picturata Ker Gawl.
Passiflora pilosa Ruiz & Pavon ex DC.
† Passiflora pinnatistipula Cav.
Passiflora pittieri Mast.
Passiflora platyloba Killip
Passiflora pohlii Mast.
Passiflora popenovii Killip
Passiflora punctata L.
Passiflora pusilla J.M.MacDougal
Passiflora pyrrhantha Harms
† Passiflora quadrangularis L.
Passiflora quetzal J.M.MacDougal
Passiflora racemosa
Passiflora reflexiflora Cav.
Passiflora retipetala Mast.
Passiflora rhamnifolia Mast.
Passiflora roseorum Killip
Passiflora rubra L.
Passiflora sanctae-barbarae Holm-Nielsen & Jørgensen
Passiflora sanguinolenta Mast.
‡ Passiflora schlimiana Triana & Planch.
‡ Passiflora seemannii Griseb.
Passiflora sexocellata
Passiflora sexflora Juss.
Passiflora serratifolia
Passiflora serratodigitata
Passiflora setacea DC.
¶ Passiflora siamica Craib
Passiflora sicyoides Schlecht. & Cham.
Passiflora smilacifolia J.M.MacDougal
Passiflora sodiroi Harms
Passiflora speciosa Gardner
Passiflora sprucei Mast.
Passiflora suberosa
Passiflora subpeltata
Passiflora subpurpurea Jørgensen & Holm-Nielsen
¶ Passiflora sumatrana Blume
Passiflora tarminiana
Passiflora telesiphe Knapp & Mallet
¶ Passiflora tetrandra Banks & Sol. ex DC
Passiflora tenuifila
Passiflora tenuiloba
Passiflora tica Gómez-Laurito & L.D.Gómez
¶ Passiflora tonkinensis W.J.de Wilde
Passiflora trialata Feuillet & J.M.MacDougal
Passiflora tridactylites
Passiflora trinervia (Juss.) Poir
Passiflora trinifolia
Passiflora tripartita
- Passiflora tripartita var. mollissima
Passiflora trisecta Mast.
Passiflora trochlearis Jørgensen
Passiflora tulae
Passiflora ulmeri Schwerdtfeger
Passiflora umbilicata (Griseb.) Harms
Passiflora urbaniana Killip
Passiflora vellozii Gardner
Passiflora viridescens L.K. Escobar
Passiflora viridiflora'
Passiflora vitifolia
Passiflora xiikzodz
¶ Passiflora xishuangbannaensis Krosnick
Passiflora yucatanensis
Passiflora zamorana Killip

Melez Türler[değiştir | kaynağı değiştir]

Passiflora ×allardii Lynch (P. caerulea × quadrangularis)
Passiflora ×belotii Pépin (P. alata × caerulea)
Passiflora ×colvillii Sweet (P. incarnata × caerulea)
Passiflora ×decaisneana G.Nicholson (P. alata × quadrangularis)
Passiflora ×exoniensis Mast. (P. antioquiensis × tripartita var. mollissima)
Passiflora ×kewensis Nicholson (P. caerulea × kermesina)
Passiflora ×lawsoniana Mast. (P. alata × racemosa)
Passiflora ×loudonii Loudon (P. racemosa × kermesina)
Passiflora ×smythiana Mast. (P. manicata × tripartita var. mollissima)
Passiflora ×violacea Loisel. (P. racemosa × caerulea)