Çador, Çadar ya da Çadur (Farsça: چادر) İran'da kadınlar tarafından giyilen bir çarşaftır. Kullanımı antik zamanlara, Ahameniş İmparatorluğu'na dayanır. Pehlevi Hanedanı döneminde Batılı kıyafetler tercih edilirken, İran İslam Devrimi'nden sonra yeniden yaygınlaşmıştır. Günümüzde İran'da örtünmek zorunlu olsa da, çador kullanımı zorunlu değildir, daha çok dini ya da geleneksel sebeplerle tercih edilir.^[1] Vücudun tamamını ve başı öreten şekildedir.^[2]

Çarşaf, ön kısmı açık, tam vücut uzunluğunda yarım daire şeklinde bir kumaştır. Giysi başın üzerine çekilir ve kullanıcı tarafından önden kapalı tutulur; Çarşafın el açıklıkları, düğmeleri veya tokaları yoktur. Ayrıca kullanıcının kollarının altına sıkıştırılarak da kapalı tutulabilir. Klasik Farsçada bu kelime hemen hemen her türlü kumaş, başörtüsü ve hatta çadır için kullanılabilir.^[1] Bu tanım çoğunlukla, İran Farsçasında çarşaf olarak adlandırılması uygun olmayan gevşek bir şekilde giyilen eşarplar da dahil olmak üzere, hemen hemen her kumaş veya eşarp için yaygın olarak chādar reflekslerini kullanan Doğu Farsça çeşitleri Tacikistan ve Afganistan'da kullanılmaktadır.

1978-1979 İran İslam Devrimi'nden önce siyah çarşaflar cenazeler ve yas dönemleri için ayrılmıştı; renkli, desenli kumaşlar günlük giyimin normuydu. Şu anda çarşaf giyen İranlı kadınların çoğunluğu siyah renkli modelini dışarıda kullanıyorlarken açık renkli çarşafları iç mekanda giymek için kullanmaktadırlar.

Tarihsel arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik ve erken İslam dönemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Fadwa El Guindi, peçenin kökenini, "soyluların yüksek rütbeli adamlarının eşleri ve kızlarının örtünmek zorunda olduğu" antik Mezopotamya'da bulmuştur.^[3] Peçe sınıf statüsünü işaret ediyordu ve bu kıyafet kuralları tüketim kanunlarıyla düzenleniyordu. Çarşafın ilk temsillerinden birine Ergili heykellerinde ve Pers Anadolu'sunda bulunan "Satrap lahitinde" rastlanır.^[4] Bruhn/Tilke, 1941 tarihli A Resimli Kostüm Tarihi'nde, MÖ 5. yüzyıla ait bir Ahameniş kabartmasından kopyalandığı söylenen, alt yüzü başının etrafına sarılmış uzun bir bezle gizlenmiş bir bireyin çizimini gösteriyor.^[5] Bazıları yanlışlıkla bunun bir kadın olduğunu iddia etti ama aslında o bir Med askeriydi.^[6] Sanatta Ahameniş kadınları neredeyse her zaman açığa çıkarılmıştır.^[4] Çarşafın en eski yazılı kaydı altıncı yüzyıldan kalma Pehlevi yazılarında Zerdüşt kadınları tarafından giyilen kadın başlığı olarak bulunabilir.^[7]

Örtünme geleneğinin Selefki, Part ve Sasani dönemlerinde de devam etmesi muhtemeldir. Örtünme sadece soylu kadınlarla sınırlı değildi, aynı zamanda Pers kralları tarafından da uygulanıyordu.^[7] Üst sınıf Yunan ve Bizans kadınları da halkın bakışından uzak tutuldu. 18. ve 19. yüzyıllarda Avrupalı ziyaretçiler, çarşaf ve uzun beyaz peçe giyen kadınların resimli kayıtlarını bıraktılar.

İslam döneminde çarşaf, İran'da bir ölçüde süs anlamını korumuş, ancak zamanla İslam'ın ve Kur'an'ın kavramlarından biri olan İslam'ın ve kadınların sınırlandırılması olarak kabul edilen İslami başörtüsü anlamını kazanmıştır.

Mümin kadınlara da söyle, gözlerini haramdan sakınsınlar ve iffetlerini korusunlar. Dışarıda kalanlardan başka ziynetlerini göstermesinler. Başörtülerini yakalarının üzerinden bağlasınlar. Kocaları, babaları, kocalarının babaları, kendi oğulları, kocalarının oğulları, erkek kardeşleri, erkek kardeşlerinin oğulları, kız kardeşlerinin oğulları, başka kadınlar, hizmetlerinde bulunan köleleri ve câriyeleri, cinsel arzusu bulunmayan erkek hizmetçiler, kadınların cinselliklerinin farkında olmayan çocuklar dışında kimseye süslerini göstermesinler. Yürürken, gizledikleri süsleri bilinsin diye ayaklarını yere vurmasınlar. Ey müminler! Hepiniz Allah’a tövbe edin, umulur ki kurtuluşa erersiniz!^[8]

Pehlevî[değiştir | kaynağı değiştir]

20. yüzyıl Pehlevi hükümdarı Rıza Pehlevi, 1936'daki Keşf-i hicâb sırasında, modernleşme hırslarıyla bağdaşmadığı gerekçesiyle çarşafı ve tüm başörtülerini yasaklamıştır.^[9] El Guindi'nin aktardığına göre Mir-Hosseini'ye göre "polis peçe takan kadınları tutuklayıp zorla çıkartmıştır". Bu politika, "kamusal alanda örtüsüz görünmenin çıplaklıkla eşdeğer olduğu" söylemini arttırdığından onikicileri, Şii din adamlarını ve sıradan erkek ve kadınları öfkelendirmiştir. Ancak El Guindi devamında şunları söylemiştir: "Bu hamle, bunu liberal anlamda kadınlara haklarının tanınmasında bir ilk adım olarak gören Batılılaşmış ve üst sınıf erkek ve kadınlar tarafından memnuniyetle karşılanmıştır".^[3]

İran Devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]

İran Devrimi'nden sonra başörtü zorunluluğu getirilmesi Tahran'daki Dünya Kadınlar Günü Protestoları (1979) sırasında tepki almıştır.

Nisan 1980'de İran Kültür Devrimi sırasında devlet dairelerinde ve eğitim kurumlarında kadınların başörtüsüne uymasının zorunlu olmasına karar verildi.^[10] 1983'te örtünmeyle ilgili bir anlaşmazlık çıktı ve örtünmenin tanımı ve ölçeği ("kötü başörtüsü" sorunu olarak adlandırılan) kamuoyunda çatışmaya yol açtı, hatta bazen uygunsuz kıyafet giydiği düşünülen kişilere karşı çatışmalar bile izledi.^[10] Hükümet bu durumla baş etme zorunluluğunu hissetti; 26 Temmuz 1984'te Tahran savcısı bir açıklama yaparak kurumlar, tiyatrolar, kulüpler, oteller, moteller ve restoranlar gibi halka açık yerlerde daha katı kıyafet kurallarına uyulması gerektiğini, diğer yerlerde ise insanların sosyal baskınlık oluşturacak şekilde kıyafetlerine dikkat etmeleri gerektiğini duyurdu. İnsanların ezici çoğunluğunun modelini takip etmelidir.^[10] Daha sıkı örtünme, paltoyla birlikte hem çarşaf hem de daha gevşek kimar tipi başörtüsü anlamına gelmektedir.

Kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

1978-1979 İran İslam Devrimi'nden önce siyah çarşaflar birçok kadın ve kız çocuğu tarafından farklı amaçlarla giyilirdi. Hafif, baskılı kumaşlar günlük giyimin normuydu. Şu anda çarşaf giyen kadınların çoğunluğu açık renkli çarşafları ev içinde veya namazda kullanmayı tercih ediyor. Halen kentsel alanlarda açık renkli çarşafla dışarı çıkan kadınların çoğu kırsal kesimden gelen yaşlı kadınlardır. İran Şahı'nın hükümdarlığı sırasında, bu tür geleneksel kıyafetler, daha zengin şehirli üst sınıf kadınlar tarafından, batı kıyafetleri için modernlik lehine büyük ölçüde bir kenara bırakıldı, ancak küçük kasaba ve köylerdeki kadınlar çarşaf giymeye devam etti. Geleneksel olarak açık renkli veya baskılı bir çarşaf, başörtüsü (rousari), bluz (pirahan) ve uzun etek (daaman) ile giyilirdi; ya da bluz ve etek ya da pantolonun üstüne elbise (şalvar) ve bu stiller birçok kırsal İranlı kadın tarafından, özellikle de yaşlı kadınlar tarafından giyilmeye devam ediyor.

Öte yandan İran'da çador çarşaf giymeyi gerektirmiyor. Evin içinde, özellikle şehirli kadınlar için, hem çarşaf hem de peçe atıldı. Bununla birlikte orada kadınlar ve gençler daha serin ve daha hafif giysiler giymeye başladılar; günümüzde ise kırsal kesimdeki kadınlar günlük aktiviteleri sırasında ev içinde kıyafetlerinin üzerine hafif baskılı bir çarşaf giyiyorlar. Çador, Sünni veya Şii olmalarına bakılmaksızın bazı İranlı kadınlar tarafından giyilmekte ancak Fars İranlılar için geleneksel kabul edilir ve diğer kökenden olan İranlılar çador veya diğer geleneksel kıyafet türlerini giyerler. Örneğin, Batı ve Güney İran'daki Arap İranlı kadınlar; Irak, Kuveyt ve Bahreyn'de giyilen baş üstü Abaya'ya benzeyen baş üstü Abaya'larını koruyorlar.

İran'ın ötesinde[değiştir | kaynağı değiştir]

Farsça (çāder) kelime Güney Asya'ya girdi ve Hindustânî dilinde cādar (चादर, chaddar, chuddar ve chudder olarak İngilizceleştirilmiştir) olarak ortaya çıktı.^[11] Bununla birlikte bir Hint ve Pakistan cādar'ı dupattaya daha çok benzeyebilir. Hindustani kelimesi aynı zamanda yatak çarşafları gibi diğer çarşaf türlerini de ifade edebilir.^[12] Kadınların çarşafa benzer tepeden tırnağa siyah pelerinler giydiği küçük bir Haredi Yahudi grubu da var.^[13]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Başörtüsü
• Ülkelere göre tesettür

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Afganistan-Darice sözlük
• Tacikistan-Rusça sözlük

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]