Yuki Soykırımı (İngilizce Yuki Genocide ya da Yuki genocide, Yuki Indian genocide, Yuki catastrophe, Yuki massacre), Kuzeybatı Kaliforniya'da Round Valley vadisinde yaşayan Kaliforniya Kızılderililerinden avcı ve toplayıcı Yukilere karşı 1851–1910 yıllarında valilerin direktifleri doğrultusunda Beyaz Amerikalılar tarafından uygulanan Kızılderili soykırımı.^{[2][3][4][5][6]} 19. yüzyılın ikinci yarısında Kaliforniya'daki Avrupalı-Amerikalılar tarafından kendi özel çıkarlarını korumak ve geliştirmek için demokratik süreçleri ve mekanizmaları kullanarak yerli Kaliforniya Kızılderililerine karşı cinayet, tecavüz ve binlerce yerli Kızılderilinin köleleştirilmesi gibi araçlar kullanılarak kitlesel soykırım (mass genocide) uygulamıştır.^[4]

Amerika'daki Yuki Soykırımı birçok yönden Avustralya'daki Tasmanya Soykırımı ile güneybatı Afrika'daki Herero Soykırımına benzemektedir.^[7] Sosyal Darwinizm gereği, her üçünde de kendini human («insan») olarak vasıflandıran birçok Beyaz yerleşimci tarafından yerliler subhuman («insan-altı, alt-insan: insan olmayan, insanla aynı kategoride bulunmayan, insandan daha aşağıda bulunan») olarak görülmüştür.^[8]

1848 yılında Meksika'dan alınmasıyla birlikte Kaliforniya'nın % 90'ını oluşturan 200.000 yerli Kızılderili ABD'nin bir parçası hâline gelmiş, fakat bir asır sonra sayıları azalarak 20.000 rakamına gerilemiştir.^[9]

1854-64 yıllarındaki Yuki Genocide sırasında Kaliforniyalı yerleşimciler 10.000 Yuki Kızılderilisini öldürmüştür.^[10]

Yukilerin maruz kaldığı soykırım konusu üzerine esas olarak Yale Üniversitesi'nden tarihçi Benjamin Madley çalışmıştır. Ona göre Yuki felaketi dört evre olarak gelişim göstermiştir: birinci evre, yerleşimcilerin 1854 ve 1855 akınları ve daha sonra 1856 yılındaki yerleşimleri ile Yuki topraklarının gaspedilip kadın (squaw) ve çocukların (papoose) kaçırılması ve köleleştirilmesi; ikinci evre, 1857-1859 yıllarında Yukilerin orantısız güç doğrultusunda topluca öldürülmesi; üçüncü evre, Kaliforniya valisi tarafından kiralanan milis güçlerince Yukilerin avlanması; dördüncü ve son evre ise federal yetkililer tarafından Yukilerin rezervasyona kapatılması.^[11] 1854-1864 yıllarında Yukilerin nüfusu:^[12] 1854 yılında 6.000-20.000 kişi

1856 yılında 5.000+ kişi

1858 yılında 2.300-3.000+ kişi

1861 yılında 500-600+ kişi

1864 yılında 300-600 kişi

Günümüzde 50 (elli) kadarı Round Valley Reservation adlı Kızılderili rezervasyonunda olmak üzere toplam 85 (seksenbeş) Yuki yaşamaktadır ve anadilleri olan Yukice artık ölü bir dildir.^[13]

Etno-Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzeybatı Kaliforniya'da Round Valley vadisindeki geleneksel toprakları Eel Nehri Atabasklarının (Lassik, Sinkyone, Wailaki, Kato) güneyinde olan Yukiler (Ukomno’m «vadi halkı») doğudan batıya doğru Asıl Yukiler, Huchnom Yukileri ve Kıyı Yukileri olmak üzere üç ana boya ayrılır. Dilleri Vapoların (Wappo) dilleri ile birlikte sınıflandırılır ve her ikisi de Penuti dillerinin bir kolu olarak ele alınır. Kıyıdaki Yukiler balık ve denizkabuğu omurgasızlarını avlardı. Vadideki büyük nehirler boyunca denizden yumurtlamak için gelen Pasifik sombalığı türlerinden Oncorhynchus tshawytscha balığını yakalar ve meşe palamudu ile beslenirlerdi. Diğer kara avları onlar için az öneme sahiptir. Coast Range eteklerinde ise meşe palamudu ana besin kaynaklarıdır ve onu diğer bitkiler ve avlar izler.^[13]

Tarihçilerin ve antropologların Kaliforniya yerli nüfusu üzerine ulaşılabilir belgeler ve tahminlere dayanarak yaptıkları nüfus rakamları önemli ölçüde farklılıklar gösterebilmektedir. Alfred L. Kroeber 1770 yılındaki nüfuslarını Yuki proper (2.000 kişi), Huchnom (500 kişi), Coast Yuki (500 kişi) olmak üzere toplam 3.000 kişi olarak tahmin eder.^[15] Sherburne F. Cook önce 3.500^[16] olarak verdiği rakamı daha sonra 9.730 olarak düzeltmiştir.^[17] 2000 yılındaki nüfusları A. Yamamoto tarafından 1.200 (binikiyüz) olarak verilmiştir.^[18] Günümüzde ise 50 (elli) kadarı Round Valley Reservation adlı Kızılderili rezervasyonunda olmak üzere toplam 85 (sensenbeş) Yuki yaşamaktadır ve anadilleri olan Yukice artık ölü bir dildir.^[13]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaliforniya Cumhuriyeti (1846) ve sonrasında çıkan Meksika-Amerika Savaşı (1846–1848) sonucu 2 Şubat 1848 tarihinde Guadalupe Hidalgo Antlaşmasıyla Kaliforniya bölgesi Meksika'dan ABD'ye geçer. On ay sonra Sutter's Mill'de altın bulunduğu haberinin duyulması üzerine bu yeni ABD topraklarına madenci akını başlar. Kaliforniya Altına Hücumu sırasında 1849 ve 1851 yılları arasında 250.000 yeni yerleşimci akın etmiştir.^[19] Akın eden bu yeni göçmenleri doyurabilmek için tarım arazilerine gereksinim duyulmuş ve arazi kapma şok dalgası yaşanmıştır. 1851 yılında ilk kâşiflerin Yuki topraklarına gelmesinden sonra, 1854 yılında yerleşimciler tarım ve sığır çiftliklerini vadinin en verimli bölümlerine kurmuşlardır.^[20]

Beyazların 1854 yılında gelmelerinden kısa bir süre sonra da onların pastoral faaliyetleri Yukilerin avcı ve toplayıcı ekonomilerini tehdit etmeye başlamıştır.^[7] Yuki geçimlik ekonomisi büyük ölçüde geyik ve kuş avcılığı, gökkuşağı alabalığı (çelikbaş) ve Pasifik sombalığı balıkçılığı gibi avcılık ve böcek, meyve, kök, tohum ve yabani bitki toplayıcılığından oluşurdu.^[21]

Yuki topraklarındaki yemyeşil çayırlar ve nehir vadileri Beyaz yerleşimciler için eşsiz yerleşim yeridir ve bu alandaki meralarda otlayan domuz, sığır ve at gibi evcil çiftlik hayvanları Yukilerin ana besin maddelerinden biri olan tohumları da tüketmeye başlamıştır. Ayrıca, Beyazların bu evcil hayvanları Yukilerin et ihtiyacını karşıladığı yabani hayvanları da bölgenin dışana itmiştir.^[7]

Soykırım[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaliforniya'nın ilk valisi Peter Hardeman Burnett'in 1851 Ocak ayında söylediği «Kızılderili ırkı yok olana kadar bu iki ırk arasında yürütülen imha savaşı devam edecektir» («A war of extermination will continue to be waged between the two races until the Indian race becomes extinct»)^[14][22] beyanı ile, yeni elde edilen bu bölgenin gelişimi ve yeni keşfedilen maden kaynaklarının işletimi için kuzey Kaliforniya'daki yerli Kızılderililerin zararlı kabul edildiği görülmektedir.^[23] Burnett'ten sonra vali koltuğuna oturan Kaliforniya'nın ikinci valisi John McDougall da eski valinin benzer duygularını paylaşmıştır. McDougal'a göre Kaliforniya yerlileri ile müzakereler verimsiz olup «kabilelerin birçoğunun imhası» (extermination [of] many of the tribes) zorunluluktur ve savaş kaçınılmazdır. Takip eden yıllarda valilerin ifşa ettikleri bu politika doğrultusunda Round Valley vadisindeki Yukilere karşı kıyım gerçekleştirilmiş ve binlercesi öldürülmüştür.^[24] Valilerin kayıtlara geçmiş olan bu niyetleri doğrultusunda Yukiler imha edildiği için olaylar soykırım uzmanlarının ilgisini çekmiştir.^[23]

Beyazlar gelmeden önce, Yukilerin nüfusu 5.000 ilâ 20.000 arasında tahmin edilmektedir.^[20] Yeni eyaletteki iskân politikaları ve soykırım savaşı sonucu 1864 yılındaki Yuki nüfusu 85 erkek ve 215 kadından oluşmakta idi.^[25] Soykırım politikaları 20. yüzyılda da devam etmiş ve buna bağlı olarak da nüfusları daha da azalmıştır.^[26]

Amerika'daki Yuki Soykırımı birçok yönden Avustralya'daki Tasmanya yerlileri ile güneybatı Afrika'daki Herero Soykırımına benzemektedir. Tasmanya yerlileri gibi Yukiler de, avcılık ve toplayıcılık yaptıkları atalarından kalma arazilerinin gaspedilmesi, çocuklarının kaçırılması, kadınlarının cariyeleştirilmesi ve diğer kötü muameleler yüzünden Beyaz yerleşimcilerle çatışmaya girmişlerdir. Yukiler de Tasmanya yerlileri gibi neredeyse avlanılmış ve ölümcül etnik gulaglara (ethnic gulags) hapsedilmişlerdir.^[7]

Kaliforniya'da kendini human («insan») olarak vasıflandıran birçok Beyaz yerleşimci tarafından Yukiler subhuman («insan-altı, alt-insan: insan olmayan, insanla aynı kategoride bulunmayan, insandan daha aşağıda bulunan») olarak görülmüştür. O yüzden yerleşimcilerden Dryden Lacock ile komşusu Hank Larrabee birlikte rutin Yuki kıyım partilerine katıldığını ve 60 Yuki çocuğunu baltayla öldürdüğünü övünerek anlatmıştır.^[27]

Kaliforniya Altına Hücumu'nda yalnızca birkaç Beyaz kadın gelmiştir. Hemen hemen tamamı erkeklerden oluşan Beyaz yerleşimciler cinsel ihtiyaçları için Yuki kadınlarını kaçırmış ve onları köleleştirerek esir gibi çalıştırmıştır.^[7] Soykırım uzmanları Frank Chalk ile Kurt Jonassohn'a göre bu "çalıntı" (stolen) Yuki kadınları geçici hasat işçisi, ev hizmetçisi ve kamp karısı (camp wives) olarak kullanılmıştır.^[28] Kaçırılan bu kadınlar için Yukilerin tepkileri yazılı belgelerde bulunmuyor,^[7] fakat Sherburne F. Cook Yuki kadınlarının kaçırılıp istismar edilmelerinin yerleşimcilerle Yukiler arasında şiddetli çatışmalara sebep olduğunu ifade etmiştir.^[29]

Azılı Kızılderili katili (notorious Indian killer) Walter S. Jarboe 1859 yılında Kaliforniya valisine yazdığı mektupta Yukilere karşı ırkçı Beyaz bakışını the most degraded, filthy, miserable thieving lot of any living thing that comes under the head and rank of human being biçiminde yansıtmıştır.^[27] Jarboe aynı yıl 62 Yuki adamı, kadın ve çocuğunu öldürmüş birisidir.^[30] Kaliforniya'nın beşinci valisi John B. Weller 6 Eylül 1859 tarihinde Walter Jarboe ile onun Eel Nehri Rencırlarına (Eel River Rangers) soykırım yapmaları için bir eyalet görevi verir. Valiye göre Yukiler daha da aşırı tedbirleri gerektiren bir tehdittir. Amerika Birleşik Devletleri Ordusunun Yukilere karşı savaşma teklifini geri çevirmesi üzerine vali Jarboe ve Rencırlarını kiralamıştır.^[7] Beş ay sonra Ocak 1860 tarihinde vali Weller Eel Nehri Rencırları ile komutanları Jarboe'yi terhis eder ve onun raporlarını yeni vali John G. Downey'e sunar: 20 Eylülden 24 Ocak 1860'a kadar, onlarla yirmi üç kez savaştım, 283 savaşçı öldürdüm, yaralı sayısı bilinmemektedir, 292 esir aldım ve onları rezervasyona yolladım.^[31] Jarboe'nin daha sonra 11.143 dolarlık bir faturayı eyalete sunduğu gazete haberlerinde yer almıştır.^[32] Daha önce kadın ve çocukları öldürdüğü göz önüne alındığında Jarboe'nin resmi hesabına güven olmaz, zira kendisi yalnızca öldürülen erkeklerin sayısını vermiştir. Ancak, o ve mangası Eel Nehri Rencırları erkek ve kadın ile çocuk arasında ayrım yapmamış, büyük olasılıkla hepsi hedef alınmıştır.^[33] Kaliforniya basınının yazdığı gibi, vali Weller da Jarboe'nin kadın ve çocukları öldürüldüğünü anlamıştır. San Francisco Bulletin gazetesinde, daha önceki başyazıya karşın, Şubat 1860 tarihli baskısında Jarboe'nin eylemleri şok edici bulup eleştirilmiştir.^[32] Aynı yılın Mart ayında, San Francisco Herald gazetesi editörü İrlandalı John Nugent (1821–1880) hükûmetin soykırımına (government’s genocide) karşı iğneleyici bir yazı kaleme almıştır:^[33]:I propose to the legislature to create the office of Indian Butcher with the princely salary conferred upon the man who has killed the most Indians in a given time provided it is satisfactorily shown that the Indians were unarmed at the time and the greater of them were squaws and papooses.^[34]

Kadın ve çocuk ayrımını yapmadan bütün Kızılderilileri avladığı bilinen Jarboe'ye eyalet görevi vermekle vali Weller resmen soykırımı onaylamış oldu (officially sanctioned genocide). Kaliforniya hükûmeti Weller'ın soykırım politikasını (genocide policy) ve Jarboe'nin Kızılderili infazlarını onaylamış ve ödemeleri yapmıştır. 12 Nisan 1860 tarihinde, Kaliforniya eyaleti yasama organı, 1859 yılında Mendocino ilçesindeki Kızılderililere karşı yüzbaşı W. S. Jarboe komutasında yapılan seferin borç ödeme tahakkuku için 9,347.39 dolar tahsis etmiştir.^[35]

Kızılderili rezervasyonu Round Valley Reservation esas olarak Yukileri ve diğer kuzey Kaliforniya Kızılderililerini toplama noktası olarak Nome Cult Farm adıyla 1854 yılında kurulmuştur.^[33] Özel Kızılderili Ajanı (Special Indian Agent) Browne 1857 yılındaki raporunda 3.000 kadar Kızılderilinin bu rezervasyonda yaşadığını belirtmiştir.^[36] Buraya kapatıldıktan sonra kaç Yukinin öldüğü konusunda herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Ancak, sürekli yüzlercesinin toplanıp kapatıldığı bu rezervasyonda yetersiz beslenme (malnütrisyon), kadın ve çocukların kaçırılması, tecavüz ve sonucunda zührevi hastalıklar ile sabit yerleşimcilerin saldırıları sonucu nüfusları azalmıştır. Görünüşte Yukileri korumak için oluşturulmuş olmasına rağmen, pratikte Round Valley Rezervasyonu Tasmanya yerlileri için Flinders Adası'nda oluşturulan etnik gulagla benzerlik taşımaktadır.^[37]

1858 yılında rezervasyonu ziyaret eden bir San Francisco Alta California raportörü yetersiz beslenme ve hastalıklardan ölümler görüldüğünü rapor etmiştir.^[37] Fakat Nome Cult rezervasyon çiftliğinde çalıştırılan Yukilere yalnızca açlık diyeti (starvation diet) uygulanmıştır. Tayınlar (rations) günlük işçi başına yalnızca altı buğday başağı (six ears of corn) ya da ekmek yapmak için biraz undur ve bunların dışında onlara ek yiyecek verilmemiştir.^[37][38][39] 1860 yılındaki alınan günlük kalori miktarı, Afroamerikan zenci köleler için 4185 kalori, özgür Beyaz Amerikalılar için 3741 kalori, Round Valley Rezervasyonundaki Kızılderililer için ise yalnızca 480-910 kaloridir.^[40] Bu yetersiz tayını tamamlamak için Yukiler rezervasyonda avcılık ve toplayıcılığa geri dönmüştür^[41] Fakat burada da onları yok etmek üzere tasarlanmış bir ceza sistemi uygulamaya konmuştur: Sığır çiftçilerinin büyükbaş hayvanlarını rezervasyon içinde otlatmalarına izin verilmiştir. Böylece rezervasyon içinde tohum, bitki, yumru ve meşe palamudunun evcil hayvanlarca yenmesi sağlanmıştır. Yukilerin bu umudu da yok edilince yetersiz beslenmeden dolayı bağışıklık sistemleri zayıflamış ve birçok Yuki buna yenik düşmüştür^[37]

Yuki kadınlarının (squaw) rezervasyondan kaçırılması ve tecavüz edilmesi ölüm oranlarını artırmıştır. Yukileri korumak için rezervasyon içinde konuşlanan Amerika Birleşik Devletleri Ordusuna bağlı askerlerin varlığına rağmen, Round Valley Rezervasyonu Yukiler için sığınaklı ve korunaklı bir yer olmamıştır.^[37] Rezervasyonda görev yapan teğmen Edward Dillon raporlarında «Kızılderili kadınlarının (squaws) buradan zorla alınması sık karşılaşılan bir durumdur» (It is a common occurrence to have squaws taken by force from the place) biçiminde yazmıştır.^[42] Çok sık rastlanan tecavüzler sonucu zührevi hastalıklar rezervasyon toplumunda yayılmış ve ölümler olmuştur. 1859 yılında Tehama County yerleşimcileri tarafından ABD İçişleri Bakanına rezervasyondan sorumlu olan ajana gönderilen bir dilekçede «Kızılderili kadınlarının (squaws) zorla, hatta kocalarının yanında adamlar ve onun kayırıcılarının şehvet ve hayvanî arzularını giderdiği» (compelling the squaws, even in the presence of their Indian husbands to submit to (he and his cronies’) lecherous and beastly desires) ve «en iğrenç karakterli hastalıkların onların arasında» (among them diseases of the most loathsome character) olduğu yazılmıştır.^[43] Simon Storms Haziran 1859'da Round Valley Rezervasyonuna girdiğinde zührevi hastalıklardan etkilenen tek bir Kızılderilinin bile olmadığını belirtirken, Ağustos 1858'de beşte birinin hastalıklı olduğunu kaydetmiştir.^[42]

Yasalar gereği Beyazlara kapalı olması gereken Round Valley Rezervasyonu hatta Beyaz yerleşimciler için çekim merkezi olmuştur. Rezervayon dışındaki Beyazları tutuklama yetkisi bulunmayan ABD Ordusundaki askerlerin rezervasyon içinde Beyazlar tarafından Yukilere yapılan saldırıları da önlemekte aciz kalmıştır. Burada suç işleyen Beyaz yerleşimciler cezalandırılmaktan kurtulmuşlardır.^[37] Ayrıca, Kaliforniya yasama kurumları Kızılderilileri dışlar ve Kaliforniya mahkeme sistemi onların "herhangi bir Beyaza karşı" tanıklığını kabul etmez, bu rezervasyondaki mağdur Yukilerin haklarını araması neredeyse olanaksızdır.^[44]

Savaşların sona ermesinden epey sonra, rezervasyon politikaları Yukileri yok etmiştir.^[45] Sherburne Cook'a göre 1873 ile 1910 arasında rezervasyondaki Yukilerin % 80 (seksen) kadarı açlık ve hastalıklar ile beyaz yerleşimcilerin tecavüzleri sonucu imha olmuştur.^[46] Böylece, rezervasyon sistemi 20. yüzyılda da soykırımı sürdürmüştür. Tıpkı Flinders Adasındaki Tasmanya yerlilerinin kapatıldıkları kampta giderek nüfuslarının azalması gibi Round Valley Rezervasyonundaki Yukilerin de nüfusları belirgin biçimde azalmıştır.^[45]

Tarih yazımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey Amerika'da ve Yerli Amerika'da soykırım çalışmalarının historiyografisi (tarih yazımı) ağır ilerlemektedir.^[47] Yuki Soykırımı konusu üzerine esas olarak Yale Üniversitesi'nden tarihçi Benjamin Madley çalışmıştır^[48] ve onun çalışmaları inandırıcı bir örnek olup kullanışlı bir mikro-tarih sunumudur.^[49]

Kaliforniya Eyaleti Eğitim Kurulu için Kaliforniya Eğitim Departmanı tarafından yayımlanan ve insan hakları ve soykırım dersleri için öğretmenlere yönelik tasarlanan model müfredat proğramında Yuki Soykırımı yer almıyor.^[50]

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Baumgardner, Frank H. (2005). Killing for Land in Early California: Indian Blood at Round Valley, 1856-1863. New York: Algora Publishing.
• Carranco, Lynwood, and Estle Beard (1981). Genocide and Vendetta: The Round Valley Wars of Northern California. Norman: University of Oklahoma Press. 384 pp.
• Chalk, F. and Jonassohn, K. (1990). The History and Sociology of Genocide. New Haven: Yale University Press.
• Cook, Sherburne F. (1956). "The Aboriginal Population of the North Coast of California", Anthropological Records, 16:81-130. University of California, Berkeley.
• Cook, Sherburne F. (1970) “The California Indian and Anglo-American culture,” in C. Wollenberg, ed., Ethnic Conflict in California History (Los Angeles: Tinnon–Brown).
• Cook, Sherburne F. (1976). The Conflict between the California Indian and White Civilization. University of California Press, Berkeley. 522 pages. → Book Reviews17 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Heizer, R., ed. (1974). The Destruction of California Indians: A Collection of Documents from the Period 1847–1865 . Santa Barbara: University of California Press.
• Kroeber, A. L. 1925. Handbook of the Indians of California. Bureau of American Ethnology Bulletin No. 78. Washington, D.C.
• Lindsay, Brendan C. (2012). Murder State: California's Native American Genocide, 1846-1873. University of Nebraska Press, Lincoln, NE, pp. 455.
• Madley, Benjamin (2004). "Patterns of frontier genocide 1803–1910: the Aboriginal Tasmanians, the Yuki of California, and the Herero of Namibia." 'Journal of Genocide Research (2004), 6(2), June, 167–192.
• Madley, Benjamin (2008). "California's Yuki Indians: Defining Genocide in Native American History."22 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Western Historical Quarterly 39( 3): 303-332. → JSTOR
• Madley, Benjamin (2012). American Genocide: The California Indian Catastrophe, 1846–1873, Yale University Press, 2012.
• Rensink, Brenden (2011), Genocide of Native Americans: Historical Facts and Historiographic Debates5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Dissertations, Theses, & Student Research, Department of History, University of Nebraska - Lincoln, 1-1-2011