Yabani ipekler eski zamanlardan beri birçok ülkede bilinmesine ve kullanılmasına rağmen, üretim ölçeği hiçbir zaman yetiştirilen ipekler kadar olmamıştır. bunların kullanımı birçok toplumda bağımsız olarak ortaya çıkmıştır.^[1]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşitli türlerden alınan ipek, eski çağlardan beri, ya doğal haliyle ya da bir tür hazırlıktan sonra kullanılmaktadır. Örümcek ağları, antik Yunan ve Roma'da yara örtüsü olarak,^[2] 16. yüzyıldan itibaren ise resim sanatının temeli olarak kullanılmıştır.^[3] Aztek İmparatorluğu'nda tırtıl yuvaları kesilip birbirine yapıştırılarak kağıda benzer bir kumaş yapılırdı.^[1][4]

Dokuma bir kumaş yapmak için ipek ipliklerin önce taranması ve eğrilmesi ya da tek bir sağlam iplik olarak çıkarılması gerekir. Bombyx mori (Linnaeus, 1758) türünün ticari olarak yetiştirilen ipekböcekleri normalde pupalar ortaya çıkmadan önce ya bir iğne ile delinerek ya da kozaların kaynar suya batırılmasıyla öldürülür, böylece kozanın tamamının tek bir iplik halinde çözülmesi sağlanır. Bu, ipekten çok daha ince bir kumaşın dokunmasına olanak sağlar.

Dünyada 500'den fazla yabani ipekböceği türü bulunmasına rağmen sadece birkaçı kumaş üretiminde kullanılıyor. ipekleri genellikle evcilleştirilmiş Bombyx mori'nin ürettiğinden daha sert ve pürüzlü oluyor. Yabani ipekler genellikle güveler kozaları terk ettikten sonra hasat ediliyor. Bu süreçte ipliklerin kesilmesi gerektiğinden yetiştirilen ipekler gibi tek bir iplik halinde kalamıyor.

Yabani ipeklerin ağartılması ve boyanması Bombyx mori'den elde edilen ipeğe göre daha zordur, ancak çoğu doğal olarak çekici renklere sahiptir, özellikle de Assam'dan gelen ve genellikle Assam ipeği olarak bilinen muga ipekböceği tarafından üretilen ipek zengin bir parlaklığa sahiptir.

Yabani ipek güvelerinin koza kabukları, tabaklama (çapraz bağlama) veya mineral takviyeleri (örn. kalsiyum oksalat ) yoluyla sertleştirilir veya stabilize edilir.^[5] Son zamanlarda, yabani ipeklerde bulunan mineral takviyelerini ortadan kaldırabilen ve ticari ipekböceği gibi ıslak sarmayı mümkün kılan demineralizasyon adında yeni bir yöntem geliştirildi.^[6][7]

Hindistan'da yabani ipek endüstrisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hindistan dört çeşit ipek üretiyor: dut, tasar, muga ve eri. İpekböceği Bombyx mori, tarlalarda yetiştirilen dut yapraklarıyla beslenir. İpekböcekleri ayrıca orman ağaçlarında da yabani olarak bulunur; örneğin tasar ipeği ( Tussah ) üreten Antheraea paphia . Antheraea paphia, Anogeissus latifolia, Terminalia tomentosa, T. arjuna ( Terminalia arjuna ), Lagerstroemia parviflora ve Madhuca indica gibi çeşitli ağaçlarla beslenir. Yabani ipekböceği Antheraea assamensis, muga ipeği üretir. Bir başka yabani ipekböceği Philosamia synthia ricini (= Samia cynthia ) eri ipeği üretir. Tasar ipeğinin tahmini yıllık üretimi 130 tondur. Diğer ipek türlerinin üretimi 10.000 tonu aşmaktadır (Gupta 1994).^[8]

2015 yılında, Nagaraju'nun Hindistan Haydarabad'daki DNA Parmak İzi ve Teşhis Merkezi'ndeki araştırma ekibinden Adarsh Gupta K, Muga İpek Fibroinin tam dizisini ve protein yapısını keşfetti ve bunu Scientific Reports'da yayınladı.^[9]

Hindistan'dan gelen eri ipek böceği, hintyağı bitkisinin yapraklarıyla beslenir. Bombyx mori dışında tamamen evcilleştirilen tek ipekböceğidir. İpeği son derece dayanıklıdır, ancak kozadan kolayca ayrılamaz ve bu nedenle pamuk veya yün gibi eğrilir.^[10]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İndus Nehri'nin iki bölgesinden Harappa ve Çanhu-daro'da MÖ 2450–2000 yıllarına ait yabani ipek iplikleri tespit edilmiştir. Bu, genellikle dünyadaki en eski ipek endüstrisine sahip olduğu düşünülen Çin'deki ipek kullanımının en eski kanıtlarıyla kabaca aynı dönemdir. Harappa'dan gelen iplik örnekleri , taramalı elektron mikroskobu analizinde iki farklı ipek güvesi türünden, Antheraea paphia ve A. assamensis'ten olduğu görülmüştür.; Chanhu-daro'dan gelen ipeğin ise Philosamia türünden ( eri ipeği ) olduğu düşünülüyor.^[11]

Yabani ipekler Çin'de ilk çağlardan beri kullanılıyordu. Çinliler, bunların Roma İmparatorluğu'ndaki kullanımının farkındaydı.^[12][13] Literatürde, MÖ 5. yüzyılın sonlarında İran'da ve Yunanistan'da yabani ipeklerin kullanıldığına dair önemli göstergeler vardır; görünüşe göre Yunanistan'da "Amorgina" veya "Amorgina giysileri" olarak anılıyordu.^[14] MS 1. yüzyılda Yaşlı Pliny'nin, anlatımında bazı hayal ürünü fikirler olmasına rağmen, Kos adasında yabani ipekböceği kozalarının nasıl üretildiği ve coa vestis kumaşı için nasıl kullanıldığı hakkında bazı bilgiler vardı.^[15]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]