Ayşe Nüveyre Türkân Rado (30 Ekim 1915, İstanbul - 3 Mart 2007, İstanbul) Türkiye'nin ilk kadın hukuk profesörü ve bazı kaynaklara göre Roma Hukuku alanında dünyadaki ilk kadın profesörüdür.

1936 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Roma Hukuku Kürsüsü'nde 46 yıl eğitim verdi. 1956 yılında profesör unvanı aldığında Türkiye'nin ilk kadın hukuk profesörü oldu.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk yılları ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

1915 yılında İstanbul'da doğdu. Babası Darülfünun Hukuk Fakültesi ceza usul hukuku ve tatbikatı müderrislerinden avukat Cevdet Ferit Basman, annesi Asliye ceza hâkimi^[1] Ayşe Nikfal Basman'dır. Ailesinin üç kızının en büyüğü idi. 1922 doğumlu kız kardeşi Şekure Hanım, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi ilk Türk yazar olan Orhan Pamuk'un annesidir.

Türkan Hanım, ilk, orta ve lise tahsilini Fransız Notre Dame de Sion Fransız Lisesi'nde yaparak Haziran 1933'te pekiyi derece ile mezun oldu. Aynı yaz Fransız bakalorya ve Galatasaray Lisesi'nde de Türk bakalorya imtihanlarını verdi. 1933 yazında Üniversite Reformu ile yenilenmiş olan İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne kaydoldu.

Öğrenciliği sırasında çalışkanlığı, iyi Fransızca ve ayrıca Latince de bilmesi o yıllarda fakülteye gelmiş olan Alman profesörlerin dikkatini çekti ve zaman zaman derslerde tercüme desteği verdi. Haziran 1936'da hukuk fakültesinden pekiyi derece ve birincilikle mezun oldu. Basman soyadını taşıyan Türkan Hanım, aynı yılın Ekim ayında Roma Hukuku dersini o sırada münavebe ile okutan Richard Honig ve Andreas Bertalan Schwarz'ın tavsiyeleri üzerine fakülte dekanı Sıddık Sami Onar tarafından Hukuk Fakültesi'nin ilk kadın asistanı olarak atandı.

Akademik yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Asistanlığa atanmasıyla birlikte doktora eğitimine ve Almanca öğrenmeye başlayan Türkan Hanım, 1938'de doktora sözlü sınavlarını pekiyi derece ile başardı; "Senatus consultum Vellaeanum ve Roma'da Kadınların Borç İltizamları" konulu tezi ile hukuk doktoru oldu. Honig'in 1939'da Türkiye'den ayrılmasıyla Roma hukuku kürsüsünde Schwarz'la çalıştı.

1943 yılında gazeteci ve yazar Şevket Rado ile evlenerek Rado soyadı aldı; bu evlilikten bir oğlu (Mehmet) ve bir torunu (Ömer Kerim Rado) oldu.

"Senatus consultum Macedonianum ve aile evlatlarının para borçları" konulu tezi ile de doçentlik sınavlarını başararak 5 Haziran 1944'te Roma Hukuku doçentliğine tayin edildi. Bu tarihten itibaren ders vermeğe başladı. 1949 yılında Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği'nin kurucu üyeleri arasında yer almıştır.

Türkan Rado, 1950'de fakültesi tarafından İtalya'ya gönderildi. Roma Üniversitesi'nin Roma Hukuku ve Akdeniz Hukukları Enstitüsü'nde çalışmalarına devam etti. Horst Widdmann'ın "Atatürk ve Üniversite Reformu" adlı kitabına göre Roma hukuku alanında dünyadaki ilk kadın profesör oldu.^[2]

1956 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nin ilk kadın profesörü oldu. Kendi isteği ile emekliye ayrıldığı 1982 Ekim'ine kadar tam 46 yıl boyunca hukukçu yetiştirdi.

3 Mart 2007 günü İstanbul'da 92 yaşında öldü.^[3]

Hepsi hukukla ilgili çok sayıda yayın yapan Türkan Rado'nun "Roma Hukuku dersleri, borçlar hukuku” isimli kitabı halen İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde ders kitabı olarak okutulmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Yayınları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Pricipatus devrinde Roma hukukunun senatus consultum'lar yoluyla ıslahı, İstanbul, 1954.
• Roma hukukuna göre alım satımda mülkiyetin nakli ve semenin tediyesi, İstanbul, 1956.
• Roma hukuku dersleri, borçlar hukuku, İstanbul 1956 …1996 (Halen okutulmaktadır)

Makaleler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Gaius ve Institutiones'den bazı parçalar, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1938
• Eski Roma hukukunda bazı evlenme şekilleri, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1942.
• Roma hukukunda cebri icra usullerinin inkişafı, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1944.
• Roma hukukunda maldaki ayıptan dolayı satıcının mesuliyeti, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1944.
• Roma'da Senatus ve teşrii selahiyeti, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1947.
• Gaius'a göre Roma hukukunda furtum suçu, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1952.
• Actio legis Aquiliae noxalis'in bazı hususiyetleri, Tahir Taner'e armağan, İstanbul 1955.
• Le senatus consultum claudianum, Annales de la Faculte d'Istanbul, 4-5, 1955.
• Alım satım bahsinde Roma hukuku prensiplerinin hukukumuza tesiri, Samim Gönensay'a armağan, İstanbul 1955.

Tercümeler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Andreas Bertalan Schwarz, Roma Hukuku Dersleri, İstanbul 1942 … 1965.
• Gaius, Institutiones, Borçlar kısmı, İstanbul 1953 (Latince'den tercüme). Tercümenin baş kısmında profesör A. B. Schwarz'ın çok değerli bir giriş yazısı vardır.

Makale ve konferanslar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Paul Collinet, Digesta'nın orijinalliği, Capitolium, 1935.
• Paul Collinet, Justinianus Codex'inin orijinalliği, Capitolium, 1935.
• Henry Levy-Buhl, Roma hukukunda hukukî muameleye dair, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1940.
• A. B. Schwarz, Harp ve hususi hukuk, İ. Ü. H. F. Mecmuası 1941 ve Üniversite Konferansları, 1940-1941.
• V. Arangio-Ruiz, Klasik Roma hukuku ilminde şerhler sistemi, İ. Ü. H. F. Mecmuası, 1955.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ek okuma[değiştir | kaynağı değiştir]

1. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Prof. Dr. Türkan Rado’ya Armağan sayısı 1997, Cilt: LV – Sayı: 3
2. Güncel Hukuk Dergisi,Sayı:5 Mayıs/2004,Sah.36, İlk kadın hukuk hocası Prof. Dr. Türkan Rado