Bazen Türkiye mülteci krizi olarak da anılan Türkiye göçmen krizi^[1][2][3][4], 2010'larda Türkiye'ye çok sayıda insanın geldiği bir dönemdi. Türkiye, 2014'ten 2019'a kadar her yıl herhangi bir ülke veya bölgede en fazla sayıda kayıtlı mülteci alan ülke ve Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'ne (BMMYK) göre dünyanın en büyük mülteci nüfusuna sahip ülkesidir.^[5][6] Çoğunluk, Haziran 2020 itibarıyla 3.591.892 olan Suriye İç Savaşı nedeniyle gelen mültecileridir.^[7] 2018'de BMMYK, Türkiye'nin tüm "kayıtlı Suriyeli mültecilerin" %63,4'üne ev sahipliği yaptığını bildirdi.^[8]

Türkiye'deki göçmen krizi, Avrupa'daki daha geniş göçmen krizinin bir parçasıdır.^[9] 20 Mart 2016'da AB ile Türkiye arasında göçmen kriziyle mücadeleye yönelik bir anlaşma resmen yürürlüğe girdi. Anlaşma, Türkiye üzerinden AB'ye giren düzensiz göçmen akışını sınırlamayı amaçlıyordu.^[10] Aralık 2020'de sözleşme bitti ve AB sözleşmeyi 2022'ye kadar uzatarak Türkiye'ye fazladan 485 milyon Euro verdi.^[11] Göçmen krizi, Türkiye'nin AB ile ilişkileri üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur.^[12]

Krize yanıt olarak Türkiye, Yabancılar ve Uluslararası Koruma ve Geçici Koruma Yasasını çıkardı^[13], kaçakçılığı ve güvenliği durdurmak için Suriye-Türkiye ve İran-Türkiye bariyerini kurdu ve Siviller için Güvenli Bölgeler kurulması amacıyla Suriye'de barışı sağlamak için ateşkes müzakereleri yaptı.^[14]

Başlıca mülteci akışları[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'ye göçün tarihsel kökleri Osmanlı İmparatorluğu'nda, Tahminen 10 milyon Osmanlı müslüman vatandaşı, mülteciler veya buna karşılık gelen eski terim "Muhacir" ve onların soyundan gelenler, Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasının (18. yüzyılın sonlarından 20. yüzyıla kadar) başlamasından sonra Trakya ve Anadolu'ya göç etti.^[15] Türkiye, 1980'lerden itibaren yeniden bir göç ülkesi haline geldi.^[16] Orta Doğu'daki (özellikle Suriye'deki) yeni kriz mülteci durumunu yarattı.

En önemli faktörler (1) silahlı çatışma, (2) etnik hoşgörüsüzlük, (3) dini köktencilik ve (4) siyasi gerilimlerdir.^[17] 1980'li yıllardan itibaren özellikle Orta Doğu'dan (Irak) Türkiye'ye mülteci akını, düzensiz ve transit göçler gelmiştir.^[18]

İran-Irak Savaşı'ndan akın[değiştir | kaynağı değiştir]

En büyük mülteci grubu İranlılardı (Suriye iç savaşına kadar). İlk akın, 1980'in başında gelen İran Devrimi'nden kaçan İranlılar oldu. İran-Irak Savaşı aynı yılın 22 Eylül'ünde başladı. Devrim ve Savaş, İran'dan birleşik bir akın getirdi. 1980'den 1991'e kadar toplam 1,5 milyon İranlı Türkiye'de mülteci oldu.^[19] Bu mülteciler, turist olarak girip kaldıkları için Cenevre Sözleşmesi hükümlerine göre sığınmacı olarak tanınmadı; turist olarak girip kaldıkları için; bu yüzden İran diasporası olmuşlardır. Bahai Dini İran'da yaklaşık 350.000 inanana sahipti. BM Özel Temsilcisine göre, 1979'dan beri bu topluluğun pek çok üyesi, Bahailere yönelik devlet yaptırımlı zulüm nedeniyle İran'ı yasadışı bir şekilde terk ederek sık sık Türkiye'ye ve mümkünse Türkiye'den Batı'ya gitti.^[20]

Aynı dönemde; 51.542 Iraklı (Türkiye'deki Iraklılar) Türkiye'de mülteci oldu.^[21] İran-Irak Savaşı ve 1983 Kürt isyanı, bölgeden ilk büyük ölçekli mülteci akınına neden oldu.

Uluslararası Af Örgütü ve UNHCR, İranlı mülteciler için Türkiye'ye (insan haklarına saygı duymadan) baskı yaptı.

Körfez Savaşı'ndan gelen akın[değiştir | kaynağı değiştir]

^[22] Yaklaşık 450.000 Kürt, Türkiye-Irak sınırındaki dağlık yamaçlarda bulunuyordu. Huzuru Temin Operasyonunun halefi olan ve Irak'ta 36. paralelin üzerinde kendi uçuşa yasak bölgesiniuygulamakla görevli bir Birleşik Görev Gücü (CTF) olan Kuzey Gözetleme Operasyonunun (ONW) yolunu açan BM SC Kararı 688 Türkiye'ye mülteci akışının ardından. kabul edildi.

Körfez Savaşı için son çetele, en az 1 milyon insanın (nüfusun neredeyse %30'u) İran, Türkiye ve Pakistan'a kaçmasıydı.^[23]

Afganistan'daki savaştan gelen akın[değiştir | kaynağı değiştir]

Afganistan'daki savaşın sonraki yıllarında özellikle Afganlar ve Iraklılar açısından mülteci sayısı büyük ölçüde arttı. Ocak 2010 itibarıyla ülkede 25.580 mülteci ve sığınmacı bulunmaktadır. Bunlardan 5090 İranlı, 8940 Iraklı, 3850 Afgan ve 2700 "diğer" (Somaliler, Özbekler, Filistinliler ve diğerleri dahil). Ocak 2011 itibarıyla 8.710 İranlı, 9.560 Afgan, 7.860 diğer. Ocak 2012 itibarıyla 7.890 (İranlılar, Afganlar ve diğerleri).^[24]

Suriye İç Savaşı'ndan gelen akın[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'deki Suriye İç Savaşı mültecileri, Suriye İç Savaşı kaynaklı Suriyeli mültecilerdir, Türkiye 3,6 milyondan fazla (2019 sayısı) "kayıtlı" mülteciye ev sahipliği yapıyor ve mülteci yardımı konusunda 30 milyar dolara ulaşan (2011 ve 2018 arasında) yardım sağladı.

Rus-Ukrayna Savaşı'ndan gelen akın[değiştir | kaynağı değiştir]

24 Şubat 2022'de Rusya, Ukrayna'yı işgal etti. 3 Mart'a kadar Türkiye, işgalin başlamasından bu yana 20.000 Ukraynalı mültecinin Türkiye'ye girdiğini duyurdu. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Türkiye'nin kendilerini ağırlamaktan memnuniyet duyduğunu söyledi.^[25] 8 Mart itibarıyla, resmi rakamlar ülkedeki Ukraynalı mültecilerin sayısını 20.550 olarak verdi ve bunların 551'i Kırım Tatarı veya Ahıska Türkü kökenliydi.^[26][27] 2016 Eurovision Şarkı Yarışması'nın Ukraynalı birincisi Kırım Tatar asıllı Jamala da Türkiye'ye sığındı.^[28] 23 Mart'a kadar Ukraynalı mültecilerin sayısı 58.000'in üzerine çıktı.^[29][30] İşgal ayrıca en az 14.000 Rus'un Türkiye'ye yerleşmesine yol açtı.^[31]

Koşullar[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye, 2018 yılına kadar "klasik" mülteci kampları kurmadı ve onlara mülteci kampı adını vermedi. Sınırları boyunca Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (FEMA tipi organizasyon) tarafından yönetildiler. Türkiye, Kilis Öncüpınar Barınma Tesisi gibi “Geçici Barınma Merkezleri” kurdu. GEM'lerin dışında ikamet eden Suriyeliler, uyum sağlamak ve ekonomik katkı sağlamak için kısa ve orta vadeli fırsatlar yaratan Türk topluluklarıyla yan yana yaşıyor. Türkiye onlara Adana, Afyonkarahisar, Ağrı, Aksaray, Amasya, Bilecik, Burdur, Çankırı, Çorum, Eskişehir, Gaziantep, Hakkâri, Hatay, Isparta, Kahramanmaraş, Karaman, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Kütahya'ya yerleşme izni veriyor., Mersin, Nevşehir, Niğde, Sivas, Şırnak, Tokat, Van ve Yozgat ^[32] ile İstanbul'da ikamet izni vermiştir. Somali'den gelen mülteciler Konya'ya, İranlılar Kayseri ve Konya, Isparta ve Van'a, Irak'tan gelen mülteciler İstanbul, Çorum, Amasya, Sivas'a ve Afganistan'dan gelen mülteciler Van ve Ağrı'ya yerleşti.

Göçmen varlığının izlenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM), hareketlilik eğilimlerine, göçmen profillerine ve göçmenlerin acil ihtiyaçlarına odaklanmaktadır. Üretilen veriler, kuruluşların ve hükûmetin göçle ilgili kısa ve uzun vadeli program ve politikalarını planlamasına olanak tanır.

Ev sahibi ülke üzerindeki etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası mülteci rejimi (Mülteci hukuku) ile karşılaştırıldığında, Türkiye'nin Suriyeli mültecilere yönelik güvenlik merkezli yaklaşımı yerine "ahlak odaklı yaklaşım" olarak adlandırdıkları farklı bir yaklaşımı vardır.^[33] Türkiye, diğer ülkelerden asgari düzeyde destek alarak, tıbbi harcamalar da dahil olmak üzere, mülteci bakımıyla ilgili yüksek harcamalara (barınma, istihdam, eğitim ve sağlık) katlanıyor.^[34]

Mültecilerin ekonomik ve sosyal konulara etkisi:^[35]

• gıda ve ev fiyatları ile emlak kiralarındaki artışlar.
• düşük ücretli mülteciler işsizlik oranını artırdı (Türkiye'nin güneyi).

Güvenlik etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Göçmen krizi dünyanın en karmaşık jeostratejik konumunda gelişti, Türkiye Irak'la sınırlarını paylaştığından (2003 ABD önderliğindeki işgal, Irak Savaşı (2003–2011) ve Irak isyanı) durum devam eden aktif, vekalet veya soğutma savaşlarını içeriyordu ( 2003–2011), İran (İran-İsrail vekalet çatışması), Suriye (Suriye iç savaşı), Gürcistan (Rus-Gürcü Savaşı), Azerbaycan (Dağlık Karabağ sorunu), Yunanistan ve Bulgaristan. Bölgede artan kırılganlık doğrultusunda Türkiye, Ağustos 2016'da Irak İslam Devleti ve Levant (Türkiye-IŞİD çatışması) ile mücadeleye doğrudan katıldı. Suriye iç savaşının dinamikleri Türkiye topraklarına da sıçradı (IŞİD'in Türkiye'ye roket saldırıları (2016)). IŞİD, intihar bombacıları kullanarak Türk sivillere yönelik bir dizi saldırı (2013 Reyhanlı bombalaması, 2015 Suruç bombalaması, Mart 2016 İstanbul bombalaması) gerçekleştirdi. 2019 itibarıyla Türkiye tarihinin en ölümcül terörü, IŞİD'in bir barış mitingine saldırısı (2015 Ankara bombalamaları).

Suriye-Türkiye ve İran-Türkiye bariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye Arap Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasındaki sınır yaklaşık 822 kilometre (511 mi) uzun. Suriye-Türkiye bariyeri, yasadışı geçişleri ve kaçakçılığı önlemeyi amaçlayan Suriye-Türkiye sınırı boyunca yapım aşamasında olan bir sınır duvarı ve çittir.

Türkiye-İran sınırında 2019 baharında biten İran-Türkiye bariyeri, sınırdan yasadışı geçişleri ve kaçakçılığı önlemeyi amaçlıyordu. 144 kilometre (89 mi) çok yüksek dağlık 499 kilometre (310 mi) doğal engellerle sınır.

Göçmen kaçakçılığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Karadeniz bölgesinde ülkeler mülteciler için hem kaynak hem de hedef konumundadır. Türkiye destinasyonu için; Moldova, Ukrayna, Rusya Federasyonu, Kırgızistan ve Özbekistan menşeli insan kaçakçılığının hedefidir (gemi kullanarak göç, gemi operatörleri kaçakçıdır). 2000 ve 2007 yılları arasında bölgedeki ilk 5 varış ülkesi Rusya (1.860), Türkiye (1.157), Moldova (696), Arnavutluk (348) ve Sırbistan'dır (233).^[36]

Türk polisinin baskıları, ağırlıklı olarak Afgan, Irak ve Suriye uyrukluların Avrupa ülkelerine geçişine yardımcı olan bir ağın sona ermesiyle sonuçlandı.^[37]

Mülteciler ve yayılma[değiştir | kaynağı değiştir]

Bakınız: Suriye İç Savaşının Yayılması#Türkiye, Silah olarak mülteciler#Suriye İç Savaşı

Türkiye'de müdahaleye yönelik kamuoyu görüşü, mültecilere günlük olarak maruz kalmalarıyla ilişkilidir. Türk halkında, militanlarla olan bağları da dahil olmak üzere, mültecilere ev sahipliği yapmanın yarattığı olumsuz güçleri vurgulamak, müdahaleye desteği artırıyor. Türkiye sınırında yaşayan Türkler, sınır mülteci kamplarını kullanmıyor ve Türkiye geneline dağıtılıyor, müdahaleyi desteklemiyor.^[38]

Mülteci krizine müdahale[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış yardım kuruluşları; BM kuruluşlarının, UNHCR ve UNDP'nin Türkiye yönetimi altında yürüttüğü bir Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı var. Özel INGO'lar, hizmetlerin ulusal sistemler aracılığıyla sunulmasını desteklemek, mülteci ve sığınmacıları devlet hizmetleriyle ilişkilendirmeye yardımcı olmak için Türk Sivil Toplum Kuruluşları (STK'lar) ve derneklerle ortaklaşa çalışır.

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve Geçici Koruma[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk Hükûmeti, geleneksel göçmenlik yasalarının bu yeni koşullar altında düzenlenmesi ve güncellenmesi gerektiğini kabul etmiştir. İlticaya ilişkin ilk iç hukuk, daha önce idari sirküler gibi ikincil mevzuat kapsamına girmişti.^[39]

Suriyelilere koruma ve yardım sağlanmasına ilişkin kural ve düzenlemeler “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve Geçici Koruma Yönetmeliği” ile belirlenmiştir. Kanun, "mülteci statüsünün" yasal dayanağını sağlamakta ve Suriyeliler için geçici koruma ve diğer milletlerden başvuru sahipleri ve mülteciler için uluslararası koruma tesis etmektedir. Mültecilere sağlık ve eğitim hizmetlerine erişim ve yasal istihdama erişim de dahil olmak üzere her türlü yardımın temeli bu kanunda tanımlanmaktadır.^[40] Kanun, yabancıların ve uluslararası korumaya sahip kişilerin işkence görecekleri, insanlık dışı muamele veya aşağılayıcı cezalara maruz kalacakları veya ırk, din veya grup üyeliği nedeniyle tehdit edilecekleri yerlere geri gönderilmeyeceklerini belirtmektedir.^[41] Kanun, Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı bünyesinde uluslararası koruma konusunda ilgili düzenlemeleri de uygulayan bir kurum oluşturmuştur. Türk vatandaşları ile yabancılar arasındaki evliliklerin dolandırıcılıktan “makul şüphe” ile sorgulanması için soruşturma makamı kuruldu.^[42] Kesintisiz sekiz yıl süreyle ikamet izinleri süresiz olarak alınabilecektir.^[42]

16 Mart 2018 tarihi itibari ile kanun değişikliği bulunmakta olup; Kanunun kabul edilmesinin ardından Suriye sınırındaki illerde 21 resmi “Geçici Koruma Merkezleri” (GKM) kurulmuş,^[43] İçişleri Bakanlığına bağlı Türkiye Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM) bunun sorumluluğunu üstlenmiştir. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'ndan TCK'lar.

Göç diplomasisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası göç, dış politika gelişiminde önemli bir alandır.

AB'ye katılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Göç, Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne girişinin bir parçasıdır. 16 Mart 2016'da Kıbrıs, göçmen krizine ilişkin AB-Türkiye anlaşmasının önünde bir engel haline geldi. AB, ilerleyen üyelik hedefini onlarca yıllık Kıbrıs anlaşmazlığının çözümüne bağlayarak, Avrupa'nın göç krizinin çözümünde Ankara'nın yardımını kazanma çabalarını daha da karmaşık hale getirdi.^[45]

2015 AB-Türkiye Ortak Eylem Planı[değiştir | kaynağı değiştir]

2012'de Türkiye ve Yunanistan hükûmetleri, sınır kontrolünü uygulamak için birlikte çalışmak konusunda anlaştılar.^[47] Suriye krizine yanıt olarak; Yunanistan, 2012 yılında Türkiye ile olan kısa kara sınırı boyunca bir jiletli tel inşa etti.^[48]

2015'te başlayan bir dönem, Avrupa göçmen krizi, Akdeniz üzerinden veya Güneydoğu Avrupa üzerinden kara yoluyla Avrupa Birliği'ne (AB) gelen artan sayıda insanla karakterize ediliyor. Eylül 2015'te, Türk il yetkilileri yaklaşık 1.700 göçmene sınır bölgesini terk etmeleri için üç gün süre verdi.^[49] Yunanistan'ın göçmenleri Türkiye'den Bulgaristan'a yönlendirmesinin bir sonucu olarak Bulgaristan, Türkiye'den geçen göçmenleri engellemek için kendi çitini yaptı.^[48]

AB-Türkiye Ortak Eylem Planı, sınır güvenliğine öncelik vermekte ve mültecileri Türkiye içinde tutmak [AB ülkelerine göçü önlemek] için mekanizmalar geliştirmektedir.^[35] 2016-2018 yılları için mali destek için ayrılan [AB: 3 milyar Euro] mali yükü hafifletecek [Türkiye: 2011 ile 2018 arasında 30 milyar ABD doları] ancak daha iyi yaşam koşulları sağlamayacaktır.^[35]

Sözleşmede belirtilen maddeler şunlardır:^[35]

• 20 Mart 2016 tarihi itibarıyla Türkiye'den Yunan adalarına geçiş yapan tüm yeni düzensiz göçmenler Türkiye'ye iade edilecektir;
• Yunan adalarından Türkiye'ye iade edilen her Suriyeli için bir Suriyeli daha AB'ye yerleştirilecek;
• Türkiye, Türkiye'den AB'ye düzensiz göç için yeni deniz veya kara yollarının açılmasını önlemek için gerekli her türlü tedbiri alacaktır;
• Türkiye ile AB arasındaki düzensiz geçişler sona erdiğinde veya önemli ölçüde azaltıldığında, Gönüllü İnsani Kabul Programı etkinleştirilecektir;
• AB, Türkiye ile yakın işbirliği içinde, Türkiye'deki Mülteci Aracı kapsamında başlangıçta tahsis edilen 3 milyar Avro'nun ödemesini daha da hızlandıracaktır. Bu kaynaklar tam olarak kullanılmak üzere olduğunda, AB, 2018'in sonuna kadar 3 milyar Euro'ya kadar ek finansmanı Tesis için seferber edecektir;

AB ve Türkiye, Suriye içindeki insani koşulları iyileştirmek için çalışacak.

— AB-Türkiye Ortak Eylem Planı

Avrupa devletleri Türkiye'den gelen mültecileri reddediyor. 18 Mayıs 2016'da Avrupa Parlamentosu İnsan Hakları Alt Komitesi'nden (DROI) milletvekilleri, Türkiye'nin Suriyeli mültecileri Avrupa Birliği içindeki Türk vatandaşlarına vize serbestisi süreci için rüşvet olarak kullanmaması gerektiğini söylediler.^[50]

BMMYK (taraf değil) geri dönüşleri eleştirdi ve dahil olmayı reddetti.^[51] Médecins Sans Frontières, Uluslararası Kurtarma Komitesi, Norveç Mülteci Konseyi ve Save the Children dahil olmayı reddetti. Bu örgütler, uluslararası hukuka aykırı olarak mültecilerin toptan sınır dışı edilmesine itiraz ediyor.^[52]

AB için "Güvenli Ülke"[değiştir | kaynağı değiştir]

2019'da Yunanistan, yaz aylarında artan mülteci sorununu ele almak için sınır dışı etme işlemlerine yeniden başladı.^[53]

Mülteciler için "güvenli bölge"[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye barış süreci ve gerginliğin azaltılması, 2011 gibi erken bir tarihte başlayan devam eden çabalardır. Suriye iç savaşındaki mültecilerin dönüşü, Suriyeli bir mültecinin menşe yerine (Suriye) dönüşüdür. Türkiye, 2015'ten itibaren gerilimi azaltma bölgeleri fikrini destekledi, dünya güçleri sivilleri korumak için bir bölge (örnek: Irak'ta Konfor Sağlayın Operasyonu tarafından kurulan güvenli bölge) oluşturulmasına yardım etmeyi reddetti.^[14] Mültecilerin güvenliği ile ilgili olarak, herhangi bir önemli geri dönüşün planlanabilmesi için ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir. Türkiye, Rusya ve İran, 2017'de İdlib'in silahsızlandırılmasını (2018'den günümüze) oluşturmak için anlaştılar. (Mart 2017 ve Mayıs 2017 Astana görüşmeleri: Gerginliği azaltma bölgeleri) 2019 itibarıyla İdlip ve Doğu Guta, gerilimi azaltma bölgeleri güvensiz olmaya devam ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye'nin İdlib bölgesindeki çatışmasızlık bölgesi olan İdlib'in yavaş yavaş ortadan kaybolduğunu söyledi.^[54] İdlib'in güvenli bölgesi, bir bakıma Halep çatışma bölgesi gibidir (Halep Muharebesi'ne (2012–2016) atıfta bulunur.^[54] 2019'da Kuzey Suriye Tampon Bölgesi, Suriye'nin kuzeyinde “güvenli bölge” olacak ince bir sınır şerididir ve ancak Rusya ile ABD'nin çelişen hedeflerine çözüm bulunmasıyla sağlanabilir. Güvenli bir bölge göç dalgasını durduracak, ancak Türkiye ayrıca sınırını İslam Devleti ve Kürt milis savaşçılarından temizleyecek.^[14]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Avrupa göçmen krizi
• Türkiye'ye Göçmenlik

İleri okumalar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kivilcim, Zeynep (2019). "Migration Crises in Turkey". Ruiz, Marie; Ness, Immanuel (Ed.). The Oxford Handbook of Migration Crises (İngilizce). Oxford Handbooks. ss. 426-444. doi:10.1093/oxfordhb/9780190856908.013.48. ISBN 978-0-19-085690-8.  r eksik |soyadı1= (yardım)
• "793 women subjected to rape, sexual harassment in custody in Turkey since 1997: report". Turkish Minute. 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022. 

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]