R Coronae Borealis değişeni

R Coronae Borealis değişeni (kısaca RCB) ani olarak 9 kadire ulaşan parlaklık azalmaları gösteren patlayan değişen yıldız.

En parlak üyesi R Coronae Borealis'in adı ile anılan bu gruptaki yıldızlar sayıca çok az olup, iyi bilinen örneklerinin sayısı 30'u geçmemektedir. Işık değişimlerinin en temel karakteristiği, uzun süre maksimum parlaklıkta kaldıktan sonra ani olarak 9 kadire varan parlaklık azalmaları göstermeleridir. Bu karaktere güzel bir örnek, RY Sgr'dir. Kabaca 25 günde 4 kadirlik büyük bir hızla başlayan parlaklık azalmasını, 120 günde 3 kadir hızla genelde daha yavaş bir azlama izlemekte ve minimum parlaklığa ulaşılmaktadır. Minimum parlaklığa ulaşıldıktan hemen sonra artış başlamaktadır ve maksimum parlaklığa geri dönüş süresi 1-3 yıl kadar olabilmektedir. Birçok R CrB yıldızında maksimum parlaklığa çıkışlar sırasında ikincil parlaklık azalmaları da gözlenmiştir. Birbirini takip eden iniş-çıkışlardaki parlaklık azalma miktarı ve hızı genelde sabit olmayıp düzensiz değişimler göstermektedir.

Genel özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

R CrB türü değişen yıldızlar karbonca zengin, hidrojence fakir yıldızlardır. Göstermekte oldukları ani parlaklık azalamaları, atmosferlerinden zaman zaman dışarı doğru püskürttükleri maddelerce oluşturulan karbon bulutlarıdır. Bu bulutların yıldız yüzeyinden olan uzaklıkları konusunda ciddi bir belirsizlik söz konusu olup yıldız atmosferinin hemen üzerinden, 20 yıldız yarıçapı uzaklıklara varan farklı değerler literatürde yer almaktadır. Yakın-kızılöte gözlemleri, RCrB yıldızlarının bu doğasını anlayabilmek açısından çok önemlidir. Bu gözlemler, bir püskürme sırasında, oluşan karbon bulutunun tüm yıldızı çevrelemediğini ve sadece bakış doğrultusu boyunca meydana gelenlerin, görünen parlaklık azalamalarını oluşturduğunu göstermiştir. Sonuç olarak R CrB yıldızları püskürmelerini rastgele doğrultularda ve eş-yönlü olmayan bir karakterde gerçekleştirmektedir. Kızılöte gözlemler, bu yıldızların çevresinde yine karbonca zengin düşük sıcaklıklı (800 °K) toz kabuklar bulunduğunu da göstermiştir. Toz kabukların kızılöte ışınım güçleri 1000-2000 günlük yarı-dönemli yapılarla değişim göstermektedir. R CrB yıldızlarının çoğu, görsel dalgaboylarında, birkaç 0.1 kadir yöresinde ve hafta mertebesinde yarıdüzenli karakterde tekrarlayan ışık değişimleri gösterirler. RY Sgr için görülen bu değişimin genliği 0.5 kadir ve dönemi yaklaşık 38 gündür. Dikine hız gözlemleri bu değişimin kaynağının zonklamalar olduğunu, kızılöte gözlemler ise bu değişimin, görsel bölgede izlenen parlaklık azalmalarında dahi kesintisiz devam ettiğini göstermektedir. R CrB'lerin tamamının zonkladığı ve zonklamalarda oluşan kararsızlıkların püskürmeleri doğurduğu kabul edilmektedir. Parlaklık azalmalarının başlangıç zamanlarının, belirli zonklama evreleri ile bazı korelasyonlar göstermesi bu fikrin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Gözlem bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük Macellan Bulutu'nda (KMB) gözlenen 3 tane R CrB'nin, mutlak görsel parlaklıkları –5 kadir civarında üstdevler oldukları anlaşılmıştır. R CrB yıldızları genelde tayfsal sınıflamanın sonundaki F,G,K yıldızları ile aynı yüzey sıcaklığına sahip soğuk yıldızlardır. Sayıca az olmalarına rağmen A ve B tayf türünde örneklerine de rastlanmaktadır. Çok kesin olmamakla birlikte R CrB yıldızları, evrimin en hızlı gerçekleştiği kritik bir aşamadadırlar. H-R diyagramında bu bölge, gezegenimsi bulutsularla Asimtotik Dev Kol’un (AGB) üst bölgeleri arasında kalan yerlerdir ve genelde zonklayan yıldızların yer aldığı kararsızlık kuşağının içindedir. Dolayısıyla, R CrB yıldızlarının H-R diyagramı üzerindeki konumları da bu yıldızların zonklayan yıldızlar olmasını gerektirmektedir.