Merkezsiz finans, (İngilizce: Decentralized Finance, genellikle DeFi şeklinde kısaltılır), geleneksel finansal araçları sunmak için brokerler, borsalar veya bankalar gibi merkezî finansal hizmet sağlayıcılarına güvenmeyen, bunun yerine blok zincirler (İngilizce: Blockchains) aracılığıyla akıllı sözleşmeler (İngilizce: Smart Contracts) kullanan blok zinciri tabanlı bir finans sistemidir. DeFi, esnek bir şekilde bir araya getirilebilen çok katmanlı bir mimarî ve yapı taşları kullanır.^[1]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Stabilcoin tabanlı borç verme platformu MakerDAO, önemli ölçüde kullanım gören ilk DeFi uygulaması olarak kabul ediliyor^[2] ve kullanıcıların, platformun yerel tokeni olan ve bir stabilcoin olarak Amerikan dolarına sabitlenmiş Dai'yi ödünç vermesine olanak tanıyor. MakerDAO, Ethereum blok zincirinde kredi, geri ödeme ve tasfiye prosedürlerini yöneten bir dizi akıllı sözleşme aracılığıyla, Dai'nin istikrarlı değerini merkezî olmayan ve özerk bir şekilde korumayı amaçlamaktadır.^[3]

Haziran 2020'de Compound Finance Platformu, borç verenlere yapılan tipik faiz ödemelerine ek olarak, kripto para kredisi verenleri ve borç alanları, compound platformunu yönetmek için kullanılan ancak borsalarda da alınıp satılabilen COMP token adı verilen yeni bir kripto para birimiyle ödüllendirmeye başladı. Diğer platformlar da bunu takip ederek sırasıyla yield farming ve likidite madenciliği olarak bilinen ve spekülatörlerin toplam getirilerini en üst düzeye çıkarmak için kripto paraları bir platformdaki farklı havuzlar arasında ve farklı platformlar arasında aktif olarak hareket ettirdikleri olguyu ortaya çıkardılar, faiz, ücretler ve ek ödüllendirici tokenlerin değerini içerir.^[4]

Temmuz 2020'de Washington Post, gelir ekonomisini, getiri ve yatırım fırsatlarını ve ilgili riskleri kapsayan bu fenomeni daha ayrıntılı olarak açıkladı.^[4] Ethereum da, DeFi'ye artan ilgiye bağlı olarak 2020'de hizmet sunucuların sayısında da artış kaydedildiğini tespit etti.^[5]

DeFi, Andreessen Horowitz, Bain Capital Ventures ve Michael Novogratz gibi büyük kripto para yatırımcılarının da ilgisini çekmiştir.^[6]

Merkezi olmayan değişim aracılığıyla yapılan işlemlerde, normalde varlıkların (örneğin bankalar, borsacılar, çevrimiçi ödeme ağ geçitleri, devlet kurumları vb.) güvenliğini ve transferini denetleyecek olan tipik üçüncü taraf kuruluşlar, bir blok zinciri veya dağıtılmış defter ile değiştirilir. Bazı yaygın çalışma yöntemleri arasında akıllı sözleşmelerin veya sipariş defteri aktarımının kullanılması yer alır, ancak başka birçok varyasyon mümkün ve farklı derecelerde adem-i merkeziyetçilik vardır.^[7][8]

Merkezi olmayan değişim işlemlerindeki tüccarların genellikle bir ticaret gerçekleştirmeden önce varlıklarını borsaya aktarmaları gerekmediğinden, merkezi olmayan değişim işlemlerinin hacklenmesinden kaynaklanan hırsızlık riskini azaltır.^[9][10] Ancak likidite sağlayıcılarının belirteçleri borsaya aktarması gerekir. Merkezi olmayan değişimler, "wash trading" yoluyla fiyat manipülasyonunu veya sahte ticaret hacmini de önleyebilir ve Müşterini Tanıma (KYC) gereksinimlerini uygulayan borsalardan daha anonimdir.

Merkezi olmayan borsaların düşük işlem hacimlerinden ve piyasa likiditesinden muzdarip olduğuna dair bazı işaretler vardır.^[11] Değiştirilebilir likidite ile merkezi olmayan borsalar oluşturmak için bir protokol olan 0x projesi bu sorunu çözmeye çalışır.^[12]

Dezavantajları[değiştir | kaynağı değiştir]

KYC (Know Your Customer: Müşterini Tanı) sürecinin olmaması ve bir işlemi geri almanın mümkün olmaması nedeniyle, kullanıcılar şifreleri veya özel anahtarları için saldırıya uğrarlarsa zarar görürler.^[13]

Likidite havuzu DEX en yaygın kullanılanı olmasına rağmen, bazı dezavantajları olabilir. Likidite havuzu DEX'lerinin en yaygın sorunları fiyat kayması ve ön çalışmadır.

Sabit ürün AMM'nin önden çalışma direncini iyileştirme fikirleri ilk olarak Vitalik Buterin tarafından bir gönderide tartışıldı.^[14]

Adem-i merkeziyetçilik dereceleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Merkezi olmayan bir borsa, hâlâ merkezi bileşenlere sahip olabilir, bu sayede borsanın bir kısmı hâlâ merkezi bir otoritenin elindedir. IDEX'in New York Eyaleti kullanıcılarının platforma sipariş vermesini engellemesi dikkate değer bir örnektir.^[15]

Temmuz 2018'de, merkezi olmayan borsa Bancor'un saldırıya uğradığı ve fonları dondurmadan önce varlıklarında 13,5 milyon dolar zarara uğradığı bildirildi.^[16] Bir tweette, Litecoin'in yaratıcısı Charlie Lee'nin yazdığı üzere, bir borsanın müşteri fonlarını kaybedebileceği veya dondurabileceği takdirde merkezileştirilemeyeceğini iddia etti.^[17]

Merkezi olmayan borsaların operatörleri, hükûmet düzenleyicilerinden yasal sonuçlarla karşı karşıya kalabilir. Bir örnek, Kasım 2018'de ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu'na kayıtsız bir menkul kıymetler borsası işletmekle ilgili suçlamalarda bulunan EtherDelta'nın kurucusu buna bir örnektir.^[18]

Ethereum blok zinciri üzerine inşa edilen Uniswap, tüm DEX'ler arasında en büyük ticaret hacmine sahiptir.^[19] V3 versiyonu 5 Mayıs 2021'de Ethereum ana ağına yerleştirdi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]