Leblebici Horhor

Müzik	Dikran Çuhacıyan
Libretto	Takvor Nalyan
Gala	11 Ocak 1876
İlk gösterim yeri	Beyoğlu Fransız Tiyatrosu, İstanbul

Leblebici Horhor Ağa, 1875’te bestelenen, ilk defa İstanbul’da 11 Ocak 1876’da sahnelenen üç perdelik operet. ilk Türkçe operetlerdendir. Librettosu Takvor Nalyan’a, müziği Dikran Çuhacıyan’a aittir. İstanbul’da yaşanmış gerçek bir aşk hikayesini konu alır.

Eserin orijinal versiyonu, prömiyerinden 140 yıl sonra 1943'te Ermeni asıllı Gerald Papazyan tarafından revize edilmiş ve revize edilmiş eser "Karine (veya Garine)" olarak anılmıştır.

Hazırlama ve temsiller[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul dahilinde yazılı Türkçe tiyatro oyunu oynama tekeli on yıl süre ile Güllü Agop Efendi’ye verildiği için Çuhaçıyan, 1874’te “Operahane-i Osman” adlı bir operet topluluğu kurarak İstanbul’da temsiller vermek yoluna gitmişti.^[1]

Çuhaçıyan'in yarattığı Türkçe operetler arasında en sevilen eseri "Leblebici Horhor" opereti olmuştur. Çuhaçıyan 1875'te bu eseri bestelenmeye başladı. 11 Ocak 1876'da eserin prömiyer temsili ilk defa Beyoğlu Fransız Tiyatrosu’nda sahnelendi ve çok beğenildi.^[2]

Leblebici Horhor’da baş kadın rolü olan Fadime’yi oynayan profesyonel opera sanatçısının "Şazik Köylüyan" (1854-1895) olduğu bildirilmektedir.

Orijinal versiyonunun konusu ile Ermenice, Yunanca, Almanca, Fransızca ve Rusçaya çevrilip bu dillerde de oynandı.

Bu eserinin revize edilmiş versiyonu Ermenice olarak Ermenistan'da Gerald Papazyan yönetimi altında "Garine" adı ile filme çekilmiştir.^[3]

Leblebici Horhor operetinin prömiyer temsilinin 140. yıl dönümünde 14-15 Ağustos'ta Londra bulunan "Arcola Theatre"da her yıl yapılan "Grimeborn Festivali" için genel sanat yönetmenliğini Mehmet Ergen’in yaptığı bir temsilde Leblebici Horhor’dan Gerald Papazyan'ın revize ettiği bu operet "Garine" adıyla İngilizce çevirisi ile temsil edilmiştir.

Orijinal versiyonunun konusu ile eser, 1916'da ilk defa sinema filmi olarak yapılmaya başlanmıştır. Bu yapılmakta olan filmde Sigmund Weinberg yapımcı ve direktörlük yüklenmiş ve şarkılı rolleri Benliyan trubunun oynaması planlanmıştır. Fakat bu şarkıcı trubunun en önemli oyuncularından birisinin ölmesiyle bu film tamamlanamamıştır.^[4]

Bundan sonra Leblebici Horhor 1923'te Muhsin Ertuğrul direktörlüğü ile sessiz film olarak çekilmiştir Bu film, seyirciye gösterilirken sinema salonunda operetin müziğinin piyano ile çalınması ile desteklenmiştir.

1934'te yine Muhsin Ertuğrul direktörlüğü altında İpek Film tarafından bu sefer senaryosu Nazim Hikmet Ran tarafından yazılarak sesli film olarak Leblebici Horhor Ağa adıyla sinemaya çekilmiştir. Bu film "Venedik Uluslararası Film Şenliği” ne katılmış ve ilk defa Türkiye için uluslararası bir film festivali ödülü (onur ödülü) kazanmıştır. Fakat yine de bu filmin İpek Filme fazla kazanç sağlamadığı bildirilmektedir.^[5]

Bu operet 1965’te Ankara Devlet Operası sanatçıları tarafından opera olarak yapılıp sahnelenmiştir. 1975’te televizyon filmi olarak çekilmiştir.

Konusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Orijinal versiyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Leblebici Horhor operetinin Takvor Nalyan tarafından hazırlanan (Ocak 1876'da prömiyeri yapılan) orijinal ilk versiyonunda olaylar, İstanbul’da henüz yeniçeri ocağının kapanmadığı bir devirde geçmektedir. Mirasyedi Hurşid Bey, Şile’deki bir gezintisi sırasında Leblebici Horhor’un kızı Fadime’yi görür. Birbirlerini ilk bakışta seven ve âşık olan gençler Kağıthane’de gizlice buluşur; birbirleri ile evlenmek isterler.

Leblebici Horhor Efendi bu evliliğe karşı çıkınca Hurşit Bey Fadime'yi Şile'ye kaçırır; konağında saklar. Kızını Hurşit Bey’in elinden almak için kadın kılığına giren Leblebici Horhor Efendi yakalanır. Hurşit Bey’in adamlarından dayak yer.

Küçük düşen Leblebici Horhor Ağa, kızı Fadimeyi Hurşit Bey’in elinden almayı bir kez daha denemek üzere İstanbul’un bütün leblebicilerini toplar. Bir yanda Hurşit Bey’in adamları, bir yanda Leblebici Horhor Efendi’nin leblebicileri ve öte yanda da yeniçeriler birbirlerine girerler. Bostancıbaşı, herkesi yatıştırır; tarafları dinler. Bostancıbaşı’nın zorlaması ile Leblebici Horhor Efendi bu evliliğe razı olur.

Garine versiyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk prömiyerden sonra 1943'te Gerald Papazyan Leblebici Horhor’un konusunu revize edip yeni bir libretto hazırlamış ve bu yeni versiyona "Garine" adı verilmiştir. Bu eserin Ermenice versiyonu Ermenice olarak filme çekilmiştir ve orijinal prömiyerinin 140. yıldönümünde Londra'da İngilizceye çevrilmiş versiyonu "Grimeborne Festivali"nde temsil edilmiştir.

"Garine" versiyonu yeni bir tiyatro oyuncusu bulma ve tiyatro yönetmeni genç bir erkek ile başrolü oynamaya seçilen Leblebici Horhor'un kızı arasındaki aşk konuludur. Gayet enerji dolu bir genç olan Armen 19, yüzyılda İstanbul'da Osmanlı asıllı aktörlerden oluşan yeni bir tiyatro trupu kurma hedeflidir. Fakat kurduğu tiyatro trupu içinde baş kadın rolünü alacak aktris hiç beklenmedik bir şekilde bu rolü üzerine almaktan imtina eder ve hatta aktris olmaktan bile cayar. Bunun üzerine Armen arkadaşı olduğu sokaklarda akrobatlık ve cambazlık yaparak geçinen Markar'a danışmaya ve onun vasıtası ile tiyatrosunda aktrislik yapmaya hazır bir genç kadın bulmaya karar verir. Markar ve Armen gayet güzel sesli ve gayet iyi giyinmiş bir hanımı yaptığı kayık gezintisinde görürler. Armen kayıktaki genç kadının söylediği şarkıdan etkilenip adeta onun sesi ile büyülenir. Onu tiyatrosunun açılış gecesinde onu tiyatroda rol almaya şarkı söylemeye teşvik etmeye çalışır. Bu genç kadın Karına adını taşımaktadır ve Leblebici Horhor Ağa'nın kızıdır. Karina'nın babası Leblebici Horhor kızının aktris olması aleyhindedir. Horhor Ağa tiyatrocuların hepsinin "ahlakları düşük" kişiler olduğunu iddia ederek kızını bir tiyatroda oyuncu olmaktan men eder. Armen Karına'ya tiyatronun şiir dolu bu hayat getireceğini ve tiyatro oyuncularının şahsi olarak doyurucu ve gayet güzel çalışmalar yapıp gayet zevkli bir hayat geçirdiklerini açıklar. Armen ile Karına birlikte şarkı söylemeye başlayınca aralarından bir aşk da gelişmeye başlar.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

• And, Metin (2016) Türk Tiyatro Tarihi: Başlangıcından 1983'e İstanbul: İletişim Yayınları ISBN 9750515080 ve 9789750515088

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Leblebici Horhor Ağa ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Sezer, Sennur, (2015) "Leblebici Horhor Ağa yeniden" Kaynak: Evrensel.net websitesi. Online: [1] 23 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sezer, Sennur ve Özyalçıner, Adnan (2010) Gidelim Kağıthaneye, İstanbul:Evrensel Basım Yayım ISBN 9786054156450 Online:[2]
• "Karine - Armenian movie" YouTube websitesinde "Karine" versiyonunun tüm temsilinin Ermenice sinema filmi kaydı. (Ermenice) Online: [3]
• Devlet Tiyatroları, "Leblebici Horhor - Trabzon Devlet Tiyatrosu" You Tube websitesinde Trabzon Devlet Tiyatrosu "Leblebici Horhor" opereti 2017 temsilinin tanıtma videosu. Online: [4]