Kasımov kardeşleri (Azerice: Qasımov qardaşları), 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Bakü'deki binaların çoğunun inşaatını gerçekleştiren "Kasımov kardeşleri ve K." inşaat şirketinin ortak sahipleriydi. Kardeşler İsmailiye Sarayı, Saadet Sarayı, Yeni Avrupa Oteli ve Mitrofanov'un evi gibi anıtsal yapılar inşa etmiştir.^[1] Fuat Ahundov'a göre, Musa Nağıyev'in Bakü'deki evlerinin çoğunu inşa eden Kasımovlar,^[2] günümüz İstiklaliyet ve 28 Mayıs caddelerinde yükseltilmiş tüm binaların inşaat işlerini yürütmüştür. Ayrıca kardeşler hayır işleri ile de meşgul olmuştur.^[3]

Kardeşler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kasımov kardeşlerin babası Hacı Memmed Ali Molla Kasım oğlu, Ordubad'da bulunan bir halı yünü boyama atölyesinin sahibiydi. Kardeşler Bakü'ye gelip burada çalışmaya başladılar.^[3]

Ağabeyi Hacı Kasımov 1867'de doğdu. Bakü'ye geldi ve marangoz olarak çalıştı. Profesyonel ustaları kısa sürede etrafına toplayarak bir inşaat arteli oluşturur. Daha sonra Hacı Kasımov kardeşleriyle birlikte komple inşaat işleri yapan bir şirket kurar. Müşteri projeyi tanıdıktan sonra ödemeyi yaptı ve belirlenen zamanda işi devraldı. Kardeşler tarafından oluşturulan şirket, inşaat malzemelerinin satın alınmasını ve teslimini, inşaat işlerini, cephelerin sanatsal tasarımını, dairelerin geliştirilmesini ve diğer sorumlulukları üstlendi. Daha sonra kardeşler Bakü'de bir parke fabrikası açtılar.^[4]

Ortanca kardeş Ali Kasımov 1873'te doğdu. Kardeşleri arasında ciddiyeti ve sakinliği ile ayırt edildi. Şirketin mali işlerini kontrol etmek onun göreviydi.^[3]

Küçük kardeş İmran Kasımov şirketin işinde başarılı olmakla birlikte sanata ve tiyatroya da büyük ilgi gösterdi. İmran Kasımov aynı zamanda Azerbaycan'ın ilk aktörlerinden biridir. 1907 yılında Üzeyir Hacıbeyov'un yakın arkadaşı İmran Kasımov'un önerisiyle, ilk milli Azerbaycan operası "Leyla ve Mecnun"un^[5][6] provaları, Kasımovların evinin üçüncü katındaki büyük bir salonda yapıldı.^[7] Opera 25 Ocak 1908'de ilk kez sahnelendiğinde, İmran Kasımov iki rol oynadı. "Kangerlinski" takma adı altında performans sergileyerek, hem Leyla'nın babası Fattah hem de Mecnun'nun arkadaşı - Zayd rollerini oynuyor.^[8] Azerice, Rusça ve Fransızca dillerini biliyordu. Bir hayırsever olarak da tanınan, aynı zamanda birçok aktörün ailesine maddi yardımda bulundu. İstiklaliyet ile Murtuza Muhtarov caddelerinin kesiştiği noktada yer alan şehrin ünlü kitabevlerinden birinin yanması üzerine İmran Kasımov, dükkânı tamir etmeyi görev edinmiş ve buradan değerli kitaplar satın almıştır.^[8] Saadet Sarayı'nın müteahhidi İmran Kasımov, yapımı devam eden binanın balkonuna şövalye heykelini yerleştirirken yere düşerek hayatını kaybetti.^[9] Eşi Rubaba Hanım bu olaya dayanamadı ve 2 hafta sonra intihar etti.^[10][11]

25 Kasım 1918'de ağabeyi Hacı Kasımov'un torunu dünyaya geldi. Ölen kardeşinin hatırasını yaşatmak için ona İmran adını verdi. Daha sonra Hacı Kasımov'un torunu İmran Kasımov oyun yazarı, senarist, Azerbaycan SSC halk yazarı, Azerbaycan SSC Devlet Ödülü sahibi ve Lenin Nişanı sahibi oldu.^[12]

Faaliyyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Birçok milyonerin siparişlerini yerine getiren Kasımov kardeşleri, Musa Nagiyev'in binalarının neredeyse tamamının müteahhitleriydi.^[13] Sadece 1908-1910'da Musa Nagiyev'e ait 7 gelir evi ve mülkün inşaatıyla uğraştılar. Nagiyev'in binalarının yanı sıra Bakü Teknik Meslek Yüksek Okulu'nun önüne de kendilerine bir bina inşa ettiler. Binanın birinci katında, o dönemde Bakü'nün en büyük inşaat mağazalarından biri olan ve Kasımov kardeşlerine ait olan yer bulunmaktaydı. Binanın üst katları kiralıktı.^[8]

Hayırseverlikle de uğraşan kardeşler, Bakü Real Mektebi'nin inşasına destek oldular. 1900-1904 yıllarında inşa edilen binanın inşaatı, Şehir Dumasının ödenek yetersizliği nedeniyle ertelenmiş, bu nedenle inşaatı Bakü milyonerleri üstlenmiştir. Bu binanın inşaatı Kasımov kardeşleri firması tarafından yapılıyor ve onlar da karşılığında binanın döşemelerini kaplamak için gerekli olan meşe parkeleri okula ücretsiz olarak bağışlıyor.^[3]

Azerbaycan'ın Kızıl Ordu tarafından işgal edilmesinin ardından kardeşlerin mallarına el konuldu ve tutuklandılar. Hapis süreleri uzun sürmez ve birkaç gün sonra salıverilirler. Daha sonra Hacı Kasımov "Azneft"te yönetici olarak çalıştı ve onun liderliğinde Bakü'de Devlet Bankası çalışanlarının evi de dahil olmak üzere birçok ev inşa edildi. Ortanca kardeş Ali Kasımov, Barda-Hankendi yolunun yapımına öncülük etti. Yeni ekonomi politikası sırasında kardeşler yer karosu üreten küçük bir fabrika açtılar.^[3]

Kardeşler tarafından inşa edilen binalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kardeşler, Bakü'de 100'e yakın binaya sahip olan Musa Nagiyev'in binalarının büyük bir kısmını^[1][14] ve faaliyet döneminde Bakü'de inşa edilen başlıca anıtsal yapıları inşa ettiler. Fuad Akhundov'a göre İstiklaliyet Caddesi ve 28 Mayıs Caddesi'nde yer alan ve o dönemde inşa edilen tüm binaların inşaat işlerini Kasımov kardeşleri üstlenmiştir.

"Kasımov kardeşleri ve K" şirketi tarafından Bakü'de inşa edilen ana binalar:

№	Bina	Adres	Kısa Açıklama	Resim	Koordinantları
1	Murtuza Muhtarov'un dört katlı gelir evi	Bakü, Nizami Caddesi, 81	Murtuza Muhtarov'un Gogol Caddesi 16 ve Nizami Caddesi 81'in kesiştiği noktada bulunan dört katlı gelir evi. Bina 1896 yılında Muhtarov'un emriyle Kasımov kardeşleri tarafından Johan Edel'in projesine göre yaptırılmıştır.[15] Daha sonra eklenen dördüncü kat, 1910 yılında mimar Iosif Ploşko tarafından tasarlanıp inşa edilmiştir.[16]		40°22′22.9712″K 49°50′25.61944″D / 40.373047556°K 49.8404498444°D / 40.373047556; 49.8404498444
2	Mitrofanov'un evi	Bakü, Said Rustamov Caddesi 3	Said Rustamov 3 ve Hasan Abdullayev 6 caddeleri'nin kesiştiği noktada yer alan Dmitri Mitofanov'un sarayı 1898-1903 yıllarında yapılmıştır.[17] Petrol sanayicisi Dmitri Mitrofanov tarafından yaptırılan binanın mimarı Johann Edeldir.[18][19] İnşaat işi "Gasimov kardeşler ve K" şirketi tarafından gerçekleştirildi. Fransız neo-rönesansının klasik tarzında inşa edilen bina, Mart soykırımından sonra Bakü Komünü tarafından karargâh olarak kullanılmıştır. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra binada Fransız büyükelçiliği bulunuyordu. Nisan 1920 işgalinden sonra bina farklı dairelere bölündü.[20]		40°22′6.11033″K 49°49′45.06933″D / 40.3683639806°K 49.8291859250°D / 40.3683639806; 49.8291859250
3	Bakü Teknik Meslek Okulu binası	Bakü, Azadlıg caddesi, 20	Bakü Teknik Meslek Okulu binası 1898-1900 yıllarında Iosif Goslavski'nin projesine göre Bakü Orta Teknik Meslek Okulu için Azadlıg Caddesi 20'de inşa edilmiştir.[21][22] İnşaat işleri şehrin tanınmış firması "Kasımov kardeşleri" tarafından yapılmıştır.[3][23] İnşaat 1899'da başladı ve 1900'de sona erdi.[24] Binada şu anda Azerbaycan Devlet Petrol ve Sanayi Üniversitesi bulunmaktadır.[25]		40°22′43″K 49°50′53″D / 40.37861°K 49.84806°D / 40.37861; 49.84806
4	Bakü Realı Okul binası	Bakü, İstiklaliyet Caddesi, 6	1901-1904 yıllarında inşaat mühendisi Dmitri Buynov projesine[26] göre Bakü Realı okulu için yapılmış bina.[27] Binanın inşası, Şehir Dumasının ödenek yetersizliği nedeniyle ertelendi, bu nedenle inşaatı Bakü milyonerleri devraldı. Bu binanın inşaatı "Kasımov kardeşleri" firması tarafından yapılıyor ve onlar da karşılığında binanın döşemelerini kaplamak için gerekli olan meşe parkeleri okula ücretsiz olarak bağışlıyor.[3] Binada şu anda Azerbaycan Devlet Ekonomi Üniversitesi faaliyet göstermektedir.[28]		40°22′3.44238″K 49°49′56.07996″D / 40.3676228833°K 49.8322444333°D / 40.3676228833; 49.8322444333
5	Gani Mammadov'un evi	Bakü, A. Zeynallı sokağı, 45	Binanın inşaatına 1908 yılında pamuk tüccarı ve denizde birçok gemi sahibi olan Gani Mammadov'un siparişiyle başlanmıştır.[29] Binanın inşaatını mimar Nikolay Bayev ile birlikte gerçekleştiren "Kasımov kardeşleri ve K" firması bu karmaşık ve oldukça büyük binayı sadece 1 yılda teslim etti. Sovyet işgalinden sonra bina bir süre boş kalmış, ancak daha sonra anaokulu olarak kullanılmıştır. Daha sonra binanın katları farklı dairelere ayrıldı.[30] Bu da binanın iç kısmının tahrip olmasına neden oldu.		40°21′54″K 49°50′7″D / 40.36500°K 49.83528°D / 40.36500; 49.83528
6	İsmailiye Sarayı	Bakü, İstiklaliyet Caddesi, 10	Bina 1908-1913 yıllarında Musa Nagiyev tarafından oğlu İsmail adına Gotik tarzda yaptırılmıştır.[31][32] Mimarı Iosif Ploşko[33] olan bina, "Kasımov kardeşleri ve K" şirketi tarafından yapılmıştır.[34] Saray ilk olarak Müslüman Yardım Cemiyeti'nin karargahı olarak kullanılmıştır. 1918 Mart soykırımı sırasında bina Ermeniler tarafından yakıldı.[35][36][37][38] Bina, 1922-1923'te Alexander Dubov tarafından yenilenmiştir.[39] Şu anda AMİA Başkanlığı binada yer almaktadır.[40]		40°22′6.80995″K 49°50′1.6489″D / 40.3685583194°K 49.833791361°D / 40.3685583194; 49.833791361
7	Bakü Ticaret Okulu	Bakı, Zarifa Aliyeva sokağı, 39	Bakü Ticaret Mektebi binası 1909-1914 yıllarında yapılmıştır. Binanın inşaat işleri "Kasımov kardeşleri ve K" firması tarafından yapılmıştır.[2][3] Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde Azerbaycan'ın ilk yüksek öğretim kurumu olan Bakü Devlet Üniversitesi binada yer almıştır.[2] Binada şu anda Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi bulunmaktadır.		40°22′22.02742″K 49°50′53.8186″D / 40.3727853944°K 49.848282944°D / 40.3727853944; 49.848282944
8	Murtuza Muhtarov'un üç katlı gelir evi	Bakü, Raşid Behbudov Caddesi, 25	Bina, 1910 yılında Murtuza Mukhtarov'un siparişiyle Iosif Ploşko tarafından tasarlanmıştır.[41] Cephe mimarisinde İtalyan Rönesans mimarisinin formlarını kullanan binanın yapım işi "Kasımov kardeşleri ve K" firması tarafından yapılmıştır.[15]		40°22′46.7653″K 49°50′37.82774″D / 40.379657028°K 49.8438410389°D / 40.379657028; 49.8438410389
9	Sadigov kardeşlerin gelir evi	Bakü, İstiklaliyet Caddesi, 21	1909'da, bu evin tasarımı için tüm Rusya'yı kapsayan bir yarışma ilan edildi.[42] Gavriil Ter-Mikelov'un projesi yarışmada birinci seçildi. Bina, 1910–1912[43] yıllarında "Kasımov kardeşleri ve K"[3] şirketi tarafından Ulusal-romantik mimari tarzında inşa edilmiştir. Binada Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde Fetali Han Hoyski ve Nesib Bey Yusufbeyli yaşamıştır. Sovyet işgalinden sonra binada Azerbaycan SSC Merkez Yürütme Komitesi bulunuyordu.[44]		40°21′51″K 49°49′50″D / 40.36417°K 49.83056°D / 40.36417; 49.83056
10	Bakü Halk Meclisi binası	Bakü, İstiklaliyet Caddesi, 2	Bakü Halk Meclisi binası 1910-1912 yıllarında inşaat mühendisi Gavriil Ter-Mikelov'un projesine göre Niyazi Caddesi ile İstiklaliyet Caddesi'nin kesiştiği noktada, daha sonra Filarmoni Bahçesi adını alacak olan parkın bulunduğu alanda inşa edilmiştir.[45] "Kasımov kardeşleri ve K" firmasının 2 yılda inşa ettiği binada 1936'dan beri Azerbaycan Devlet Akademik Filarmonisi bulunmaktadır.[3]		40°21′50.71999″K 49°49′54.662″D / 40.3640888861°K 49.83185056°D / 40.3640888861; 49.83185056
11	Musa Nagiyev'in dört katlı gelir evi	Bakü, Hakani caddesi, 47	Hakani Caddesi 47'de bulunan Ağa Musa Nagiyev tarafından yaptırılan dört katlı gelir evi.[46] 1910-1912 yıllarında yapılan binanın mimarı Iosif Ploşko'dur.[47]		40°22′32.29047″K 49°51′4.5226″D / 40.3756362417°K 49.851256278°D / 40.3756362417; 49.851256278
12	Saadet Sarayı	Bakı, Murtuza Muhtarov caddesi, 6	Saadat Sarayı veya Muhtarov Sarayı, Murtuza Muhtarov'un siparişiyle 1911-1912'de eşi için yaptırılmıştır.[48][49] Sarayın projesinin müellifi mimar Iosif Ploşko'dur. Binanın inşaatı "Kasımov kardeşleri ve K" firması tarafından yapılmıştır. Kardeşlerden biri inşaat çalışmaları sırasında şövalye heykelini binanın üzerine yerleştirirken yere düşerek bir süre sonra hayatını kaybetti.[50] Sovyet işgalinden sonra Bakü'de gerçekleşen Yağma Haftası'nda[51] Bolşevikler, yağma amacıyla Muhtarov'un sarayına girdiler. Murtuza Muhtarov dayanamadı ve önce onları sonra kendini vurdu.[52] Daha sonra bu binada Ali Bayramov'un adını taşıyan Türk Kadınlar Kulübü,[53][54] Şirvanşahlar Müzesi ve Nikah Evi bulunuyordu. 2012 yılında restore edilen yapı günümüzde Nikâh evi olarak hizmet vermektedir.[55]		40°22′7.03571″K 49°49′54.08992″D / 40.3686210306°K 49.8316916444°D / 40.3686210306; 49.8316916444
13	Yeni Avrupa otel binası	Bakü, Hacı Zeynalabdin Taghiyev Caddesi, 13	Bina 1910-1913 yıllarında Ağa Musa Nagiyev tarafından modern tarzda yaptırılmıştır.[56] Otel binası 4 asansör, sıhhi-teknik ekipman, buharlı ısıtıcılar, gizli elektrik şebekesi ile donatılmıştır. Binanın ana yapısı olarak burada betonarme yaygın olarak kullanılmıştır. Asansör bölümü ve merdiven boşluğunun önünde geniş bir köşe holü yer almaktadır. Düz çatıda sahneli bir yazlık restoran için bir alan var. Odalar koridorun iki yanında sıralanmıştır. Binanın hacmi, balkonların plastisitesi ve dikey kolonların uyumu sayesinde başarılı bir mimari çözüm bulmuştur. Birinci katın yarım daire biçimli düz nişleri ve yontma taştan yapılmış alınlıkları, mimarın düzen sistemine olan eğilimini ortaya koymaktadır.[57] Iosif Ploşko tarafından tasarlanan bina[58][59], "Kasımov kardeşleri ve K" şirketi tarafından inşa edildi.[3]		40°22′11.61743″K 49°50′20.21423″D / 40.3698937306°K 49.8389483972°D / 40.3698937306; 49.8389483972

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Bibliyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

• Shamil Fatullayev (2013). XIX əsr - XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda şəhərsalma və memarlıq / Urban planning and architecture in Azerbaijan in the XIX - early XX centuries (PDF). Bakü: Şərq-Qərb. s. 480. ISBN 978-9952-32-020-6. 30 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2022. 
• Elchin Aliyev (2011). Məkanların astanasında Bakı tarixini yazan qapılar: 1867-1913 / Baku Doors and Entrance Halls: 1867-1913 (PDF). Bakü. s. 379. ISBN 978-9952-8033-27. 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Şubat 2022. 
• Shamil Fatullayev (2013). Bakının memarlıq ensiklopediyası / Baku architectural encyclopedia (PDF). Bakı: Şərq-Qərb. s. 528. ISBN 978-9952-32-020-6. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2022. 
• Elchin Aliyev (2010). Bakı memarlıq abidələrində fasad heykəltəraşlıq nümunələri: XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəlləri=Facade sculptures in Baku: XIX and early XX c (PDF). Bakı. s. 320. ISBN 978-9952-8026-89. 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Şubat 2022. 
• Shamil Fatullayev (2013). Bakı memarları XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəlində / Baku architects in the late XIX - early XX centuries (PDF). Bakı: Şərq-Qərb. s. 296. ISBN 978-9952-32-020-6. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2022.