Karanlık madde halesi

Karanlık madde halesi galaksi düzlemini saran ve iyi görünür galaksinin kenarına ve ötesine uzanan galaksinin varsayımsal bir bileşenidir.^[1] Karanlık madde halesi karanlık maddeden oluşur. ΛCDM gibi modern kozmolojik modeller, karanlık madde halelerinin ve alt halelerin galaksiler içerebileceğini öne sürer.^[1]^[2] Bir galaksinin karanlık madde halesi, galaktik diski sarar ve görünür galaksinin kenarının çok ötesine uzanır. Hâleler doğrudan gözlenebilirse de varlıkları galaksilerdeki yıldızların hareketleri ve gaz üzerindeki etkileri yoluyla anlaşılmaktadır.^[3] Karanlık madde haleleri güncel modellerinde galaksi oluşumu ve evriminde önemli bir rol oynamaktadır. Karanlık madde halelerinin doğasını değişen derecelerde başarı ile açıklamaya çalışan teoriler arasında soğuk karanlık madde (CDM), sıcak karanlık madde ve büyük kütleli sıkı hale nesneleri (MACHO'lar) bulunur.^[4]^[5]^[6]^[7]

Karanlık maddenin tabiatı hakkında teoriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Spiral galaksinin karanlık madde halesinde karanlık maddenin tabiatı hâlâ belirsiz, ancak iki popüler teori var: ya hale zayıf olarak bilinen temel parçacıkların etkileşimden oluşur, ya da bilinen küçük, karanlık cisimlerdendir.

Şekil[değiştir | kaynağı değiştir]

Kozmik yoğunluk alanındaki aşırı yoğunlukların çöküşü genellikle asferiktir. Bu nedenle, ortaya çıkan halelerin küresel olmasını beklemek için hiçbir neden yoktur. Bir CDM evreninde yapı oluşumunun en eski simülasyonları bile, halelerin önemli ölçüde düzleştiğini vurguluyordu.^[8] Sonraki çalışmalar, halo eşdeğerlik yüzeylerinin eksenlerinin uzunlukları ile karakterize edilen elipsoidlerle tanımlanabileceğini göstermiştir.^[9]

Hem verilerdeki hem de model tahminlerindeki belirsizlikler nedeniyle, gözlemlerden çıkarılan hale şekillerinin ΛCDM kozmolojisi öngörüleriyle tutarlı olup olmadığı hala net değildir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Karanlık madde

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Wechsler, Risa H.; Tinker, Jeremy L. (14 Eylül 2018). "The Connection Between Galaxies and Their Dark Matter Halos". Annual Review of Astronomy and Astrophysics (İngilizce). 56 (1): 435-487. doi:10.1146/annurev-astro-081817-051756. ISSN 0066-4146. 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
^ Mo, Houjun; van den Bosch, Frank C.; White, Simon (1 Mayıs 2010). Galaxy Formation and Evolution. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
^ Clowe, Douglas; Bradac, Marusa; Gonzalez, Anthony H.; Markevitch, Maxim; Randall, Scott W.; Jones, Christine; Zaritsky, Dennis (10 Eylül 2006). "A direct empirical proof of the existence of dark matter". The Astrophysical Journal. 648 (2): L109-L113. doi:10.1086/508162. ISSN 0004-637X. 12 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
^ Navarro, Julio F.; Frenk, Carlos S.; White, Simon D. M. (Mayıs 1996). "The Structure of Cold Dark Matter Halos". The Astrophysical Journal. 462: 563. doi:10.1086/177173. ISSN 0004-637X. 22 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
^ Lovell, Mark R.; Frenk, Carlos S.; Eke, Vincent R.; Jenkins, Adrian; Gao, Liang; Theuns, Tom (21 Mart 2014). "The properties of warm dark matter haloes". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 439 (1): 300-317. doi:10.1093/mnras/stt2431. ISSN 1365-2966. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
^ The MACHO collaboration; Alcock, C.; Allsman, R. A.; Alves, D. R.; Axelrod, T. S.; Becker, A. C.; Bennett, D. P.; Cook, K. H.; Dalal, N.; Drake, A. J.; Freeman, K. C. (10 Ekim 2000). "The MACHO Project: Microlensing Results from 5.7 Years of LMC Observations". The Astrophysical Journal. 542 (1): 281-307. doi:10.1086/309512. ISSN 0004-637X. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
^ MACHO; collaborations, GMAN; al, C. Alcock et (20 Eylül 2000). "Binary Microlensing Events from the MACHO Project". The Astrophysical Journal. 541 (1): 270-297. doi:10.1086/309393. ISSN 0004-637X. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
^ Davis, M., Efstathiou, G., Frenk, C.S., White, S.D. M. (1985), ApJ. 292, 371
^ Franx, M., Illingworth, G., de Zeeuw, T. (1991), ApJ., 383, 112

[:0-1] Wechsler, Risa H.; Tinker, Jeremy L. (14 Eylül 2018). "The Connection Between Galaxies and Their Dark Matter Halos". Annual Review of Astronomy and Astrophysics (İngilizce). 56 (1): 435-487. doi:10.1146/annurev-astro-081817-051756. ISSN 0066-4146. 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.

[2] Mo, Houjun; van den Bosch, Frank C.; White, Simon (1 Mayıs 2010). Galaxy Formation and Evolution. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.

[3] Clowe, Douglas; Bradac, Marusa; Gonzalez, Anthony H.; Markevitch, Maxim; Randall, Scott W.; Jones, Christine; Zaritsky, Dennis (10 Eylül 2006). "A direct empirical proof of the existence of dark matter". The Astrophysical Journal. 648 (2): L109-L113. doi:10.1086/508162. ISSN 0004-637X. 12 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.

[4] Navarro, Julio F.; Frenk, Carlos S.; White, Simon D. M. (Mayıs 1996). "The Structure of Cold Dark Matter Halos". The Astrophysical Journal. 462: 563. doi:10.1086/177173. ISSN 0004-637X. 22 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.

[5] Lovell, Mark R.; Frenk, Carlos S.; Eke, Vincent R.; Jenkins, Adrian; Gao, Liang; Theuns, Tom (21 Mart 2014). "The properties of warm dark matter haloes". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 439 (1): 300-317. doi:10.1093/mnras/stt2431. ISSN 1365-2966. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.

[6] The MACHO collaboration; Alcock, C.; Allsman, R. A.; Alves, D. R.; Axelrod, T. S.; Becker, A. C.; Bennett, D. P.; Cook, K. H.; Dalal, N.; Drake, A. J.; Freeman, K. C. (10 Ekim 2000). "The MACHO Project: Microlensing Results from 5.7 Years of LMC Observations". The Astrophysical Journal. 542 (1): 281-307. doi:10.1086/309512. ISSN 0004-637X. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.

[7] MACHO; collaborations, GMAN; al, C. Alcock et (20 Eylül 2000). "Binary Microlensing Events from the MACHO Project". The Astrophysical Journal. 541 (1): 270-297. doi:10.1086/309393. ISSN 0004-637X. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.

[8] Davis, M., Efstathiou, G., Frenk, C.S., White, S.D. M. (1985), ApJ. 292, 371

[9] Franx, M., Illingworth, G., de Zeeuw, T. (1991), ApJ., 383, 112

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

g t d Galaksiler
Biçimler	Cüce galaksi eliptik düzensiz küremsi sarmal Düzensiz galaksi çubuklu Eliptik galaksi cD-galaksi Halkalı kutup-halkalı Merceksi galaksi çubuklu çubuksuz Sarmal galaksi ara büyük tasarım çubuklu çubuksuz macellansı solgun topaklanmış Tuhaf galaksi
Yapı	Çubuk Dev kütleli karadelik Disk Disk galaksisi Aktif galaksi çekirdeği Galaksi halesi taç Galaktik düzlem Galaksi merkezi Galaktik sırt İlkel galaksi Gökada iplikçiği Karanlık madde halesi Sarmal kol Şişkinlik Yıldızlararası madde
Aktif çekirdek	Bağıl jet Blazar Kuasar Mikrokuasar LINER BL Lacertae nesnesi Markarian Radyo galaksisi DRAGN X-biçimli Seyfert galaksisi
Enerjik Galaksiler	Parlak kızılötesi ULIRG HLIRG ELIRG LAE Sıcak, tozla gizlenmiş Starburst galaksisi bcd bezelye soluk mavi Parlak kızılötesi gökada Hanny'nin Nesnesi Wolf-Rayet gökadası
Düşük etkinlik	Aşırı dağınık Düşük yüzey parlaklığı Karanlık galaksi
Etkileşim	Alan galaksisi Boşluk galaksisi Boşluk ve süperboşluklar Denizanası Bulut Duvarlar Etkileşen galaksi birleşme Galaktik gelgit Grup ve kümeler BCG fosil grup grup küme Süperkümeler Uydu galaksi Yıldız akıntısı
Listeler	Boşluklar Galaksiler En büyük En yakın Halkalı Kutup-halkalı Sarmal Kuasarlar Kümeler Süperkümeler
Ayrıca bakınız	Ekstragalaktik astronomi Galaksi dönüş eğrisi Galaksi koordinat sistemi Galaksi oluşumu ve evrimi Galaksilerarası seyahat Galaksilerarası toz Galaksilerarası yıldızlar Galaktik astronomi Galaktik yaşanabilir bölge
Kategori:Galaksiler · Portal:Astronomi

Karanlık madde halesi nedir?, Karanlık madde halesi anlamı nedir?, Karanlık madde halesi ne demektir?