Halys Nehri Muharebesi

Halys Nehri Muharebesi
	Lidya-Med savaşı
	; MÖ 6. yy başlarında Lidya ve Med krallıklarının sınır bölgelerindeki Halys Nehri
Tarih	28 Mayıs 585 MÖ (sözde)
Bölge	Halys Nehri (Günümüzde Kızılırmak, Türkiye) (sözde)
Sonuç	Muharebe, güneş tutulması tarafından kesintiye uğradığından beraberlik Barış anlaşması;
Taraflar
Lidya İmparatorluğu	Med Krallığı
Komutanlar ve liderler
Alyattis	Siyaksares ya da Astyages

Halys Nehri Muharebesi ya da Tutulma Muharebesi^[1] MÖ 6. yüzyılın başlarında Medler ve Lidyalılar arasında çatışmadır. Sonuç, her iki tarafın da bir barış anlaşması müzakere etmesine ve altı yıllık bir savaşı sona erdirmesine yol açan bir beraberlikti. Herodot'a göre, savaş sırasında bir güneş tutulmasının ortaya çıkması bir alamet olarak yorumlandı ve muharebeyi kesintiye uğrattı.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Herodot, Medler ile Lidyalılar arasındaki savaşın, bir grup İskit'in Media'dan Lidya'ya kaçmasından sonra başladığını kaydeder. Bu İskitler daha önce Med Kralı Siyaksares'in sarayında kalıyorlardı, ancak Siyaksares tarafından küçük düşürüldükten sonra, Lidya Kralı Alyattis'e kaçmadan önce Med bir çocuğu öldürüp, etiyle bundan habersiz Siyaksares'e yemek yapıp yedirdiler. Siyaksares bunu öğrenince hemen Alyattis'in İskitleri iade etmesini istedi, ancak talebi reddedildi ve böylece Medler ile Lidyalılar arasında savaş çıktı.^[2] Bu hikâye, çoğu modern tarihçi tarafından şüpheyle ele alınır.

Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]

Herodot, savaşın altıncı yılında, Kral Alyattis komutasındaki Lidyalılar ve Siyaksares komutasındaki Medlerin belirsiz bir muharebeye giriştiklerini ve günün aniden geceye dönüşmesiyle her iki tarafın da muharebenin durdurmasına ve bir barış anlaşması müzakerelerine yol açtığını yazar. Herodot ayrıca gün ışığının kaybının Miletli Thales tarafından tahmin edildiğinden bahseder. Ancak muharebenin yerini belirtmez.^[3]

Daha sonra, Siyaksares kendisinden talepte bulunmak için gönderildiğinde Alyattis'in yandaşlarından vazgeçmeyi reddetmesi üzerine, Lidyalılar ve Medler arasında savaş patlak verdi ve beş yıl boyunca çeşitli başarılarla devam etti. Bu süreçte Medler Lidyalılara karşı birçok zafer kazandılar ve Lidyalılar da Medlere karşı birçok zafer kazandı. Diğer savaşları arasında bir gece nişan vardı. Bununla birlikte, denge her iki ulusun da lehine olmadığı için, altıncı yılda başka bir çarpışma oldu ve bu sırada, savaş iyice ısınırken, gün aniden geceye dönüştü. Bu olay Miletli Thales tarafından önceden bildirilmişti, o da İyonyalıları bu konuda önceden uyarmış ve olayın tam olarak gerçekleştiği yılı saptamıştı. Medler ve Lidyalılar, değişimi gözlemlediklerinde, savaşmayı bıraktılar ve barış şartlarının kabul edilmesini istiyorlardı.^[4]

Barış anlaşmasının şartları kapsamında Alyattis'in kızı Aryenis, Siyaksares'in oğlu Astyages ile evlendi ve Halys Nehri (Günümüzde Kızılırmak, Türkiye) iki savaşan ulusun sınırı olarak ilan edildi.

Güneş tutulması[değiştir | kaynağı değiştir]

Cicero, Thales'in Astyages döneminde bir güneş tutulmasını başarılı bir şekilde tahmin eden ilk insan olduğundan bahseder.^[6] Siyaksares'in oğlu ve halefiydi ve hükümdarlığı, Siyaksares'in ölümünden sonra savaşın sonunda başladı.

Gaius Plinius Secundus, Thales'in Alyattis döneminde bir güneş tutulması tahmin ettiğinden de bahseder.^[7]

Herodot'un olayı güneş tutulması olarak tanımlaması okunursa, o zaman modern astronomik hesaplamalara dayanarak 28 Mayıs MÖ 585'teki güneş tutulması (Thales Tutulması) ile özdeşleştirilebilir, dolayısıyla savaşın kesin tarihini verir. Savaşın yeri için bazı bilim adamları Halys Nehri'nin (Günümüzde Kızılırmak, Türkiye) iki krallık arasındaki sınır bölgesinde yer aldığını varsaymaktadır.^[1] Isaac Asimov'un belirttiği gibi, bu, meydana gelmeden önce tarihi doğru bir şekilde belirlenen, kaydedilen en eski tutulma olacaktır.^[8]

Bununla birlikte, böyle bir okuma çeşitli nedenlerle oldukça sorunludur ve bu nedenle çeşitli bilim adamları tarafından tartışmalıdır. Örneğin, o döneme ait bilinen astronomik bilgiler, Thales'in tutulmayı tahmin etmesi için yeterli değildi.^[9] Ayrıca, güneş tutulması savaşın herhangi bir makul yerinde gün batımından kısa bir süre önce gerçekleşecekti ve günün o saatinde savaşların gerçekleşmesi çok nadirdi. Ayrıca, Herodot tarafından başka bir yerde bildirilen Med krallarının listesi ve krallık uzunluklarına dayanarak, Siyaksares tutulmadan 10 yıl önce öldü.^[10]^[11]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Kevin Leloux: The Battle of the Eclipse (May 28, 585 BC): A Discussion of the Lydo-Median Treaty and the Halys Border. In: Polemos. Volume 19, no. 2, 2016, ISSN 1331-5595, pp. 31–54, in particular 37–39, 49 (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
^ Herodotus (2013). The Histories. Holland, Tom tarafından çevrildi. ss. 36.
^ Herodot: Herodot Tarihi 1,74,2 (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
^ The Histories 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Herodot.
^ Gershevitch, I.; Fisher, William Bayne; Avery, Peter; Boyle, John Andrew; Frye, Richard Nelson; Yarshater, Ehsan; Jackson, Peter; Melville, Charles Peter; Lockhart, Laurence; Hambly, Gavin (1985). The Cambridge History of Iran (İngilizce). Cambridge University Press. s. 139. ISBN 9780521200912. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2022.
^ Cicero: De divinatione 1,49 (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
^ Gaius Plinius Secundus: Naturalis historia 2,9 (53) (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
^ "Happy Birthday to Science", by Tom Mandel, at the Chicago Sun-Times (archived at HighBeam Research); published 28 Mayıs 1990; retrieved 11 Nisan 2014
^ Querejeta, M. (2011). "On the Eclipse of Thales, Cycles and Probabilities". Culture and Cosmos. 15: 5–. arXiv:1307.2095 $2. Bibcode:2013arXiv1307.2095Q. doi:10.46472/CC.0115.0203.
^ Alden A. Mosshammer: Thales' Eclipse. Transactions of the American Philological Association, Vol. 111, 1981, pp. 145–155 (JSTOR 22 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
^ Otta Wenskus (2016). "Die angebliche Vorhersage einer Sonnenfinsternis durch Thales von Milet. Warum sich diese Legende so hartnäckig hält und warum es wichtig ist, ihr nicht zu glauben" (PDF) (Almanca). ss. 2-17. 19 Ocak 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[Leloux-1] Kevin Leloux: The Battle of the Eclipse (May 28, 585 BC): A Discussion of the Lydo-Median Treaty and the Halys Border. In: Polemos. Volume 19, no. 2, 2016, ISSN 1331-5595, pp. 31–54, in particular 37–39, 49 (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

[2] Herodotus (2013). The Histories. Holland, Tom tarafından çevrildi. ss. 36.

[3] Herodot: Herodot Tarihi 1,74,2 (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

[4] The Histories 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Herodot.

[CHI-5] Gershevitch, I.; Fisher, William Bayne; Avery, Peter; Boyle, John Andrew; Frye, Richard Nelson; Yarshater, Ehsan; Jackson, Peter; Melville, Charles Peter; Lockhart, Laurence; Hambly, Gavin (1985). The Cambridge History of Iran (İngilizce). Cambridge University Press. s. 139. ISBN 9780521200912. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2022.

[6] Cicero: De divinatione 1,49 (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

[7] Gaius Plinius Secundus: Naturalis historia 2,9 (53) (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

[8] "Happy Birthday to Science", by Tom Mandel, at the Chicago Sun-Times (archived at HighBeam Research); published 28 Mayıs 1990; retrieved 11 Nisan 2014

[Querejeta11-9] Querejeta, M. (2011). "On the Eclipse of Thales, Cycles and Probabilities". Culture and Cosmos. 15: 5–. arXiv:1307.2095 $2. Bibcode:2013arXiv1307.2095Q. doi:10.46472/CC.0115.0203.

[10] Alden A. Mosshammer: Thales' Eclipse. Transactions of the American Philological Association, Vol. 111, 1981, pp. 145–155 (JSTOR 22 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

[11] Otta Wenskus (2016). "Die angebliche Vorhersage einer Sonnenfinsternis durch Thales von Milet. Warum sich diese Legende so hartnäckig hält und warum es wichtig ist, ihr nicht zu glauben" (PDF) (Almanca). ss. 2-17. 19 Ocak 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Halys Nehri Muharebesi nedir?, Halys Nehri Muharebesi anlamı nedir?, Halys Nehri Muharebesi ne demektir?