Haast kartalı   PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
Korunma durumu
Tükenmiş (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Aves Takım: Accipitriformes Cins: Hieraaetus Tür: Hieraaetus moorei Haast, 1872
Sinonimler
Harpagornis moorei (Haast, 1872)

Haast kartalı (Hieraaetus moorei) dünya üzerinde yaşamış en büyük yırtıcı kuş türüdür. Yeni Zelanda'nın güney adasında bulunmuş bu canlının yaklaşık olarak günümüzden 500 sene önce (Holosen) soyu tükenmiştir.^[1]

Keşif[değiştir | kaynağı değiştir]

1871 yılında Yeni Zelanda Canterbury Müzesini kuran alman asıllı Yeni Zelandalı paleontolog Julius Haast tarafından eski bir bataklık arazide fosilleri keşfedilen bu dev kartal türünün taksonomik adlandırılması 1872 yılında yine Haast tarafından yapılmıştır.^[1]

Fiziksel özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Fosil hayvanların uzunluk ve boy gibi kavramları nispeten ölçülebilir olsa da ağırlık gibi tahmine dayalı ölçüleri de vardır. Ağırlık tahminleri belli vekiller aracılığıyla yapılmaktadır ve H. Brathwaite'e göre bu tahminler hayvanın gövde ve ulna kemiği uzunluğuna dayanılarak yapılabilir, Özellikle güncel türlerin gövde uzunluğu-ağırlık oranına göre Harpogornis'in ağırlığı bulunmuştur. Brathwaite; Aquila audax, Haliaeetus leucogaster ve Harpagornis ölçülerini aşağıdaki gibi bulmuştur: Aquila audax (kama kuyruklu kartal) 270 cm azami gövde uzunluğuna, 120 cm azami gövde genişliğine ve 78 cm azami gövde derinliğine sahiptir. Haliaeetus leucogaster (beyaz karınlı deniz kartalı) 324 cm azami gövde uzunluğu, 144 cm azami gövde genişliği ve 99 cm azami gövde derinliğine sahiptir. Harpagornis moorei (haast kartalı) 340 cm azami gövde uzunluğu, 190 cm azami gövde genişliği ve 135 cm azami gövde derinliğine sahiptir.

Bu uzunlukların oranlanması sonucu Harpagornis'in 11.5 kg ağırlığa sahip olduğu düşünülüyor (Aquila audax'ın ortalama ağırlığı 3.346 kg). deniz kartalının ağırlığı ağırlık tahmin oranlarında kullanılırsa Harpagornis'in 5.26 kg'lık bir ağırlık olduğu sonucuna varılır ki, bu gerçekçi bir sonuç değildir. Farklı fosil numunelerinin arasında ağırlık farkı da kemik ölçümleri üzerinden yapılabilir. Brathwaite, ulna kemiği uzunluklarını karşılaştırarak iki farklı numune için ağırlık tahmininde bulundu. Yapılan çalışmada Canterbury Müzesi numunesinin ulna kemiği, Otaga Müzesi'ndeki numunenin ulna kemiğinden yüzde 17 daha büyüktür. Bu bir formülasyonla ortaya konmuştur, küçük numunenin uzunluk katsayısı 1 olsun. Büyük numune 1.17 uzunluk katsayısına sahiptir, bu katsayı 1.17^(3/2) üç bölü ikinci kuvveti küçük numune ağırlığıyla bu uzunluk katsayısı çarpılırsa büyük numunenin ağırlığı bulunur. 11.5 kg'lik erkek bireye göre dişi bireyin 14.55 kg olduğu tahmin ediliyor. Bu büyük kuşların ağırlıklarını kaldırıp nasıl uçtukları konusunda getirilen açıklamalar genelde kanat açıklığının uzunluğu değil de kanat alanının genişliği üzerinde toplanmaktadır, zira kanat açıklıkları çok fazla değilken; kanatları oldukça geniştir. Kanat açıklıkları yaklaşık 2-2.5 metre kadardır.^[2]

Beslenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Avlanma konusunda bir ada ekosisteminde oldukları için sınırlı alternatiflere sahiptiler. Bu, iki yönlü sonuç doğurmuştur, zira ada ekosistemleri görece kısıtlı oldukları için avcı türlerin rekabet ve tehdit algısı nispeten düşüktü; ancak av spektrumları da dardı. Bu denli büyük avcı kuşların yüksek enerji açıklarını kapatmaları adına ya büyük avlara yönelmeleri ya da çok sayıda küçük avları yakalamaları gerekmekteydi. Bu büyük kuşun küçük avlara yönelmesinin fiziksel olarak zorlayıcı olduğu düşünülürse daha çok adanın megafaunasını av olarak tercih ettiği düşünülmektedir. Cnemiornis, Adzebill ve Moa (Dinornis) gibi büyük türler muhtemelen Haast kartalının diyetini oluşturmaktaydı. Haast kartallarının büyük avları kaldırıp kaldıramayacakları hususundaki düşünce de güncel kartal örneklerine bakılarak cevaplanmaya çalışılmıştır. Afrika taçlı kartalının kendilerinden en az 2-3 kat ağır genç antilopları kaldırabildiği kayıtlara geçmiştir, boyutlar düşünüldüğünde Harpagornisler büyük uçamayan kuşları avlayabiliyorlar ve hatta genç moaları kaldırabiliyorlardı.^[2]

Haast kartalının beslenme tipi ve davranışı için farklı görüşler de ortaya atılmıştır. Bunlardan biri kafatası ve gaga yapısı üzerinden çıkarımlar yapılarak bu canlının yaşayan kartallar gibi mi yoksa akbabalar gibi mi beslendiğini inceleyen bir çalışmadır. Bu çalışmada, Haast kartalının gaga yapısı ve biçimi günümüz kartallarına benzerken, kranyumları ve burun kıvrımlarının And kondoruna benzer olduğu bulundu. Tıpkı And kondoru gibi gagaları yanal yükler altında zayıf kalır ve yüksek deformasyon gösterir, ayrıca dorsoventral yüklere karşı da görece dayanımsızdır. Bu nedenle leş üstündeki sert dokuları kesip açabilen ve yanal olarak güçlü bir gagaya sahip kara akbabadansa And kondoruna yakın olduğu düşünüldü. Buna karşın iri avları devirmelerini sağlayan güçlü ve büyük pençeleri yönünden yine kartallara benzer görüldüler. Maorilerden kalan mağara resimleri de bu canlının yaşam biçimini belirlemek için kullanıldı, mağara resminde koyu renkli boyanan bedenine karşın boyanmadan bırakılan kafa ve boyun bölgesi de günümüz akbabalarına benzer bir betimleme sundu. Sonuç olarak bu canlının büyük avlara saldırıp avlamak üzerine kurulu seçici baskıya hem kartal hem akbaba özelliklerini barındıran karmaşık bir evrim örüntüsüyle yanıt vermiş olabileceği düşünüldü.^[3]

Yok oluş[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Zelanda geç Kretase döneminden itibaren diğer kıtalardan izole olması nedeniyle özellikle endemik kara memelileri yönünden oldukça fakir bir topraktır. Bu bölgede megafauna memelilerin yokluğundan onların yerine nişleri kuşlar (Dinornis, Cnemiornis) doldurmuşlardır. İnsanların (Maoriler) 13. asırda Yeni Zelanda üzerine yerleşmeleri neticesinde moaların nüfusunda keskin düşüşler yaşanmaya başlamıştır. Aşırı avlanma ve habitat kaybı sonucu en büyük av kaynakları tükenen Haast kartalları da böylece bir yok oluşla karşılaşmış olabilirler. Yaklaşık olarak 1400'lerde son üyelerin öldüğü düşünülmektedir.^[1]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]