Bu madde veya sayfa başka bir dilden kötü bir biçimde tercüme edilmiştir. Sayfa makine çevirisi veya dilde yetkinliği bulunmayan bir çevirmen tarafından oluşturulmuş olabilir. Lütfen çeviriyi geliştirmek için yardım edin. (Kasım 2021)

Gekkota Yaşadığı dönem aralığı: 110-0 myö Albiyen-Günümüz  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Phelsuma laticauda
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Reptilia Takım: Squamata Alt takım: Gekkota Cuvier, 1817
Familyalar
Pygopodidae Carphodactylidae Diplodactylidae Eublepharidae Sphaerodactylidae Gekkonidae Phyllodactylidae

Gekkota, Antarktika hariç, her kıtada bulunan ve geniş bir dağılıma sahip, küçük ve çoğunlukla etçil keler infra takımıdır. Dünyanın her yerinde sıcak iklimlerde bulunur. Grup üyelerinin boyları 16 ile 60 cm arasında değişir.

Gekkotanlar, türden türe farklılık gösteren seslendirmeleriyle kertenkeleler arasında benzersizlerdir. Gekogiller familyasındaki kertenkelelerin çoğu sosyal etkileşimlerinde cıvıldama veya tıklama sesleri kullanır; Gekko geko yüksek sesle çiftleşme çağrılarıyla bilinir ve diğer bazı türler alarma geçtiğinde veya tehdit edildiğinde tıslama sesleri çıkarabilir. Dünya çapında yaklaşık 1500 farklı türle en çeşitli keler grubudur.^[1] Yeni Latince gekko ve İngilizce gecko adı, bazı türlerin taklit sesler çıkardığı Endonezyaca - Malayca gēkoq'dan gelir.^[2]

Eublepharidae familyasındaki türler dışındaki tüm gekoların göz kapakları yoktur; bunun yerine, göz küresinin dış yüzeyinde şeffaf bir zar olan kornea bulunur. Her irisin içinde, daha fazla ışık almak için karanlıkta genişleyen sabit bir mercekleri vardır.

Gözlerini kırpamadıkları için, göz kapakları olmayan türler genellikle kendi kornealarını toz ve kirden arındırmaları gerektiğinde, onları temiz ve nemli tutmak için yalarlar.^[3]

Gece türlerinin mükemmel gece görüşü vardır; düşük ışıkta renk görüşleri, insan renk görüşünden 350 kat daha hassastır.^[4] Gece kertenkeleleri, göz çubuklarını kaybeden günlük türlerden evrimleşti. Bu nedenle geko gözü, boyut olarak artan konilerini hem tek hem de çift olmak üzere farklı türlere dönüştürdü. Üç farklı fotopigment korunmuştur ve UV, mavi ve yeşile duyarlıdır. Ayrıca, en az iki farklı derinlik için keskin bir görüntü oluşturmalarına izin veren çok odaklı bir optik sistem kullanırlar.^[5][6] Çoğu geko türü gece yaşarken, bazı türler gün boyu aktiftir ve gün boyunca birbirlerinden bağımsız olarak birçok kez evrimleşmiştir.^[7]

Çoğu kertenkele gibi, gekolar da savunma sırasında kuyruklarını kaybedebilir, bu işlem ototomi olarak adlandırılır.^[8] Pek çok tür, pürüzsüz ve dikey yüzeylere tırmanmalarına ve hatta iç mekan tavanlarından kolaylıkla geçmelerine olanak tanıyan özel ayak pedleriyle tanınır. Kertenkeleler, dünyanın sıcak bölgelerinde yaşayan ve birkaç türün evlerini insan yaşam alanları içinde yaptığı çok iyi bilinir. Bunlar (örneğin ev kertenkelesi) iç mekan hayvanat bahçesinin bir parçası haline gelir ve güveler ve sivrisinekler de dahil olmak üzere böceklerle beslendikleri için genellikle memnuniyetle karşılanırlar. Çoğu kertenkelenin aksine, kertenkeleler genellikle geceleyin hareketlenir.^[7]

En büyük tür olan Hoplodactylus delcourti, yalnızca Fransa'nın Marsilya kentindeki bir müzenin bodrum katında bulunan tek bir doldurulmuş örnekten biliniyor. Bu geko 600 milimetre (24 inç) uzunluğundaydı ve muhtemelen yerli ormanlarda yaşadığı Yeni Zelanda'ya özgüydü. Büyük olasılıkla, 19. yüzyılın sonlarında, Avrupa sömürgeleştirmesi sırasında ülkeye sıçanlar ve kaktüsler gibi yeni istilacı türler getirildiğinde, bu adaların yerel faunasının çoğuyla birlikte yok edildi. En küçük geko Jaragua sphaero, yalnızca 16 milimetre (0.63 inç) uzunluğundadır ve 2001 yılında Hispaniola kıyılarındaki küçük bir adada keşfedilmiştir.^[9]

Ortak özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer sürüngenler gibi gekkotanlar da ektotermiktir^[10] ve çok az metabolik ısı üretirler. Esasen, bir kertenkelenin vücut ısısı bulunduğu ortama bağlıdır. Ayrıca, hareket, beslenme, üreme vb. gibi ana işlevlerini yerine getirmek için kertenkelelerin nispeten yüksek bir sıcaklığa sahip olması gerekir.^[10]

Deri değiştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüm gekkotanlar, zamanlama ve yöntem bakımından farklılık gösteren türlerle oldukça düzenli aralıklarla derilerini değiştirirler. Leopar kertenkelelerin derileri yaklaşık iki ila dört haftalık aralıklarla değişir. Nem varlığı deri değiştirmeye yardımcı olur. Kertenkele deri değiştirmeye başladığında kendi gevşek derisini vücudundan ayırıp yiyip süreci hızlandırır.^[11] Genç kertenkeleler için deri değiştirme daha sık, haftada bir gerçekleşir, ancak tamamen büyüdüklerinde her ay ya da iki ayda bir deri değiştirirler.^[12]

Yapışma yeteneği[değiştir | kaynağı değiştir]

Geko türlerinin yaklaşık % 60'ı, sıvı veya yüzey gerilimi kullanılmadan çoğu yüzeye yapışmalarına izin veren yapışkan parmak pedlerine sahiptir. Bu tür yastıklar, geko evrimi sırasında defalarca kazanılmış ve kaybedilmiştir.^[13] Yapışkan ayak pedleri, yaklaşık 11 farklı geko soyunda bağımsız olarak gelişti ve en az 9 soyda kayboldu.

Kertenkele ayak yastıklarındaki spatula-şekilli kıl (İngilizce: setae) düzenli lameller, yüzey ile β-keratin lameller/kıl/spatula yapılar arasında van der Waals kuvvetleri (zayıf kimyasal kuvvetlerin en zayıfı) sağlar.^[14][15] Bu van der Waals etkileşimleri sıvı içermez; Teoride, sentetik kıl kümelerinden yapılmış bot, Uluslararası Uzay İstasyonu'nun yüzeyine bir oturma odası duvarına olduğu kadar kolayca yapışır, ancak yapışma neme göre değişiklik gösterir.^[16][17]

Yakın zamanda yapılan bir araştırma, geko yapışmasının aslında Van der Waals veya kılcal kuvvetlerle değil, elektrostatik etkileşim (temas elektrifiklenmesinin neden olduğu) tarafından belirlendiğini göstermektedir.^[18]

Kertenkelelerin ayaklarındaki setalar da kendi kendini temizler ve genellikle birkaç adımda tıkanan kirleri temizler.^[19][20][21] Yüzey enerjisi çok düşük olan teflon^[22] kertenkelelerin yapışması diğer birçok yüzeye göre daha zordur.

Geko yapışması tipik olarak hidrofobik yüzeylerde bile daha yüksek nem^{[16][17][23][24]},^[25] ancak suya tam daldırma koşulları altında azalır. Suyun bu sistemdeki rolü tartışılmaktadır, ancak son deneyler hem seta hem de yüzeyde moleküler su katmanlarının (su molekülleri çok büyük bir dipol moment taşır) varlığının her ikisinin de yüzey enerjisini artırdığını kabul etmektedir. bu nedenle bu yüzeylerin temas etmesindeki enerji kazancı artar, bu da geko yapışma kuvvetinin artmasına neden olur. Ayrıca b-keratinin elastik özellikleri su alımıyla değişir.

Geko ayak parmakları " çift eklemli " görünmektedir, ancak bu yanlış bir isimdir ve uygun şekilde dijital hiperekstansiyon olarak adlandırılır.^[26] Geko ayak parmakları, insan parmaklarından ve ayak parmaklarından ters yönde aşırı genişleyebilir. Bu, ayak parmaklarını yüzeylerden içe doğru uçlardan soyarak van der Waals kuvvetinin üstesinden gelmelerine olanak tanır. Temelde, bu soyma hareketiyle, kertenkele spatulayı yüzeyden spatula ile ayırır, bu nedenle her spatula ayırma için sadece bir miktar kuvvet gereklidir. (İşlem, bir yüzeyden Scotch Bandı çıkarmaya benzer.)

Kertenkelelerin ayak parmakları çoğu zaman tam çekici yeteneklerinin çok altında çalışır çünkü yüzey pürüzlülüğüne ve dolayısıyla o yüzeyle temas halinde olan seta sayısına bağlı olarak hata payı büyüktür.

Küçük van der Waals kuvvetinin kullanılması çok geniş yüzey alanları gerektirir; bir kertenkelenin ayak tabanının her milimetrekaresi yaklaşık 14.000 saç benzeri seta içerir. Her setanın çapı 5 μm'dir . İnsan saçı 18 ila 180 μm arasında değişir, bu nedenle insan saçının enine kesit alanı 12 ila 1300 setaya eşittir. Her seta sırayla 100 ile 1.000 arasında spatula ile uçlandırılır.^[19] Her bir spatula 0.2 μm uzunluğundadır (metrenin beş milyonda biri) veya görünür ışığın dalga boyunun hemen altındadır.^[27]

Tipik olgun 70 gram (2,5 oz) setae kertenkele 133 kilogram (293 lb) ağırlık taşıyabilir :^[28][29] her bir spatula 5 ila 25  nN arasında bir yapışma kuvveti uygulayabilir.^[23][30] Bir spatulanın yapışma kuvvetinin tam değeri, yapıştığı substratın yüzey enerjisine göre değişir. Son çalışmalar^[25][31] ayrıca Van der Waals kuvvetleri gibi uzun menzilli kuvvetlerden türetilen yüzey enerjisinin bileşeninin en dıştaki atomik katmanların altındaki malzemenin yapısına bağlı olduğunu göstermiştir (100'e kadar). yüzeyin altında nm); bunu hesaba katarak yapışma mukavemeti çıkarılabilir.

Setalar dışında, vücutlarında doğal olarak üretilen yağlı maddeler olan fosfolipidler de devreye girer.^[32] Bu lipitler, kümeleri yağlar ve gekonun bir sonraki adımdan önce ayağını ayırmasına izin verir.

Geko yapışmasının kökeni muhtemelen ayak parmaklarının alt tarafındaki epidermiste yapılan basit değişiklikler olarak başlamıştır. Bu, yakın zamanda Güney Amerika'daki Gonatodes cinsinden keşfedildi.^[33][34] Epidermal spinüllerin setae içerisindeki basit detaylandırmaları, Gonatodes humeralis'in pürüzsüz yüzeylere tırmanmasını ve yumuşak yapraklar üzerinde uyumasını sağlamıştır .

Gecko yapışmasını taklit etmek için tasarlanmış biyomimetik teknolojiler, birçok uygulamada yeniden kullanılabilir kendi kendini temizleyen kuru yapıştırıcılar üretebilir. Bu teknolojiler için geliştirme çabası sarf ediliyor, ancak sentetik setalar üretmek önemsiz bir malzeme tasarım görevi değil.

Cilt[değiştir | kaynağı değiştir]

Gekota sürüngenlerinin derisi genellikle pul taşımaz, ancak büyük ölçekte tüm vücutta gelişen tüy benzeri çıkıntılardan oluşan papilloz bir yüzey olarak görünür. Bunlar süperhidrofobiklik (ıslanmazlık) sağlar ve çıkıntının benzersiz tasarımı, derin bir antimikrobiyal etki sağlar. Bu çıkıntılar çok küçüktür, 4 mikron uzunluğundadır ve bir noktaya kadar incelir.^[35] Bu kelerlerin derisinin bakteri karşıtı bir özelliğe sahip olduğu ve cilde dokunduğunda gram negatif bakterileri öldürdüğü gözlemlenmiştir.^[36]

Madagaskar'daki Uroplatus sikorae, çoğu grimsi kahverengiden siyaha ya da yeşilimsi kahverengiye kadar değişen, ağaç kabuğunu andıran çeşitli işaretler içeren, kamuflaj olarak geliştirilmiş renklendirmeye sahiptir; kabukta bulunan likenler ve yosunlara kadar. Ayrıca gün boyunca ağaca yaslanabilen, gölgeleri saçan ve dış hatlarını görünmez kılan, derisel kanat olarak bilinen, vücudunun uzunluğu boyunca uzanan deri kanatları vardır.^[37]

Diş[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu kelerler polifiyodontlardır ve her 3 ila 4 ayda bir 100 dişlerinin her birini değiştirebilirler.^[38] Tam büyüyen dişin yanında, diş laminasındaki odontojenik kök hücreden gelişen küçük bir yedek diş vardır.^[39] Dişlerin oluşumu pleurodont'tur ; yanlarından çene kemiklerinin iç yüzeyine kaynaşmış (ankilozlu). Bu oluşum Squamata takımındaki tüm türlerde yaygındır.

Taksonomi ve sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Gekkota infra takımı, yılan benzeri (bacaksız) pygopodlar da dahil olmak üzere yaklaşık 125 cins geko içeren yedi aileye bölünmüştür.^{[7][13][40][41][42][43]}

• Aile Carphodactylidae
• Aile Diplodactylidae
• Aile Eublepharidae
• Aile Gekkonidae
• Aile Phyllodactylidae
• Aile Pygopodidae
• Aile Sphaerodactylidae

Türler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu tanıdık türler de dahil olmak üzere, dünya çapında 1.850'den fazla kertenkele türü bulunmaktadır:^[44]

• Batı şeritli geko olan Coleonyx variegatus, güneybatı Amerika Birleşik Devletleri ve kuzeybatı Meksika'ya özgüdür.
• Eğik parmaklı kertenkele olan Cyrtopodion brachykolon kuzeybatı Pakistan'da bulunur ; ilk olarak 2007'de tanımlandı.
• Eublepharis macularius, leopar kertenkelesi, evcil hayvan olarak tutulan en yaygın kertenkeledir; yapışkan parmak pedleri yoktur ve bir vivaryumun camına tırmanamaz.
• Güdük parmaklı kertenkele olan Gehyra mutilata (Pteropus mutilatus), rengini çok açıktan çok karanlığa, kendisini kamufle etmeye kadar değiştirebilir; Bu kertenkele, vahşi doğada ve yerleşim alanlarında evde.
• Gekko kertenkelesi, Tokay kertenkelesi, agresif mizacı, gürültülü çiftleşme çağrıları ve parlak işaretleriyle tanınan büyük, yaygın bir Güneydoğu Asya kertenkelesidir.
• Hemidactylus, birçok çeşidi olan kertenkelelerin cinsidir.
  • Ortak kertenkele evi olan Hemidactylus frenatus, dünya çapında tropik ve subtropik bölgelerdeki insanlar ve insan yerleşim yapıları etrafında büyür.
  • Hint-Pasifik kertenkelesi olan Hemidactylus garnotii, tropik bölgelerdeki evlerde bulunur ve ABD'de Florida ve Georgia'da istilacı bir tür haline gelmiştir.
  • Hemidactylus mabouia, tropikal ev kertenkelesi, Afro-Amerikan ev kertenkelesi veya kozmopolit ev kertenkelesi, Sahra altı Afrika'ya özgü bir ev kertenkelesi türüdür ve şu anda Kuzey, Orta ve Güney Amerika ve Karayipler'de bulunur.
  • Akdeniz kertenkelesi olan Hemidactylus turcicus, genellikle binaların içinde ve çevresinde bulunur ve ABD'de tanıtılan bir türdür .
• Yas tutan geko olan Lepidodactylus lugubris, aslen bir Doğu Asya ve Pasifik türüdür; vahşi ve yerleşim mahallelerinde eşit derecede evde.
• Pachydactylus bibroni, Bibron en kertenkele, güney Afrika kökenli olduğu; Bu sert ağaçsı kertenkele, bir ev zararlısı olarak kabul edilir.
• Altın tozu günü kertenkelesi olan Phelsuma laticauda günlüktür ; Kuzey Madagaskar'da ve Komorlar'da yaşıyor. Ayrıca Hawaii'de tanıtılan bir türdür.
• Ptychozoon, Güneydoğu Asya'dan aynı zamanda uçan veya paraşüt kertenkeleleri olarak da bilinen bir arboreal kertenkele cinsidir; ağaçlarda kendilerini gizlemelerine ve zıplarken kaldırma sağlamalarına yardımcı olmak için boyundan üst bacağına kadar kanat benzeri kanatları vardır.
• Rhacodactylus, Yeni Kaledonya'ya özgü kertenkelelerin cinsidir.
  • Tepeli geko olan Rhacodactylus ciliatus (şimdi Correlophus cinsine atanmıştır), 1994 yılında yeniden keşfedilene kadar neslinin tükendiğine inanılıyordu ve bir evcil hayvan olarak popülerlik kazanıyor.
  • Yeni Kaledonya devi geko Rhacodactylus leachianus, ilk olarak 1829'da Cuvier tarafından tanımlandı; kertenkelenin en büyük yaşayan türüdür.
• Cüce geko olan Sphaerodactylus ariasae, Karayip Adaları'na özgüdür; dünyanın en küçük kertenkelesi.
• Timsah veya Mağribi kertenkelesi olan Tarentola mauritanica, İber Yarımadası ve güney Fransa'dan Yunanistan ve Kuzey Afrika'ya kadar Akdeniz bölgesinde yaygın olarak bulunur; en ayırt edici özellikleri sivri kafaları, çivili derileri ve timsahınkine benzeyen kuyruklarıdır.

Üreme[değiştir | kaynağı değiştir]

Kertenkelelerin çoğu küçük bir yumurta kümesini bırakır, birkaçı canlı beslenir ve birkaçı partenogenez yoluyla eşeysiz olarak çoğalabilir. Geckolar ayrıca, Sıcaklığa bağlı cinsiyet belirleme ve evrimsel süre boyunca aralarında birden fazla geçiş bulunan hem XX / XY hem de ZZ / ZW cinsiyet kromozomları dahil olmak üzere çok çeşitli cinsiyet belirleme mekanizmalarına sahiptir.^[45]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Forbes, Peter (4th Estate, London 2005) Gecko'nun Ayağı — Biyo İlham: Doğadan Tasarlandı0-00-717990-1, H / B'de
• Zug, George. Düşük Çeşitlilik Taksonunda Türleşme ve Dağılma : İnce Geckos Hemiphyllodactylus (Reptilia, Gekkonidae) 14 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . Smithsonian'ın Zoolojiye Katkıları, hayır. 631. Washington, DC: Smithsonian Enstitüsü Scholarly Press, 2010.
• Gamble (2012). "Repeated origin and loss of adhesive toepads in geckos". PLOS ONE. 7 (6): e39429. doi:10.1371/journal.pone.0039429. PMC 3384654 $2. PMID 22761794. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Wikimedia Commons'ta Gekkota ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
• Vikitür'de Gekkota ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
• Gecko galerisi ve bilgileri 7 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kertenkeleler Duvarlara Nasıl Yapışır?
• Kapsamlı geko bakımı bilgileri 13 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Resimler, bakım sayfaları, tür listesi içeren küresel kertenkele derneği sitesi 1 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gecko anatomi resmi 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gekonun Ayağı 30 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Örümcek Adam kıyafeti için yapay kertenkele ayakları (BBC 2007-08-28) 27 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gecko Time Online Geko Dergisi 24 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.