Deli Ahmet Ağa (Osmanlı Türkçesi: دلى احمد اغا ‎ Deli Ahmed Ağa) (? Sürmene, Trabzon – 19 Ağustos 1821 Sürmene, Trabzon), XIX. yüzyıl başlarında tarih sahnesine çıkmış asker, ağa ve yerel derebeyidir.

Deli Ahmet Ağa, XVIII. yüzyılın son çeyreğinde Sürmene'de doğmuştur. Büyükbabası Sürmene Ağası^[1] ve 100. cemaatten serdengeçtilerin ağası Seymen Ali Ağa,^[2] babası büyük toprak ağası ve tüccarlardan^[3] Abdullah Ağa, amcası Hacı Alay Bey, oğulları ise Abdülaziz Ağa ve Mehmed Ağa'dır^[4]. Yaşadığı dönemde görevden kaynaklanan yetkilerini kötüye kullanan ve halka eziyet ederek zenginleşen vali paşalara karşı iki kez isyan etmiştir. 19 Ağustos 1821^[5] tarihinde Sürmene'de ölmüştür.

Soyu[değiştir | kaynağı değiştir]

Soyu, 1471’de Silifke Kalesi'nde annesiyle yaşarken, Osmanlı komutanı Gedik Ahmed Paşa tarafından kuşatılan ancak ele geçirilemeyen, babasının ölüm haberini alınca 1472’de Fatih Sultan Mehmet’e mektup yazıp, anlaşarak kaleyi teslim edeceğini bildiren^[6] Karamanoğlu İshak Bey'in oğlu İbrahim Paşa'ya dayanmaktadır.^{[7][8][9][10]} Ailesi, Trabzon’da Çavuşzâdeler olarak bilinen, Sürmene ilçesinde geniş bir topluluğu bünyesinde barındıran çok büyük bir ailedir.^[11]

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükbabası Seymen Ali Ağa ve babası Abdullah Ağa, devirlerindeki Trabzon vali ailelerinin halka uyguladığı zulüm ve baskıya birebir şahit olmuş. Buna karşı halkın ve devletin yanında durmuşlardır. Deli Ahmet Ağa da babasının ölümünden sonra bölgedeki toprakları ve yerel derebeyliği üstlendiğinde bu tutumu aynen devam ettirmiştir.^[12] Deli Ahmet Ağa, görevi üzere yörenin asayiş ve emniyetini sağlamış, çeteleşmeye izin vermemiş, devletin ihtiyacı olan askeri eğitmiş ve göndermiş, vergi sahiplerinden vergi toplayıp Trabzon vilayetine yollamıştır. Nizâm-ı Kadîm’deki bozuklukları düzeltmek üzere padişah III. Selim tarafından yapılan Nizâm-ı Cedîd uygulamalarını desteklemiş, bölgedeki bu faaliyetlere karşı çıkan başıbozuk ve asi kesimlerin tavırlarını sertçe bastırmış ve boykotlarını sona erdirmiştir. Bu sayede kendisine rütbe verilmiştir.^[13]

Azak ve Anapa gibi hayati öneme sahip kalelerin kaybedilmesi ve Trabzon vilayetinin belli ailelerin yönetimine bırakılması, Trabzon’a yollanan valilerin kontrol edilememesine yol açmış. Özellikle de payitahtın savaşlarla, paşalarla ve askerlerle uğraştığı zamanlarda, vali paşalar üzerlerinde oluşan otorite boşluğunu da iyi değerlendirerek, halka zulm edip ceplerini haksız kazançlarla doldurmuşlardır.^[14] Bu haksız davranışlara boyun eğmeyen birkaç ağa, vali paşalara karşı çıkmış daha sonra devlete isyan ve ihanet suçundan idam edilmiştir. Deli Ahmet Ağa, bu haksız idamlara boyun eğmemiş, olası bir saldırıya karşı kendini ve çevresini hazırlamış, birçok ağa ve paşanın yanına adamlarını yerleştirmiştir.^[15] Padişah III. Selim’in Kabakçı isyanı ile tahttan indirilmesinden sonra da uygulamalarına riayet ederek devam etmiş, IV. Mustafa’nın Nizâm-ı Cedîd’i dağıtması ve riayet edenlerine cezalandırmasına karşı kendini emniyete almıştır. Daha sonra II. Mahmud tahta çıkmıştır.

Tuzcuoğlu Memiş Ağa Meselesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Haziran 1812'de II. Mahmud tarafından Trabzon valisi olarak atanan Hazinedarzâde Süleyman Ağa, Canik’teki kethüdası ve kayınpederi Çeçenzâde Hasan Ağa'ya, Canik’ten silah ve asker toplayıp gelmesini ve kaymakam olarak göreve başlamasını bildirmiştir. Trabzon'a gelirken batı kıyılarındaki iskelelere saldırması ve ağalara gözdağı vermesi tüm kıyı şeridindeki ağalar tarafından kötü karşılanmıştır. Trabzon’a gelip kaymakam olan Çeçenzâde, arkasına damadı ve vali olan Hazinedarzâde Süleyman Paşa'yı alınca ilk olarak Tonya âyanı Hacısalihoğlu Ali Ağa üzerine kuvvet gönderdi.^[16] Bu sırada Rus savaşı bitince Hazinedarzâde Süleyman Paşa’da kayınpederi Çeçenzâde’ye katıldı ve tüm ağalar üstüne asker gönderdi.^[17] Vali ve kaymakamın bu saldırgan tavırlarına karşı Deli Ahmet Ağa’da önceden beri kendisiyle bağlantısı bulunan, Kalcızâde ve Şatırzâde gibi husumetli aileleri barıştıran, Faş kalesinden Rusları püskürten ve Batum kıyılarını koruyan Trabzon kuvvetlerinin komutanı olan Gönye ve Faş muhafızı Tuzcuoğlu Memiş Ağa ile birlik oldu.^[18][19][20]

Vali Hazinedarzâde Süleyman Paşa’nın topladığı vergilerin bir kısmını kaymakam ile arasında paylaştığı haberini aldıktan sonra bu konuyla ilgili vali paşa ile sorun yaşayan Deli Ahmet Ağa, vali ve kaymakamla sorun yaşayan Rize, Of ve Sürmene ağalarına haberci göndermiş ve toplanan vergilerin Tuzcuoğlu Memiş Ağa aracılığıyla vali paşaya iletilmesi kararını ulaştırmıştır. Bunun sonucunda ağalar, vali ve kaymakamla muhatap olmuyor Tuzcuoğlu Memiş Ağa ile işlerini çözüyordu.^[16][21] Vali Hazinedarzâde Süleyman Paşa, Faş muhafazasında görevliyken birinci defa 100 bin, ikinci defa 150 bin kuruş borç aldığı, ilk iki borcunu ödemeden üçüncü defa da 250 bin kuruş borç istediği lakin son defasında ilk iki borcu ödemediği ve elinde o kadar para olmadığını bildirdiği için borç alamadığı Tuzcuoğlu Memiş Ağa'ya düşmanlık besledi.^[22]

Bölgedeki ağalar ve halk tarafından sevilen ve desteklenen Tuzcuoğlu’nu çekememiş, payitahta asi ve hain olduğunu yazarak idam fermanını istemiştir.^[19][23] Babıâli Hazinedarzâde Süleyman Paşa’nın gönderdiği mektup üzerine tahkikat başlattı. Tahkikat sonucunda Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın iyi bir adam olduğu ve idama gerek olmadığını vali paşaya iletti. Ancak Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın kapıcıbaşılık rütbesini de kaldırdı.^[24] İdam fermanı gelmeyince ve kapıcıbaşılık rütbesinin de kendi iftirası üzerine kaldırılınca, Vali Süleyman Paşa'nın geçimsizliği daha da artarak düşmanlık haline geldi ve düşmanca bir tavırla tekrar bir mektup yazarak idam fermanının verilmesini istedi.^[25] Vali paşanın ısrarı sonucunda Padişah II. Mahmud idam fermanını verdi ve ferman Trabzon’a Hamamizâde Mehmed Emin Efendi ile gönderildi.^[26][27]

İlk İsyanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Erzurum valisine yardım için Hopa'da bulunduğu sırada^[27] idam fermanını alan Vali Süleyman Paşa, kaymakamı ve kayınpederi olan Çeçenzâde Hasan Ağa’ya gizlice “Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın Sürmene'deki dostu Deli Ahmet Ağa ile görüşüp, Tuzcuoğlu'nun bir an önce Trabzon’a gitmesini sağla” emrini vermiştir.^[28] Vali paşadan aldığı emir üzerine kaymakam Çeçenzâde Hasan Ağa, Deli Ahmet Ağa’ya bir mektup göndermiş. Deli Ahmet Ağa’da bunun üzerine Tuzcuoğlu Memiş Ağa’ya bir mektup göndermiştir. Aynı zamanda da Çeçenzâde Hasan Ağa’nın yanına yerleştirdiği adamından bu konu ile ilgili malumat almasını istemiştir. Deli Ahmet Ağa’nın mektubunu alan Tuzcuoğlu Memiş Ağa, yola çıkıp Sürmene’ye gelmiştir. Bu sırada Deli Ahmet Ağa'ya Çeçenzâde’nin yanındaki adamından, Trabzon davetinin Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın idam edilmesi için planlandığı bilgisi gelmiştir. Bunun üzerine Tuzcuoğlu Memiş Ağa, Rize'deki evine geri dönmüştür.^[3][29] Tuzcuoğlu Memiş Ağa’yı hile yoluyla ele geçirip öldüremeyeceğini anlayan Hazinedarzâde Süleyman Paşa, Hopa'da olduğundan Temmuz 1816 başında Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın üzerine Trabzon ağalarından Şatırzâde Osman Bey ve Miletli Kara Numan Bey komutasında asker göndermiş^[30] ve başlarına da kaymakam Çeçenzâde Hasan Ağa’yı yetkilendirmiştir.^{[21][31][32][33][34]}

Kendi üzerine asker çıkarıldığını Deli Ahmet Ağa’nın gönderdiği haberci ile öğrenen Tuzcuoğlu Memiş Ağa, Rize ve Lazistan çevrelerinden birçok asker toplamıştır. Bu sırada Deli Ahmet Ağa ise Sürmene’deki Hazinedarzâde Süleyman Paşa'nın adamlarını Sürmene'den kovmuş ve amcası Hacı Mustafa Bey ile babası Deli Ahmet Ağa'nın safına katılmış Sürmene'den Genç Mehmed Ağa, Suiçmezoğlu Hasan Ağa, Bacıoğlu İsmail Ağa, Çebioğlu Yakup Ağa, Of’tan Pir Ali Ağa, Tufan Ağa, Abanozoğlu Süleyman Ağa gibi haklarında birçok kez idam fermanı çıkarılan kişiler ile birlikte Tuzcuoğlu Memiş Ağa'ya destek vermişlerdir. Bunun sonucunda Çeçenzâde Hasan Ağa’nın askerleri ile giriştikleri bütün çarpışmaları kazanmış, halk üzerindeki etkilerini arttırmış^[3][35] ve Trabzon’u ele geçirme kararını almışlardır. Deli Ahmet Ağa'nın emriyle, Deli Ahmet Ağa önderliğinde Sürmene ve Of kayıkçıları Trabzon limanına doğru yola çıkmış, Trabzon limanını ele geçiren kayıkçılar daha sonra kaleye doğru devam etmişlerdir. Bu esnada Vali Hazinedarzâde Süleyman Paşa, gittikçe büyüyen bu isyanın mahallî kuvvet olan Şatırzâde ve Numan ile bastıramayacağını anlayarak payitahttan yardım istedi. Bir firkateyn, bir korvet, bir zırhlı ve birkaç küçük gemiden oluşan donanma emrine gönderildiği halde, bunların yetersiz olduğunu düşünerek Bolu ve Kastamonu'dan asker ve bol miktarda cephane yollanmasının zorunlu olduğunu bildirdi.^{[32][36][37][38]}

Ağustos 1816'da Deli Ahmet Ağa ve diğer ağalar, Hacısalihoğlu ve Abanozoğlu gibi adamlarıyla Trabzon’a gelip kaleyi kuşatmış dış kaleyi ele geçirdikten sonra Çeçenzâde Hasan Ağa iç kaleye çekilmiş şehri savunmaya çalışmıştır. Fakat Tuzcuoğlu Memiş Ağa'nın damadı olan Kalcızâde Osman Ağa, şehri savunan kuvvetleri alt ederek şehri savunmasız bırakmıştır. 18 Ağustos sabahında Kalcızâde Osman Ağa’nın önderliğinde iç kaleye doğru ilerlenmiştir. Bunu gören kaymakam Çeçenzâde Hasan Ağa, maiyetini de bırakarak, temin ettiği kayıkla şehirden kaçarak Hazinedarzâde Süleyman Paşa’nın memleketi olan Ünye'ye kaçmıştır. 18 Ağustos ikindisinde iç kale ele geçirilmiş ve Trabzon sancağı taksim edilmiştir. Sürmene ve çevre yörelerini alan Deli Ahmet Ağa, şartlar böyle devam ettiği sürece savaşmayacağını ve savaşanlara katılmayacağını bildirdikten sonra Sürmene’ye geri dönmüş ve yanında savaşan oğulları ile Sürmeneli ağalara da birkaç yerler vermiştir.^{[39][40][41][42][43][44][45]} Ünye’ye çıkan Çeçenzâde Hasan Ağa, Ordu ve çevre yörelerden bulduğu askeri saflarına katıp Trabzon'a doğru yola çıkmıştır. Ekim ortasında Giresun’u işgal ettiği sırada Babıâli’nin kendisine yardıma gönderdiği iki gemiyi de alıp, Tirebolu'ya doğru devam etmiş ve Tirebolu’yu işgal ettikten sonra Trabzon’a devam etmiştir.^[3][42][46] Tuzcuoğlu Memiş Ağa, gelenlerin Çeçenzâde ve az bir kuvvet olmasını fırsat bilip, Trabzon'dan Gümüşhane, Bayburt ve Karahisar-ı Şarki’ye doğru yönelmiş ve bölgedeki kaleleri ele geçirmiştir.^[47] Olay, Hazinedarzâde Süleyman Paşa’nın sandığından daha da çetrefilli ve arazinin engebeli olmasından, ağaların çok iyi istihbaratı olmasından ve araziye hakim olmasından dolayı, Babıâli’den Çeçenzâde’ye destek talebini yinelemiştir. Babıâli ise Hazinedarzâde Süleyman Paşa’ya isteklerini vereceğini ancak orduyu kendisinin yönetmesini gerektiğini bildirmiş ve Anadolu'nun hemen hemen bütün gücünü emrine vermiştir.^{[37][48][49][50]}

Sahilden Trabzon'a kadar ilerleyen ve şehir merkezinin az sayıda askerle korunduğunu gören Çeçenzâde, Kasım ayında şehri ele geçirip kaymakam olarak göreve başlamıştır.^[51] Başta Hacısalihoğlu Ali’nin Hazinedarzâde Süleyman Paşa’dan af dilemesinden sonra damadı Kalcızâde Osman Ağa ve diğer ağalar da payitahtın olaya el atması sonucu Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın yanından ayrılmışlardır.^[52][53] Aralık 1816 sonlarında Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın peşine, Şatırzâde Osman Ağa’nın oğlu Mikdad Ağa ve Rize Mütesellimi Tahir Ağa komutasında 2500 kişilik kuvveti gönderen Hazinedarzâde Süleyman Paşa^[54] ancak 26 Ekim 1817’de Tuzcuoğlu Memiş Ağa’yı ele geçirmiş ve idam ettirmiştir.^{[55][56][57][58]} Böylece rüşvet ve haramiliğine karşı en sert tavır takınan adamı öldürten Hazinedarzâde Süleyman Paşa’nın yeni hedefinde rüşvet ve haramiliğine karşı çıkabilecek olan ve Tuzcuoğlu Memiş Ağa ile işbirliği etmiş olan diğer ağalar vardı. Öncelikle 20 Eylül 1816 tarihinde idam edilmesi gereken Kalcızâde Osman Ağa,^[59] Sürmene-Çavuşlu’da Deli Ahmet Ağa’nın yanında ikamet etmesi şartıyla affedilmiştir. Kalcızâde Osman Ağa, kısa süre sonra eskisi gibi Trabzon’da oturmayı istemiş fakat Hazinedarzâde Süleyman Paşa, bu isteğine şiddetle karşı çıkmıştır.^[60] Sonrasında Tonyalı Hacısalihoğlu Ali Ağa’yı Trabzon’da oturmak zorunda bırakmıştır. Ancak ağalar bu haksız emirlere uymak istemeyince düzen yeniden bozulmaya başlamış. Birkaç ay içinde vali ve ağalar arasında yeni bir geçimsizlik oluşmuştur.^[61] Bu sırada payitaht, yeni bir isyan çıkmasını önlemek için Hazinedarzâde Süleyman Paşa’yı Nisan 1818’de Alaiye Sancakbeyliğine tayin etmiş, Trabzon Valisi olarak da Kaptan-ı Deryalıktan azledilen Abaza Hüsrev Mehmed Paşa'yı atamıştır. Ancak bunca haramiliğin ve haksızlığın ahları sırtında olan Süleyman Paşa, görev yerine varmadan yolda ölmüştür.^{[62][63][64][65][66][67][68]}

İkinci İsyanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni atanan Vali Abaza Hüsrev Mehmed Paşa, Trabzon’a geç gitmiş ve Hazinedarzâde Süleyman Paşa’nın her rüşvet ve haramiliğine ortak olan Şatırzâde Osman Ağa'ya iltizam vererek dostluk kurmuştur. Rüşvetçi haramilerin dostluğundan çok çekmiş olan Kalcızâde Osman Bey, Deli Ahmet Ağa ve Hacısalihoğlu Ali Ağa, bu gibi yanlış hareketlere zamanında ses çıkarmamanın bedelini çok ağır ödemişlerdir. Bunun üzerine Kalcızâde Osman Bey, Hacısalihoğlu ve diğer ağalarla bir araya gelip, ortak hareket etmek için, Sürmene’ye gönderilen 4-5 bin kişilik maiyeti ile birlikte eskisi gibi Trabzon’da oturmayı Vali Abaza Hüsrev Mehmed Paşa’dan teklif etmiştir. Şatırzâde Osman Ağa’nın bu teklife asla olur verilmemesi gerektiğini söylemesi üzerine, Vali Abaza Hüsrev Mehmed Paşa, bunu kabul etmemiş. Bu olumsuz cevap yetmezmiş gibi Şatırzâde Osman, Vali Hüsrev Mehmed Paşa’ya derebeylerin kalelerinin ve kale benzeri konaklarının yıkılması için tavsiye vermiştir. Bunun sonucunda Vali Hüsrev Mehmed Paşa, Şatırzâde’nin tavsiyesini uymuş ve yıkım emrini vermiştir. Bu olumsuz cevap ve alenen saldırı kararı karşısında haklı çıkan Kalcızâde Osman Bey ve dostları, fena halde kızmış ve hemen ayaklanma hazırlıklarına başlamışlardır.^[69] Deli Ahmet Ağa ile amcasının oğlu Alaybeyioğlu Hacı Bey ve Gümrükçüzâde ile birlikte yöredeki diğer ağaları da yanına almış, Sürmene ve Of mıntıkalarındaki vali paşa ve Şatırzâde’nin adamlarını buradan çıkartmışlardır. Deli Ahmet Ağa’nın yöre üzerindeki gücünü ve nelere kâdir olabileceğini iyi bilen silâhşorân-ı hâssadan Ali Ağa, oluşan bu durumdan çok endişelenmiş ve olayın yatıştırılması için payitahta mektuplar göndermiştir. Bunların birinde şöyle yazmaktadır:

"Hüsrev Paşa, bu ağaların hareketini zor durdurabilir. Çünkü Sürmene ve Of denilen bu bölgelerden, 70 - 80 bin kişi çıkar ve bunlar Deli Ahmet Ağa’nın emrinde, Kalcızâde Osman Bey’in saflarında yer alır ve ölüme dahi yürürler. Aynı şekilde Hacısalihoğluları da asker sahibidirler ve Kalcızâde Osman Bey ile ittifak ettikleri için kesinlikle ortak taarruz edecekleri şüphesizdir."^[66]

Bu ve bunun gibi sayısız uyarıları dikkate almayan ve Vali Mehmed Hüsrev Paşa’ya büyük güveni olan payitaht, ağalara istediklerini vermemiş. Bunun sonucunda da iki tarafta hazırlıklara başlamıştır. Öncelikle Kalcızâde Osman Bey ve Hacısalihoğlu Ali ittifak etmiş, sonrasında ilki Sürmene’de diğeri de Vakfıkebir’de olmak üzere isyan planlanmıştır. Hacısalihoğlu Ali Ağa’nın kayınpederi Eynesil âyanı Dedezâde Süleyman Bey Görele’den, Deli Ahmet Ağa ile amcasının oğlu Alaybeyioğlu Hacı Bey'de Sürmene ve Çavuşlu mevkilerinden harekete geçmişlerdir.^[60] Payitaht, bu ufak çaplı hareketlerin büyümeden, aynı Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın isyanında olduğu gibi elebaşlarıyla anlaşma yapılıp, ikna edilerek yakalanmasını emretmiştir. Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın isyanında kaymakam Çeçenzâde’nin üstlendiği rolü bu olayda da Şatırzâde Osman üstlenmiş ve ağalarla anlaşma yapıldığında bütün rüşvet ve yasadışı gelirlerinin elinden gideceğini bildiğinden, Vali Hüsrev Mehmed Paşa’ya anlaşmanın zayıflık olduğunu ve anlaşırlarsa vali paşanın halk üzerindeki gücünü kaybedeceğini söylemiştir. Bunun üzerine Vali Hüsrev Mehmed Paşa ve Şatırzâde Osman Ağa, ayrı ayrı, Kalcızâde Osman Bey, Deli Ahmet Ağa ve Hacısalihoğlu Ali Ağa ile görüşmeler yapmak istemiştir. Lakin bu görüşmelerin amacı anlaşma yoluyla ağaları isyandan vazgeçirmek değil ele geçirmek, eğer ele geçiremezlerse de birbirlerine düşürmektir. Deli Ahmet Ağa’nın Şatırzâde Osman’ın yanındaki adamından olayın içyüzüne ait bilgi alması üzerine bu görüşmeler yapılmış ancak ağalar tüm bu yalancı ve hileli teklifleri reddetmişlerdir. Bu yaşananlardan sonra Deli Ahmet Ağa, amcasının oğlu Alaybeyioğlu Hacı Bey ve emrindeki ağalarla birlikte Sürmene'yi geçip Yomra'dan Trabzon önlerine, Eynesil âyanı Dedezâde Süleyman Bey’in, 200 kişiyle Görele’den Polathane'yi geçip Trabzon önlerine, Sürmene'den çıkmış olan Kalcızâde Osman Bey’in, maiyetindeki 4 - 5 bin kişiyle dağlık mıntıkaları ele geçirerek Trabzon önlerine, Hacısalihoğlu Ali Ağa’nın Polathane ve Tonya'dan gelen askerleriyle birleşip Trabzon önlerine gelmesi üzerine isyan en parlak halini yaşamıştır. İsyan etmiş olan ağaların nefesini ensesinde hisseden Trabzon Valisi Abaza Hüsrev Mehmed Paşa, Lazistan, Canik ve Karahisar-ı Şarki'den topladığı askerlerle 17 Ocak 1819 tarihinde karşı saldırıya geçmiş ve başına buyruk hareket eden bazı ağaları yenmiştir.^[69][70]

Öncelikle Sürmene’ye doğru ilerleyen kuvvetler, Deli Ahmet Ağa’nın konağına kuşatmıştır. Kendisi Trabzon önlerinde savaşan Deli Ahmet Ağa’nın eşi ve çocukları dahil tüm ailesi yakalanarak Trabzon’a gönderilmiştir.^[66] Bu olanları haber alan Deli Ahmet Ağa, gece vakti kale önlerine gelmiş, içerideki adamlarından ailesi hakkında bilgi almış, yakında yapılacak olan büyük harekât hakkında da haberdar edilmiştir. Ailesinin güvende olduğu bilgisini alan Deli Ahmet Ağa, Bayburt dağlarına çekilmiş ve kendisini emniyete almıştır. Bu sırada Dedezâde Süleyman Bey, üzerine gönderilen kuvvetlere konağından savunma yapmış ama sonra kuşatılmıştır. Konağından 3 adet top ve önemli miktarda cephane çıkan Dedezâde, vali paşanın kuvvetleri tarafından ele geçirilmiştir. Polathane üzerine gönderilen kuvvetler karşısında tutunamayan Kalcızâde Osman Ağa ile Hacısalihoğlu Ali Ağa birlikte Tonya’ya çekilmişlerdir. Bunların maiyetlerinde bulunan Bahadıroğlu, Hacıfettahoğlu, Pir Ali Ağa ve diğer birçok ağa da suçlarını itiraf etmiş ve af dilemişlerdir.^[60][70][71] Tam bu sırada Kalcızâde Osman Ağa ve taraftar ağaları bastırdığını sanan Vali Mehmed Hüsrev Paşa, bu ağaların idamı için İstanbul’dan ısrarla izin istemiştir. Bizzat padişah II. Mahmud tarafından dış tehlikeler sebebiyle, isyancıların öldürülmelerinin daha elverişli bir zamana bırakılarak şimdilik affedilmeleri emrolunmuştur.^[70] İdam fermanlarının verilmemesi ve ailesinin serbest bırakılması haberini alan Deli Ahmet Ağa aşağı inmiş, kuvvetleri ile birlikte bir araya gelerek Sürmene’nin tamir ve inşa faaliyetlerini başlatmıştır. Daha sonraları yakılan konağının tabanındaki taşlardan, bugün halen daha faal olan bir cami yapılmıştır. Bu sırada Kalcızâde ve Hacısalihoğlu’yla uzun süredir uğraşan ama bir sonuç alamayan Hüsrev Mehmet Paşa, Kasım 1820'de Trabzon valiliğinden alındı ve yerine Salih Paşa Trabzon valiliğine atandı.^[72] Salih Paşa, ağalar sorununu barış yoluyla çözmeye çalışmış, ağalar, âyanlar ve geniş halk kitlelerine öğütler vermiştir. Halk, Vali Salih Paşa'dan vergileri toplayıp rüşvetçilik ve haramilik yapanları istemiş ancak vali paşa halkın bu haklı isteğine karşılık hiçbir şey vermemiştir. Bunun üzerine Haziran 1821'de isyan eden halka destek için Sürmene’den yola çıkıp Trabzon’a gelen Deli Ahmet Ağa, diğer ağalar ile birleşmiş ve kaleye yürümüştür. Bu olanları gören Vali Salih Paşa, kendi emrindeki askerlerden bir ordu göndermiş ve bu askerler, ağalar ile halka saldırmıştır.^[70] Deli Ahmet Ağa, bu saldırılar sırasında cengâverce en ön safta savaşmış ve karaciğerinden derin bir yara almıştır. Yaralanan Deli Ahmet Ağa, Bayburt yöresinde bir yaylaya çekilmiş^[73] ve yaylada tedavi edilmiştir.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Deli Ahmet Ağa’nın ölüm sebebi:

• Bayburt yöresinde yapılan tedavi sonrasında, kendini biraz toparlamış, oradan Sürmene'ye inmiştir.^[73] Günün teknik yetersizliklerden dolayı yarası enfeksiyon kapmış sonrasında durumu daha da fenalaşmış ve (h. 20 Zilkade 1236^[5]) 19 Ağustos 1821’de Sürmene'de ölmüştür.

Deli Ahmet Ağa’nın mezarı, konağının tabanındaki taşlardan yapılan caminin yanında bulunmaktadır.

Deli Unvanının Sebebi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aklî olarak bir problemi bulunmadığı yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkan Ahmet Ağa'ya bu unvanın neden verildiği ile ilgili birkaç tahmin aşağıdaki gibidir:

• Osmanlı’da, cesur, yiğit, korkusuz ve cengâver askerlere Deli unvanını verilmesinden dolayı bu unvanla anılmıştır.
• Ağası olduğu halkının savunuculuğunu yapmak uğruna, vali paşalar ve kaymakam ağalara dahi kafa tuttuğu için bölge halkı tarafından bu unvanla anılmıştır.
• Ağası olduğu halkına karşı kuralcı ve sert tutumundan dolayı, komşu yörelerde bu unvanla anılmıştır.

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• “Tuzcu Oğulları İsyanı”, M. Münir Aktepe, TD, III/5-6 (1951-52), s. 21-52
• “Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve yanlık / Brigand Movements and Ayans at Trabzon Province (1750 -1850)", Abdullah BAY, Doktora Tezi, Erzurum-2007

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sürmene Tarihi, Mehmet BİLGİN ve Ömer YILDIRIM, Sürmene Belediyesi Yayınevi, İstanbul 1990
• Târîh-i Cevdet, Ahmed Cevdet Paşa, 1884
• OSMANLI HKİMİYETİNE KADAR DOĞU KARADENİZ’DE TÜRKLER I. Baskı, İbrahim TELLİOĞLU, Serander Yayınları, Eser Ofset Matbaacılık, Trabzon Mart 2004
• "Arşivlenmiş kopya". 11 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2017.