Kasr-ı Hümayun Saray Müzesi
Açılış	16 Ocak 2007 (yeniden açılış) 28 Haziran 1967 (ilk açılış)
Konum	İzmit, Kocaeli
Koordinatlar	40°45′47″K 29°55′14″D / 40.76306°K 29.92056°D / 40.76306; 29.92056
Tür	Saray-müze
Ziyaretçi	Yılda ortalama 36 bin[1]

Abdülaziz Av Köşkü ya da başka bir adıyla Kasr-ı Hümayun, İzmit'te bulunan barok ve ampir üslupta bir köşktür. Son şeklini Abdülaziz devrinde alan yapı, Osmanlı Devleti'nde İstanbul dışında yapılan tek küçük saray olarak bilinir. Mimarı Garabet Amira Balyan'dır. Günümüzde müze olarak kullanılmaktadır.

Bina, Milli Mücadele yıllarında Atatürk'ün gerçekleştirdiği iki önemli toplantıya ev sahipliği yaptı. 1967'den beri müze olarak hizmet veren av köşkü, 17 Ağustos 1999 depreminde hasar gördü. 16 Ocak 2007 tarihinde "Saray müze" olarak yeniden ziyarete açıldı.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlılar döneminde İzmit'te ilk saray, IV. Murat döneminde inşa edilmişti. 1766 depremi sonucu yıkılan yapının bulunduğu yere daha sonra çeşitli dönemlerde yapılan saray binaları farklı nedenlerle yanıp yıkıldı. Günümüze ulaşan av köşkü, Sultan Abdülaziz döneminde inşa edilmiştir. Mevcut binasının altındaki duvar kalıntılarının IV. Murat döneminde yapılıp depremde yıkılan ilk saraya ait olduğu düşünülmektedir.^[2]

Osmanlı padişahları arasında yurt gezisine çıkan ilk padişah olan II. Mahmut, 1833 yılında İzmit'e gelişinde konakladığı Altıncıoğlu Konağı 'nın batısında, Tersane'yi gören bir saray inşa edilmesini istemişti. Böylece IV. Murad döneminde yapılıp sonra yanmış olan sarayın yerinde yeni bir saray inşa edildi. 1836 yılında II. Mahmut'un, İzmit'i 1836 yılında gerçekleşen ikinci ziyaretinde "Kasr-ı Hümayun"'da kaldığı bilinmektedir.^[2]

II. Mahmut devrinde inşa edilmiş Kasr-ı Hümayun, Abdülmecid döneminde yandı ve yerine 1855 yılında bir av köşkü inşa edilmeye başlandı. 1859 yılında yangın geçiren yeni bina, son şeklini Abdülaziz devrinde aldı. Abdülaziz'in, Haydarpaşa-İzmit demiryolunun hizmete açılacağı 1875 tarihinde İzmit'teki törene gelmesi nedeniyle^[3] yeniden yapılan binanın mimarı, Dolmabahçe Sarayı'nın mimarı olarak mimarlık tarihine geçen Garabet Amira Balyan'dır.

12 Eylül 1909 günü İzmit'e gelen Sultan Reşat, bu yapıda konaklamış Osmanlı padişahlarındandır. Trenle İzmit'e gelen padişah, bir gece av köşkünde konakladıktan sonra 13 Eylül 1909'da İstanbul'a Sultan kayığı ile dönmüştü. Padişahın İzmit'te bulunduğu sırada yanında bulunan devlet görevlilerinin konaklaması için yanına plan ve projeleri birbirinin aynı iki yapı inşa edildi. Bu ikiz yapılardan birisi günümüze kadar gelebildi. Diğeri, daha sonra yıktırılıp yerine Vali Konağı işlevi gören yapı inşa edildi.

İstanbul dışında yapılan tek küçük saray olan bu yapı, İzmit hükûmet konağının yanmasından sonra hükûmet konağı olarak işlevi gördü; I. Dünya Savaşı sonrasındaki işgal döneminde bir süre İngilizler'e tahsis edildi; daha sonra tekrar hükûmet konağı yapıldı.

Kurtuluş Savaşı yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurtuluş Savaşı yıllarında Başkumandan Mustafa Kemal Paşa'nın bu binada yaptığı iki toplantı ülke tarihi açısından önemli görülür: Birisi 18 Haziran 1922 günü Fransız yazar Claude Farrère ile görüşerek ülkede verdiği kurtuluş mücadelesini anlatması;^[1] diğeri ise 16 Ocak 1923'te bazı İstanbul gazetelerinin başyazar ve yazar konumundaki gazetecilerle yaptığı Lozan Barış Konferansı, yeni Türkiye devletinin temel esasları, hükûmet ve yönetim şekli, Saltanat ve Hilafet meseleleri, toplum hayatının çeşitli alanlarında yapılacak inkılaplar, siyasî parti olarak bir "Halk Fırkası"'nın kurulması” gibi konuları görüştüğü basın toplantısıdır.^[4]

Müzeye dönüştürülmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bina, cumhuriyet döneminde Vilayet ve Ziraat Odaları tarafından kullanıldı. Milli Eğitim Bakanlığı 1964 yılında Av Köşkü binasını Müze ve kütüphane olarak kullanılmak üzere onarıma karar verdi. O güne kadar bir çeşit depo-müze olarak kullanılmakta olan Necatibey İlkokulu bahçesindeki eserler Av Köşkü bahçesine nakledildi. Arkeolog Mahmut Akok'un düzenlediği müze, 27 Haziran 1967'den resmen ziyaret açıldı.^[5] Yapının bahçesinde arkeolojik buluntular, iç mekanda ise Osmanlı sarayına ait eşyalar ve bazı etnografik eserler sergilendi.^[3]

1992 yılında restore edilen müze binası, 17 Ağustos 1999 depreminde ağır hasar gördü. Deprem sonrasında müzenin restorasyonu 2005 yılında tamamlandı ve 16 Ocak 2007 tarihinde "Saray-Müze" olarak yeniden ziyarete açıldı.^[6]

Mimari özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Abdülaziz Av Köşkü, bodrum katı ile birlikte üç katlı kâgir bir binadır. Abdülaziz döneminde inşa edilmiş av köşklerinin tipik bir örneğidir. Dış cephesi ve duvar resimleriyle barok, rokoko, neoklasik ve ampir üsluplarının görüldüğü eklektik bir karakter gösterir. İhtişamlı saray kapısı batı yönündedir. Bugün müze girişi olarak kullanılan kapı, yapının güney cephesindedir. Ayrıca aktif durumda olmayan bir kapı da doğu cephesinde bulunur. Güney cephedeki mermer kaplı girişte çift taraflı basamaklarla ortadaki giriş kapısına ulaşılır. Cepheye hakim ince, uzun, yuvarlak kemerli pencereleri, İzmit yöresi kamu yapıları cepheleriyle benzerlik gösterir. Zemin katın mermer döşemeli salonunun iki yanında iki oda, arka tarafta hizmetçi odaları bulunur. Orta salonun gerisinde iki yönlü merdivenlerle üst kata ulaşılır. Üst katta, ortadaki divanhanenin iki yanında birisi dinlenme, diğeri yatak odası olarak kullanılan iki oda vardır.

Tavan süslemeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapının tavan resimlerinin kim tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmez. Kimi kaynaklarda İzmit Hünkâr Kasrı’nın iç süslemesini 1858 yılında Sepon Bezirciyan'ın yaptığı ve bu işteki başarısı sayesinde saray nakkaşı olduğu belirtilir. Müze tanıtma yazısında ise tavan süslemelerinin Fransız ressam Sasson tarafından sıva üzerine yağlıboya olarak yapıldığı ifade edilmiştir. Sultan Abdülaziz döneminde yapılan Beylerbeyi Sarayı'nın süslemeleri ile İzmit'teki yapının süslemeleri arasındaki benzerlik göz önüne alınarak Beylerbeyi Sarayı'nı resmeden Mabeyn-i Hümayun ressamı Mason Bey'in İzmit'teki yapının da bezemesini yapmış olabileceği, kendisinden "Sason" olarak bahsedilen sanatçının "Mason" olabileceği ileri sürülmüştür.^[2] Kaynaklarda, tavan resimlerinin 1890 yılında ressam Azerian tarafından yapıldığı da geçmektedir. Dolmabahçe Sarayı Hazine-i Hassa Arşivi kayıtlarındaki 1903-1904 tarihli bir belgede sarayın duvar resimlerinin "adeta yenilendiği" belirtilmiştir.^[2]

Peyzaj[değiştir | kaynağı değiştir]

Bahçede geniş yeşil alanlara yer verilmiştir. Yapıda Fransız barok tarzı peyzaj sanatının izleri görülür. Küçük sarayın gösterişli mimari yapısını göz önüne çıkaran sadelikte bir bahçe düzeni vardır.^[2] 2019 yılında müzenin yılda ortalama 36bin ziyaretçi ağırladığı açıklanmıştır.^[1]

Mobilyaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Müzede 19. yüzyıl Osmanlı saraylarında kullanılan eşyalar sergilenmektedir. Batılı üslupta olan mobilyaların yanı sıra geleneksel yapım tekniğine sahip olanlar da bulunmaktadır. Sedefli Oda 'da yer alan, sedef kakmalı sandalyeler ve tahttan oluşan oturma takımının yerli üretim olma olasılığı yüksek görülür. Mobilya üslupları ile duvar resimlerinin üslubu birbirini tamamlar niteliktedir. Örneğin Divanhane'deki duvar resimlerinde bulunan sancak, arma, müzik aleti gibi sembollerin aynı mekândaki mobilyalarda da yer aldığı görülür.

Rokoko üslubunda aynalar, neo-klasik ve ampir üslubu yansıtan konsol ve dolaplar sarayın başlıca mobilyalarıdır. Mobilyalar üzerinde V. Murat arması, ay-yıldız motifleri görülebilir. Sergilenen mobilyaların bir kısmı yapının müzeye dönüştürülmesinden sonra başka saraylardan bu müzeye sergileme amacıyla getirilmiştir.^[3]

Müzenin bölümleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Atatürk Odası
• Sedefli Oda
• Kabul Salonu / Divanhane
• Yatak Odası
• Hünkâr Hamamı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Müze broşürü 11 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.