Makale serilerinden
Deprem
Türleri Ana sarsıntı Öncü deprem Artçı deprem Kör itme Çifte Plakalar arası Plaka içi Mega bindirme Uzaktan tetiklenen Yavaş Denizaltı Süperkesme Tsunami Deprem sürüsü
Nedenler Fay hareketi Volkanizma Kaynaklanan depremsellik
Özellikler Deprem odağı Hiposantr Gölge bölge Sismik dalga P dalgası S dalgası
Ölçüm Sismograf Sismik büyüklük ölçekleri Sismik şiddet ölçekleri
Tahmin Deprem Tahmini Koordinasyon Komitesi Tahmin
Diğer Kayma dalgası bölünmesi Adams–Williamson denklemi Flinn–Engdahl bölgeleri Deprem mühendisliği Sismit Sismoloji
Kategori İlgili konular
g t d

Artçı şok veya artçı deprem Sismolojide, ana şokla aynı bölgede yer değiştiren kabuğun ana şokun etkilerine uyum sağlaması nedeniyle ortaya çıkan daha büyük bir depremi takip eden daha küçük bir depreme verilen isimdir. Büyük depremler, tutarlı bir düzene göre büyüklüğü ve sıklığı sürekli olarak azalan ve aletle tespit edilebilen yüzlerce ila binlerce artçı şoka neden olabilir. Bazı depremlerde ana kırılma iki veya daha fazla aşamada meydana gelir ve bu da birden fazla ana şoka neden olur. Bunlar ikili depremler olarak bilinir ve genel olarak benzer büyüklüklere ve hemen hemen aynı sismik dalga biçimlerine sahip olmaları nedeniyle artçı depremlerden ayırt edilebilirler.

Artçı depremlerin dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çoğu artçı şok, fay kırılmasının tam alanı üzerinde yer alır ve ya fay düzleminin alanı boyunca ya da ana şokla ilişkili gerilimden etkilenen hacim içindeki diğer faylar boyunca meydana gelir. Tipik olarak artçı şoklar, fay düzleminden kopma uzunluğuna eşit bir mesafeye kadar bulunur.

Artçı depremin boyutu ve zaman sıklığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Artçı şokların oranları ve büyüklükleri, köklü birkaç ampirik yasayı takip eder.

Omori Yasası[değiştir | kaynağı değiştir]

Artçı sarsıntıların sıklığı, ana şoktan sonra geçen sürenin tersiyle orantılı olarak kabaca azalır. Bu ampirik ilişki ilk olarak 1894 yılında Fusakichi Omori tarafından tanımlanmış olup Omori yasası olarak bilinmektedir.^[1] Şu şekilde ifade edilir:

${\displaystyle n(t)={\frac {k}{c+t}}}$

burada k ve c deprem dizileri arasında değişen sabitlerdir. Omori yasasının şu anda yaygın olarak kullanılan değiştirilmiş bir versiyonu, 1961'de Utsu tarafından önerildi.^[2][3]

${\displaystyle n(t)={\frac {k}{(c+t)^{p}}}}$

burada p, bozunma oranını değiştiren ve tipik olarak 0,7-1,5 aralığına düşen üçüncü bir sabittir.

Bu denklemlere göre artçı sarsıntıların oranı zamanla hızla azalmaktadır. Artçı şokların oranı, ana şoktan bu yana geçen zamanın tersiyle orantılıdır ve bu ilişki gelecekte artçı şokların meydana gelme olasılığını tahmin etmek için kullanılabilir.^[4] Yani ilk gün artçı sarsıntı olasılığı ne olursa olsun, ikinci gün ilk günün olasılığına 1/2, onuncu gün ise ilk günün olasılığına yaklaşık 1/10 olacaktır (p = 1'e eşit).

Båth Yasası[değiştir | kaynağı değiştir]

Artçı şokları tanımlayan diğer ana yasa, Båth Yasası olarak bilinir ^[5][6] ve bu, bir ana şok ile onun en büyük artçı şoku arasındaki büyüklük farkının, ana şok büyüklüğünden bağımsız olarak yaklaşık olarak sabit olduğunu, tipik olarak 1,1-1,2 Moment magnitüd ölçeği kadar fark olduğunu belirtir.

Gutenberg–Richter Yasası[değiştir | kaynağı değiştir]

Artçı şok dizileri aynı zamanda tipik olarak, belirli bir zaman diliminde bir bölgedeki depremlerin büyüklüğü ve toplam sayısı arasındaki ilişkiyi ifade eden Gutenberg-Richter boyut ölçeklendirme yasasını da takip eder.

${\displaystyle \!\,N=10^{a-bM}}$

Nedir:

• ${\displaystyle N}$ olayların sayısı bundan büyük veya eşittir ${\displaystyle M}$
• ${\displaystyle M}$ büyüklük
• ${\displaystyle a}$ ve ${\displaystyle b}$ sabitlerdir

Özetle, bir ana şoktan sonra daha fazla küçük artçı şok ve daha az büyük artçı şok meydana gelir.

Artçı sarsıntıların etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Artçı şoklar tehlikelidir çünkü genellikle tahmin edilemezler, büyük olabilirler ve ana şoktan zarar gören binaları çökertebilirler. Daha büyük depremler daha fazla ve daha büyük artçı şoklara neden olur ve özellikle sismik açıdan sessiz bir bölgede büyük bir olay meydana geldiğinde artçı şoklar yıllarca veya hatta daha uzun sürebilir.

Artçı sarsıntıların psikolojiye etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük bir deprem ve artçı şokların ardından pek çok kişi aslında deprem olmamasına rağmen "hayalet deprem" hissettiğini bildirir. "Deprem hastalığı" olarak bilinen bu durumun kinetozise bağlı olduğu düşünülür ve genellikle sismik aktivitenin azalmasıyla ortadan kalkar.^[7][8]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Öncü deprem

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]