Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Ocak 2021)

Araştırma dürüstlüğü veya bilimsel araştırmada dürüstlük, araştırma, bilim ve sanatla ilgili bir konuda yapılan yöntemli, bilimsel inceleme anlamını taşımaktadır. Bu duruma istinaden araştırılan ya da araştırılmak üzere yayımlanan bilginin doğruluk ve güven kuralları çerçevesinde yayımlanması gerekir. Doğru bilgiye erişmek üzere araştırma yapan kitlenin doğruluğundan emin olması adına bilgiyi yayımlayan kişinin tarafsız ve dürüst bir şekilde yayımlama yapması gerekir.

Araştırmanın ve araştırma sürecinin bir kuralı vardır. Araştırma boyunca dürüstlük esas alınmaktadır.

Araştırmanın gelişiminde ve yayımlanmasında dürüstlük ön plana çıkan ilkelerden biridir. Aynı zamanda en fazla çiğnenen, ihlal edilen bir kuraldır.

Araştırma ve dürüstlük yaşamın tamamını içeren iki kavramdır. Sadece verilerin değiştirilmesi, üzerinde dokunuşlar yapılmasından ziyade hemen hemen yaşamın bütününde var olan dürüstlük de bu durumun bir parçasıdır. Dürüstlük birçok sözlüğe bakıldığında; doğruluk, gerçeği saklamama ya da özü sözü bir gibi benzer anlamlara gelse de araştırma boyutunda bunları bütünüyle ele almaktayız.

Önemli hususlardan bir diğeri de kişinin araştırmada dürüst davranıp davranmadığının da açığa çıkarılmasıdır. Yapılan bir araştırma kendinden önceki bir araştırmanın üzerine yapıldığı aşikârdır. Bu bağlamda insanların otokontrolünü kurup bir önceki araştırmadan yararlanmanın ötesine gitmemesi gereklidir.

Araştırma süresince bilimsel güvenilirlik adına problemler yaşanmaması ve toplumsal fayda açısından dürüst olunması gerekir. Bu bağlamda bireysel olduğu kadar kurumsal faktörler de bulunmaktadır. Bireysel olarak ele aldığımızda kişinin kendi ile ahlaken dürüst araştırma yapmakta yeterli olup olmadığı üzerine odaklanılmakta fakat kurumsal olarak incelendiğinde, güvenilir bilim üretmek için aynı zamanda halka da faydalı olmak için çaba sarf edilmektedir. Çok fazla kurum ve kuruluş da Araştırma dürüstlüğü konusunda politikalar geliştirmektedir.

Araştırmalarda dürüstlük ilkeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Güvenilirlik, dürüstlük, saygı ve hesap verebilirlik olarak dört ana başlıktan oluşmaktadır. Bunlardan ilki araştırma dürüstlüğünde güvenilirlik. Araştırma dürüstlüğünde güvenilirlik; araştırmalarda yer alan tasarımların, yöntemlerin, metotların ve analizlerin farklı yöntemlerle doğru olma durumlarının sınanması gereklidir. Hedef kitle toplum olduğundan dolayı halka veya bilim dünyasına yayınlanan bilgiler doğru olmalıdır. Güvenilir olmayan bilgi zararlı olabilir ve buna istinaden toplumda yankı uyandırır bu nedenle araştırmacılar kendilerini sorumlu hissetmelidir. Bir diğer ilke olan saygı; bir başkasının düşüncelerini, kaleme aldıklarını ya da uğraşını kullanırken uygun bir şekilde haberdar olmasını sağlamak, izin almaktır. Yaptığımız araştırmanın topluma, insanlığa, canlılar alemine ve kültürel mirasa etkisi üzerine kafa yormak gibi konular da bu başlık altında yer almaktadır. Üçüncü ilke hesap verebilirliktir. Genellikle araştırmalarda etik ihlallerinin soruşturulmasında rastlanan bu ilke araştırma yaparken basamakların başından sonuna kadar ismi bulunan herkesin sorumluluğudur. Yapılan araştırma şeffaf olmalıdır. Bu ilkelerden sapmaların en çok yaşandığı olaylar bilimsel makalelerdir.^[1][2]

Araştırma dürüstlüğünde suistimal[değiştir | kaynağı değiştir]

Suistimal kelimesinin anlamı her ne kadar yetki veya görevi kötüye kullanmak olsa dahi bu durum araştırmalarda da anlamını korumaktadır. Fabrikasyon, sahtecilik, intihal ve suistimal iddialarıyla uygunsuz şekilde başa çıkma terimleri yalnızca bunlardan birkaçıdır.^[3] Fabrikasyon, verileri, sonuçları veya çıktıları uydurarak bunları gerçekmiş gibi sunmak, raporlamak veya kaydetmektir. Bu terimlerin tanımı kendi içlerinde farklı olsa dahi her birinin ortak noktası usulsüz olma durumudur. Sahtecilik, araştırma malzemelerini veya sürecini manipüle etmek, verileri değiştirmek veya silerek araştırmanın kayıtlarda doğru temsil edilmemesine yol açmaktadır. İntihal, başkalarının fikirlerini, süreçlerini veya sözlerini atıfta bulunmadan kendine mal etmektir. Bir başka usulsüzlük, suistimal iddialarıyla uygunsuz şekilde başa çıkmaktır. Bu usulsüzlük, bilinen ya da şüphelenilen bir ihlâli bildirmemek, ihbarcılara karşı misilleme girişimleri gibi olası ihlalleri ele almamak, herhangi bir ihlâl iddiası ile ilgili delilleri yok etmektir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]