Ajax (/ˈeɪdʒæks/) ya da Aias (/ˈaɪ.əs/) ^[a] Yunan Mitolojisinde Kral Telamon'un ve Periboea'nın oğludur^[1] ve üvey kardeşi Teukros'dur. Homeros'un İlyada destanında Truva Savaşı'nda önemli bir rol oynar; ve cesur bir savaşçı olarak tasvir edilir. Ayrıca "Telamon oğlu Aias, "Büyük Aias" veya "Aias Büyük" adları ile de anılır, bu şekilde anılmasının sebebi Akha ordusundaki Oileus oğlu Aias'dan ayırmaktır, ayrıca Küçük Aias olarak bilinir. Adı "dünyanın" anlamına gelir.^[2]

Aile[değiştir | kaynağı değiştir]

Aias; Zeus'un torunu, Aiakos'un oğlu, Telamon'un oğludur ve ilk eşi Periboea'dır. Amcası Peleus (Telamon'un kardeşi), ve Peleus'un oğlu Akhilleus kuzenidir, ayrıca kendisinden yaşça büyük üvey kardeşi Teukros'dur. Adı, "ağlamak", "ağlayan, yas tutan" sözcüğünden gelir. Ancak Hesiodos, Kadınlar Kataloğu isimli şiirinde Aias'ın adını, Herakles'in Zeus'a Telemon ve Periboea'dan bir oğul sahibi olması için dua ettiğinde aldığını gösteren bir hikâye içerir. Zeus işaret olarak bir kartal gönderir. Herakles daha sonra ebeveynlere oğullarını kartal (aetos – αετός) olarak çağırmasını söyler. Kimon, Miltiades, Alkibiadis ve tarihçi Thukididis de dahil olmak üzere birçok ünlü Atinalı, soylarını Aias'a dayandırır. Bologna'da (MÖ 5. yy) Racvi Satlnei'ye adanmış bir Etrüsk mezarı üzerinde aivastelmunsl yazan ve "Telamon oğlu Aias'ın ailesi" anlamına gelen bir yazıt vardır.^[3]

Açıklama[değiştir | kaynağı değiştir]

Homeros'un İlyada'sında tüm Akhaların uzun boylu, devasa yapılı ve en güçlüsü olarak tanımlanır. "Akhaların siperi" olarak bilinen,^[4] Kentaur Kheiron (Aias'ın babası Telamon'u ve Akhilleus'un babası Peleus'u eğiten ve daha sonra o sırada eğittiği Herakles'in kaza sonucu yaralayarak öldürdüğü) tarafından Akhilleus ile aynı zamanda eğitilmiştir. Korkusuz, güçlü ve kuvvetli ama aynı zamanda çok yüksek seviyede savaş zekasına sahip biri olarak anlatılır. Aias, yedi inek derisinden ve bronz bir katmandan oluşan devasa bir kalkan kullanarak ordusuna komuta eder. En önemlisi, Aias İlyada'da anlatılan savaşların hiçbirinde yaralanmamıştır ve her iki taraftaki savaşlarda yer alan tanrıların hiçbirinden (Agamemnon hariç) önemli yardım almayan tek ana karakterdir, sadece 13. kitapta Poseidon, Aias'a asasıyla vurur ve gücünü yeniler. Diomidis, Agamemnon ve Akhilleus'un aksine, Aias esas olarak savunmacı bir savaşçı olarak görünür; Yunan kampını ve gemilerini ve Patroklos'un bedeninin savunur. Truvalılar saldırıya geçtiğinde, sık sık Akhaların geri çekilmesi esnasında onları korur. Anlamlı bir şekilde, tüm şiirdeki en ölümcül kahramanlardan biri olsa da, Aias'ın saldırgan olduğu bir hikâye yoktur.

Truva Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

İlyada'da Aias, özellikle Hektor ile iki kavgada görülür; bol gücü ve cesaretiyle dikkat çeker. 7. Kitapta, Aias kura sonucu; Hektor ile bütün gün süren bir düelloda karşılaşmak üzere seçilir. Aias ilk başta karşılaşmanın üstesinden gelir, Hektor'u mızrağıyla yaralar ve büyük bir taşla yere serer,^[5] ancak Hektor savaşmaya devam eder. Akşam olup iki tarafında habercileri onları durdurana kadar savaşırlar. Düello berabere biter ve birbirlerine hediye vermeye karar verirler. Aias, Hektor'a mor bir kuşak verir ve Hektor da Aias'a keskin kılıcını hediye eder.

Aias ve Hektor arasındaki ikinci kavga, Hektor Yunan kampına girip gemiler arasında Yunanlarla savaştığında meydana gelir. 14. Kitap'ta Aias, Hektor'a neredeyse onu öldüren dev bir taş atar.^[6] 15. Kitapta Hektor'u, Apollon iyileştirir ve gemilere saldırmak için geri döner. Silah olarak devasa bir mızrak kullanan ve gemiden gemiye sıçrayan Aias, Truva ordularını neredeyse tek başına durdurur. 16. Kitap'ta da Hektor ve Aias bir kez daha düello yapar. Hektor, Aias'ın mızrağını kırar ve gemileri ateşe vermeye başlar; böylece Aias, Zeus'un açıkça Hektor'u desteklediğini fark eder. Hektor ve Truvalılar, savaşı neredeyse bitirecek bir saldırının doruk noktası olan bir Yunan gemisini yakmayı başarır. Aias, Phorcys de dahil olmak üzere birçok Truvalının ölümünden sorumludur.

Aias, yay kullanma becerisiyle tanınan kardeşi Teukros ile sık sık birlikte savaşırdı. Aias, düşman Truvalıları vuran Teukros'un arkasında dururken muhteşem kalkanını kullanırdı.

Akhilleus, Agamemnon ile olan tartışması nedeniyle bu savaşların hiçbirine katılmamıştır. 9. Kitapta, Agamemnon ve diğer Miken kralları, büyük savaşçı Akhilleus ile uzlaşmak ve onu savaşa geri döndürmek için Aias, Odysseus ve Phoenix'i (Akhilleus'un eğitmeni) Akhilleus'un çadırına gönderir. Aias ciddiyetle konuşmasına ve iyi karşılanmasına rağmen, Akhilleus'u ikna etmeyi başaramaz.

Patraklos öldürüldüğünde, Hektor cesedi çalmaya çalışır. Menelaos'un yardım ettiği Aias, Truvalılarla savaşmaya devam eder ve savaş arabasıyla cesedi geri almayı başarır; ancak Truvalılar, Patraklos'un üzerindeki Akhilleus'un zırhını çoktan almışlardır. Aias'ın Zeus'a gün ışığında savaşmalarına veya ölmelerine izin vermek için savaşın üzerine çöken sisi kaldırması için duası meşhurdur. Hyginus'a göre, Aias Truva'da toplam 28 kişiyi öldürdü.^[7]

Ölüm[değiştir | kaynağı değiştir]

İlyada sona ererken, Aias ve diğer Yunan savaşçılarının çoğu hayattadır. Akhilleus, Paris tarafından öldürüldüğünde (Apollo'nun yardımıyla), Aias ve Odysseus, cesedi almak ve arkadaşı Patraklos ile gömmek için Truvalılara karşı savaşan kahramanlardır.^[8] Aias, büyük kalkanı ve mızrağı ile cesedi kurtarmayı ve gemilere taşımayı başarırken, Odysseus Truvalılarla savaşır.^[9] Cenazeden sonra, her biri, Akhilleus'un Olimpos Dağı'nda demirci tanrısı Hephaistos tarafından dövülen büyülü zırhının, kahramanca çabalarının ödülü olarak Aias'a ait olduğunu söyler. Zırhı kimin hak ettiğini belirlemek için bir yarışma düzenlenir. Aias, güçlü olduğunu ve gemileri Hektor'dan kurtarmak ve onu büyük bir kayayla kovmak da dahil olmak üzere Yunanlar için yaptıklarından dolayı zırhı hak ettiğini savunur.^[10] Ancak, Odysseus daha etkili bir konuşma yapar ve Athena'nın yardımıyla konsey ona zırhı verir. Bu karara çok üzülen ve “kendi kederine yenik düşen” Aias, kılıcını kendi göğsüne saplayarak kendini öldürür.^[11] Küçük İlyada'da Aias, Odysseus'un zaferi karşısında öfkeden deliye döner ve Yunanların sığırlarını katleder. Kendine geldikten sonra utançtan kendini öldürür.^[12] Şu anda Vatikan Müzeleri'nde bulunan bir mermer gövde olan Belvedere Gövdesi'nin, Aias'ı "intiharını düşünürken" tasvir ettiği düşünülüyor.^[13]

Aias'ın ölümünün ünlü bir anlatımı olan Sofokles'in Ajax oyununda, zırh Odysseus'a verildikten sonra, Aias o kadar aşağılanmış hisseder ki, Agamemnon ve Menelaos'u öldürmek ister. Athena araya girer ve zihnini ve gözlerini gölgeler, böylece Aias, bir koyun sürüsünü Odysseus ve Agamemnon da dahil olmak üzere Akha liderleri zannederek katleder. Kanlar içinde kendine geldiğinde, yaptığının onurunu kırdığını fark eder ve utanç içinde yaşamaktansa kendini öldürmeye karar verir. Bunu, Hektor'un hediye alışverişinde bulunurken verdiği kılıç ile yapar.^[14] Hyacinthus'un ölümünde olduğu gibi, kanından kırmızı bir çiçek fışkırır; bu çiçek, yapraklarında aynı zamanda ağıt ifade eden Ai adının ilk harflerini taşıyordu.^[15] Külleri, Hellespontos'un girişindeki Rhoetean Burnunda altın bir vazoya koyulmuştur.

Aias'ın üvey kardeşi Teukros, Aias'ın cesedini veya ünlü silahlarını geri getirmediği için babası tarafından yargılanır. Teukros beraat eder, ancak ihmalden suçlu bulunur. Babası tarafından evlatlıktan reddedilir ve Atina kıyılarındaki Salamis Adasına, evine dönmesine izin verilmez.

Homeros, Aias'ın ölümünü belirsiz bırakır, ancak bunu Akhilleus'un zırhı konusundaki anlaşmazlıktaki kaybına bağlar; Odysseia'da Odysseus Hades'i ziyaret ettiğinde, onunla konuşması için Aias'ın ruhuna yalvarır, ancak eski kavgaya hala kırgın olan Aias reddeder ve sessizce Erebos'a iner.

Akhilleus gibi, (Homeros tarafından olmasa da) Tuna'nın ağzındaki Leuke Adasında ölümünden sonra yaşadığı belirtilir.^[16] Homeros sonrası efsanede Aiakos'un torunu ve Zeus'un torununun torunu olarak tanımlanan Aias, Salamis Adası'nın koruyucu kahramanıdır ve orada bir tapınağa sahiptir; bu tapınakta onu onurlandırmak için Aianteia adı verilen festival kutlanmıştır.^[17] Bu festivalde bir kanepeye mükemmel kıyafetlerle kahraman otururdu; bu Roman Lecristernium isimli töreni hatırlatan bir uygulamadır. Aias'ın Aiakos ailesi ile özdeşleşmesi Atinalılar için Salamis'i aldıktan sonra bir problem olmuştur. Atinalı devlet adamı olan Solon, İlyada (2,557-558)'ya bir satır ekleyerek, Atinalıların ada üzerinde hak iddia etmesini desteklemeyi amaçlar.^[18] Aias daha sonra bir Attikalı bir kahraman olur; pazar yerinde heykelinin bulunduğu Atina'da ona tapıldı ve Aiantis kabilesine onun adı verildi. Pausanias, ayrıca Truva kıyılarında Sigeion yakınlarındaki 5 inç (13 cm) çapında olan devasa bir iskeletin ortaya çıktığını ve bu iskeletin Aias'a ait olduğunu söyler.

Aias'ın intiharı. Etrüsk kırmızı figürlü kaliks-krater, c. 400-350 M.Ö.
Ölen Akhilleus'u Taşıyan Aias, Siyah Figürlü Amfora. Walters Sanat Müzesi, Baltimore .
Akhilleus ve Aias, cenaze törenleriyle ilişkili bir tür yağ depolama gemisi olan MÖ 5. yüzyılın başlarındaki bu lekythos'ta bir zar oyunu oynuyor
Aias'ın intiharını tasvir eden bir Kylix.

Saray[değiştir | kaynağı değiştir]

2001 yılında, Yannos Lolos, mitolojik Aiacid hanedanının evi olduğunu öne sürdüğü Salamis Adasındaki Kanakia köyü yakınlarında bir Miken sarayı kazmaya başladı. Çok katlı yapı 750 metrekare (8.100 ft²) ve belki de 30 odası vardı. Saray, Miken uygarlığının zirvesinde, kabaca Truva Savaşı'nın meydana gelmiş olabileceği dönemde terk edilmiş gibi görünmektedir.^[19]^[20]