1994 Güney Afrika genel seçimleri

← 1989 26–29 Nisan 1994 1999 →
Güney Afrika Parlamentosu'ndaki 400 sandalye için Çoğunluk için 201 sandalye gerekli
Katılım	86.87%
Birinci parti İkinci parti Üçüncü parti   Lider Nelson Mandela F. W. de Klerk Mangosuthu Buthelezi Parti Afrika Ulusal Kongresi Ulusal Parti (Güney Afrika) Inkatha Özgürlük Partisi Son seçim Yasaklı 94 – Sandalye 252 82 43 Değişim – 8 – Aldığı oy 12,237,655 3,983,690 2,058,294 Oran 62.65% 20.39% 10.54% Değişim – 27.81 –   Dördüncü parti Beşinci parti Altıncı parti   Lider Constand Viljoen Clarence Makwetu Parti Artı Özgürlük Cephesi Demokratik Parti (Güney Afrika) Azanya Pan Afrikalı Kongresi Son seçim – 33 Yasaklı Sandalye 9 7 5 Değişim Yeni 26 – Aldığı oy 424,555 338,426 243,478 Oran 2.17% 1.73% 1.25% Değişim Yeni 18.27 –
Önceki Devlet Başkanı F. W. de Klerk Ulusal Parti (Güney Afrika) Seçilen Başkan Nelson Mandela Afrika Ulusal Kongresi

1994 Güney Afrika genel seçimleri, Güney Afrika'da genel oy hakkının uygulandığı ilk seçimlerdi. Apartheid döneminin sona ermesinin ilk adımı oldu. Seçim, Bağımsız Seçim Komitesi'nin yönetiminde gerçekleştirildi.

Dört günlük oy verme sürecinde, milyonlarca vatandaşın katılımıyla uzun kuyruklar oluştu. Süreç, demokratikleşme karşıtı olan aşırı sağ gruplarla bağlantılı terör saldırıları sonucunda 21 kişinin öldüğü saldırılar altında gerçekleşti.^[1] Toplamda 19,726,579 oy sayıldı, bunlardan 193,081'i geçersiz sayıldı. Kazanan, %62'den fazla oy alarak Güney Afrika Komünist Partisi (SACP) ve Güney Afrika Sendikalar Kongresi (COSATU) tarafından desteklenen Afrika Ulusal Kongresi (ANC) oldu. Seçim sonuçlandığı andan tahmin edildiği gibi, en az %5 oy alan üç siyasi parti olan ANC, Ulusal Parti (PN) ve Inkatha Özgürlük Partisi (PLI) başta olmak üzere üçlü bir koalisyon hükûmeti kuruldu.^[2]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1980'ler boyunca, 1948'de kurulan apartheid rejimi, içerdeki muhalefet ve dış baskıların birleşimi nedeniyle yumuşamaya başladı. Devlet Başkanı Botha, durumun farkında olarak, 1984'te apartheid rejiminin sosyal tabanını genişletmek amacıyla mulato ve Asyalı azınlıklara oy hakkı tanıyan anayasal bir reforma öncülük etti.

Radikal muhalefet grupları devleti yenemezken, ekonomik ve insani maliyet çok yüksekti. Ayrıca, uluslararası boykot ekonomiye olumsuz etki ediyordu ve uluslararası kreditörler giderek daha fazla talepkar hale geliyordu. Ek olarak, Avrupa'daki komünist rejimlerin çöküşü, Afrikalılar ve ABD'nin apartheid rejimine karşı başlıca muhalefet gücü olan Afrika Ulusal Kongresi'nin (ANC) amacını farklı bir şekilde algılamasına neden oldu. Botha, ırk ayrımcılığı sistemini hafifletmek için diğer küçük reformaları getirse de, sistemi bitirme niyetinde değildi. Ancak, 1985'te Nelson Mandela'nın hapsedilmiş olduğu sırada Adalet Bakanı Kobie Coetsee ile ilk müzakereler gerçekleşti. Temaslar, 5 Temmuz 1989'da Mandela'nın, Devlet Başkanı Botha ile kendi resmi ikametinde gerçekleştirdiği eşit derecede gizli bir buluşma ile doruğa ulaştı; toplantı müzakerelerin başlangıcını işaret etti.^[3]

Şubat 1989'da Botha, rahatsızlığı sonucu parti liderliğinden istifa etmek zorunda kaldı, daha sonra ise devlet başkanlığından ayrıldı; her iki pozisyonu da Frederik de Klerk tarafından dolduruldu.

Geçiş süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

Botha'nın yerine de Klerk'in geçmesiyle reform süreci hız kazandı. 2 Şubat 1990'da parlamentonun açılış konuşmasında de Klerk, bazıları tarafından geçiş sürecinin başlangıcı olarak kabul edilen bir konuşma yaptı. Konuşmasında şunları söyledi: ANC yasallaştı ve lideri Mandela, 27 yıl hapis cezasının ardından serbest bırakıldı. Aynı şekilde Güney Afrika Komünist Partisi (GAKP), Pan Afrika Kongresi (PAK) ve Güney Afrika Sendikalar Kongresi (COSATU) da yasal hale getirildi.^[3][4] De Klerk'in açıklaması, hükûmetin böyle bir adım atmasının imkansız olduğuna inanan ANC'yi tamamen şaşırttı. Mandela, De Klerk tarafından başlatılan reform sürecine işbirliği yapma isteğini açıkladı, ancak radikal CPA, devrimci hareketleri sürdürmeye karar verdi. 1986'dan beri yürürlükte olan olağanüstü hal, haziran ayında ülkenin hemen hemen her yerinde ve ekim ayında Natal'da kaldırıldı. Neredeyse tüm ırkçı yasalar 1990 ve 1991 yılları arasında yürürlükten kaldırılarak ırksal ayrımcılığı düzenleyen tüm yasal altyapının ortadan kaldırılmasına yol açıldı. 6 Ağustos 1990'da ANC, şiddet eylemlerinin kullanımından resmi olarak vazgeçti, ancak silahlı kanadını feshetmedi.^[5]

Aralık 1991'de, Güney Afrika'da Demokratik Birlik için Konvansiyon (CODESA) adlı, farklı etnik grupları temsil eden on dokuz kişiden oluşan bir kuruluş kuruldu. Mart 1992'de çok ırklı bir geçiş hükûmetinin kurulmasına karar verildi ve 17 Mart 1992'de beyaz halk, ırka bağlı olmaksızın eşit hakları garanti eden bir anayasa reformunu referandumda onayladı. Zorlu müzakerelerin ardından, Konvansiyon Geçici bir Anayasa ve geçiş sürecini düzenleyen çeşitli yasaları onayladı. Diğer normlar, 1993 yılının eylül ve aralık ayları arasında ırksal üç meclisli parlamento tarafından onaylandı. Geçici Anayasa, nihai anayasanın uyması gereken 34 ilkeyi belirledi - bunlar arasında temel haklar. Bu prensiplere saygı, zaten oluşturulmuş olan ve Arthur Chaskalson tarafından başkanlık edilen Anayasa Mahkemesi tarafından önceden incelenecekti. İlginç bir şekilde, PN ve ANC gibi açıkça antiliberal olan iki parti, belirgin bir liberal anayasa üzerinde anlaştı. 10 Aralık'ta Mandela ve De Klerk, liderlik ettikleri sürece uluslararası destek simgesi olan Nobel Barış Ödülü'nü Oslo'da aldılar.^[3]

Seçimlerin meşru bir şekilde gerçekleştirilmesi sürecinde danışmanlık yapacak olan Geçiş Yürütme Konseyi (GYK) atanmıştır. Geçici Anayasa, evrensel oy ile seçilecek iki meclisli bir parlamento ve bir başkan ile iki başkan yardımcısından oluşan bir yürütme otoritesinin seçileceğini belirtiyordu. %5'in üzerinde oy alan tüm partiler, beş yıl sürecek olan ve yeni bir rejimi kurmak için gerekli reformların gerçekleştirilmesi süresini içerecek olan Ulusal Birlik Hükûmeti'nde yer alma hakkına sahip olacaktı. GYK, geçici anayasayı değiştirecek ve yerine geçecek yeni bir anayasa tasarlamak için en uygun yöntemi belirleyecekti.

Geçiş dönemi mevcut yasal düzenle uyum içinde gerçekleştirildi ve önceki rejimle bir kopma olmadan sürdürüldü. Mandela ve Klerk'e göre hedef, hassas süreç boyunca her zaman hukukun üstünlüğünü korumaktı. Açık politik farklılıklarına rağmen, her iki lider de birbirleriyle diyalogun kaçınılmaz olduğunun farkındaydı. De Klerk, Mandela'nın Güney Afrika'nın sonraki başkanı olacağına inanıyordu ve Mandela, başkanın katılımı olmadan barışçıl bir değişiklik olamayacağını düşünüyordu.^[6]

Mandela'nın ılımlılığı, 1994'ün başlarında ANC'nin yürütme kurulu toplantısında, ulusal marşın hassas bir konusunun ele alındığı bir toplantıda kendini gösterdi. Mandela'nın olmadığı bir oturumda, katılımcılar, Güney Afrika'nın apartheid dönemine ait geleneksel marşı olan "The Call" yerine, siyah muhalefetin popüler olmayan "Tanrı Afrika'ya Lütuf Etsin" marşı ile değiştirmeyi oybirliğiyle kararlaştırdı. Mandela toplantıya geri döndüğünde, bu kararın bir kısım vatandaşın duygularının çiğnenmesi anlamına geldiğini ve uzlaşma hedefini engelleyeceğini belirtti. Kimse itiraz etmedi ve sonuç olarak ulusal marş, sırasıyla söylenen bu iki şarkıdan oluştu: "Tanrı Afrika'ya Lütuf Etsin" ve "The Call".^[7]

Seçim sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulusal Meclis[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Ulusal Meclis, eski ırksal kriterlere dayalı olarak oluşturulan eski parlamentodan oldukça farklıydı. Siyah nüfusun %73'ü, farklı etnik gruplardan gelen milletvekillerinin %52'sini yansıtıyordu; %15'lik beyaz nüfus, hala temsilcilerin %32'sine sahipti; %3'lük Asya nüfusu -genellikle Hint alt kıtasından gelen- toplam milletvekillerinin %8'ini elde etti; son olarak, %9'luk melez nüfus, %7'lik yasama organında kendini gösterdi. Öte yandan, yeni mecliste %27'lik bir kadın oranı bulunmaktaydı. Yeni Meclis'in 400 üyesinden sadece 87'si önceki üç meclisli parlamentodan gelmekteydi. Sendikacı Cyril Ramaphosa, Meclis Başkanı olarak seçildi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• ABD Ordu Bakanlığı, Güney Afrika Ülke Araştırması, "[http://countrystudies.us/south-africa/77.htm 1994 Seçimleri "
• 1994 seçimleri için IEC sonuçları