Vezirköprü
İlçe
İlçenin Samsun'daki konumu
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Samsun
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Halid Yıldız
• Belediye başkanı	İbrahim Sadık Edis (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	1.713 km²
Rakım	330 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	95,569
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	55900
İl alan kodu	362
İl plaka kodu	55
Resmî site https://www.vezirkopru.bel.tr/

Vezirköprü ya da eski adıyla Kedegara (Osmanlıca: کده غره), Samsun ilinin bir ilçesi.

Vezirköprü, Samsun iline bağlı 2020 yılı verilerine göre nüfusu 94.360 olan bir ilçedir. Vezirköprü’nün Samsun’a uzaklığı 110 km'dir. İlçe kabaca 35° 48’ - 35° 01’ doğu boylamları ile 41° 00’ - 41° 19’ kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. İlçe, kuzeyden Samsun'un Alaçam ve Sinop'un Durağan, kuzeydoğuda Bafra, doğuda Havza, güneybatıda Çorum'un Osmancık ve batıda Sinop'un Saraydüzü ilçeleriyle çevrilidir.

Vezirköprü’nün diğer şehir merkezlerine ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır.

Vezirköprü ilçesi, Orta Karadeniz bölümünde, Kuzey Anadolu Dağları'nın ikinci sırasının Aşağı Kızılırmak vadisi çevresine rastlayan kıyı ardı kesiminde yer almaktadır. Vezirköprü Türkiye'de en fazla köye sahip ilçe olup, Samsun'un en büyük beşinci ilçesidir. Samsun merkezden sonra Samsun ilindeki beşinci büyük nüfus yerleşimine sahiptir. Merkez nüfusu görece düşük olup, nüfusun çoğu kırsal kesimde toplanmıştır.^[2]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Vezirköprü'nün tarihi Hititler'e kadar uzanmaktadır. İlk şehir, Hititler tarafından şimdiki ilçe merkezinin 2,5 kilometre kadar uzağına kurulmuştur. Son yıllarda yapılan arkeolojik kazılar neticesinde Hititler'in kutsal kenti Nerik'in Vezirköprü'de olduğu tahmin ediliyor. Oymaağaç köyündeli höyükte yapılan kazılarda Karadeniz Bölgesi'nde ilk defa çivi yazısı ile yazılmış tablet parçaları bulundu. Ayrıca bu tablet parçalarında Nerik ifadeli mühürlerin işlendiği fark edildi.

M.Ö. 1200 tarihinden itibaren yöre Frigya hâkimiyeti ve Paflagonya idaresine girdi. Daha sonra burası Büyük İskender tarafından ele geçirilmiştir.

Frigler'in akınları ile yıkılan şehir, Bizanslılar tarafından tamir ve ihya edildi. O zamanki adı Fezimon yahut Teakliodiopolis'dir. İlçede Bizanslılar döneminden kalma sütün ve sütün başlıkları bulunmuştur. O dönemde çevredeki en zengin kent olduğu bu gün görülen büyük bina harabelerinden anlaşılmaktadır.

Selçuklular'ın Bizanslılar'la yaptığı savaşlarda Vezirköprü tekrar harabeye dönmüştür. Daha sonra Danişmendliler'in eline geçen ilçe Haçlı Seferleri nedeniyle inşa edilememiştir. Ancak Sultan Mesut 1160 yılında kasabayı Gadegara adıyla üçüncü kez yeniden kurmuştur.

Vezirköprü 1695 yıllarındaki Celâlî İsyanları sırasında sık sık baskına uğramış ve kasaba yağmalanıp yıkılmıştır. Bu nedenle insanlar kalelere sığınma ihtiyacı duymuş, Taşkale ve Toprakkale olmak üzere iki kale yapılmıştır. Şimdi bu kale yıkıntıları üzerinde kurulan semtler aynı adlarla anılmaktadır. Celâlî isyanlarından sonra Köprülü Mehmed Paşa ilçedeki yıkılmış yapıları tamir ettirmiş ve ayrıca yeni eserler de yaptırmıştır. İskelet olarak bugünkü durumu o zamandan kalmadır. İdarî bakımdan Anadolu Beylerbeyliği'ne bağlı Amasya Mutassarrıflığı içinde olan Vezirköprü; 1925 yılına kadar Amasya'ya bağlı bir ilçe iken 1925 yılında Samsun iline bağlandı. Mehmet Paşa, sadaret zamanında da ilçe Vezirköprüsü adını aldı. İlçenin günümüzdeki adı daha kısaltılmış olarak Vezirköprü'dür.

1892'deki yönetsel bölümünde Canik Sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Bu dönemde Trabzon vilayetini merkez sancağı, Canik, Lazistan ve Gümüşhane sancakları oluşturuyordu.

Canik sancağının toplam sekiz kazası sırası ile şunlardı: Merkez, Bafra, Ünye, Fatsa, Terme ve Çarşamba. Ladik, Vezirköprü ve Havza bu dönemde Sivas vilayeti sınırları içerisinde idi. Canik Sancağı, 1896 ve 1903' teki yönetsel bölünmelerde de 1892'deki konumunu korudu.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Karadeniz Bölgesi'nde yer almasına rağmen, Kızılırmak vadisi boyunca Akdeniz iklimi özelliğini göstermektedir. Daha çok kışları soğuk geçip, yaz kuraklığı karakteristiktir.

Vezirköprü, iklim koşulları bakımından kıyı kuşağının nemli ılıman iklim tipi ile iç kesimlerin karasal iklim tipi arasında, geçiş kuşağının kendine özgü termik ve nemlilik özellikleriyle ayrılmakta; Kışları kıyıya göre daha soğuk (Ocak ayı ortalama sıcaklık. 2,5 C.), yazlarda daha sıcak geçmektedir. (Ağustos ayı sıc.ort. 22,3 C). Daha güneyde ve iç kesimde yer alan Merzifon yöresi iklim koşullarına yakınlık göstermektedir. Çevre yüksek alanlara gidildikçe sıcaklıkların azaldığı, düzenli don olaylarıyla kış mevsiminin etkili olduğu görülmektedir. Uzun yıllık ortalamalara göre yıllık yağış miktarı 500 mm'nin üzerinde bulunmakta (527 mm.), çevre yüksek kesimlerde yağış artışıyla birlikte kar şeklinde yağışların da etkili olduğu görülmektedir. Yıl içinde yağışların mevsimlere göre dağılışı belirgin bir ilkbahar maksimumu (% 35,5) göstermekte; yaz yağışları % 18,6 oranına erişmekte, artan buharlaşmalar sonucu yaz kuraklığı etkili olmaktadır.

Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölge tarih turizmi açısından önemli bir yere sahiptir. Osmanlı'da bir dönem sadrazamlık görevini sürdüren Köprülüler sülâlesinin yaptırdığı eserler, değerli ve önemlidir. Hititler'in kutsal şehri Nerik'e ait kalıntıların bölgede bulunmasından sonra bölge turizmi canlandı. İlçe merkezinde tarihi 1160 dayanan Arastalı Bedesten bulunmaktadır.

Bölgede bulunan Şahinkaya Kanyonu'nda^[3] kapsamlı festivaller düzenlenmiştir. Kanyon boyunca tekne gezintisi yapma imkanınız vardır. Kanyonun büyük bölümü, kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgesi ilân edildi.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

Arslan, A., N. İğci, B. Kıvrak, Geçmisten Günümüze Vezirköprü. Vezirköprü 2008.

Bekker-Nielsen, T. '350 years of research on Neoklaudiopolis (Vezirköprü)' Orbis Terrarum 11 (2012-13) 3-31.

Bekker-Nielsen, T., R. Czichon, C. Høgel, B. Kıvrak, J.M. Madsen, V. Sauer, S.L. Sørensen, K. Winther-Jacobsen, Neoklaudiopolis antik kenti (Vezirköprü, Samsun ili): tarihsel ve arkeolojik rehber. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları 2015.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Vezirköprü Tanıtım Sitesi22 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Vezirköprü Kaymakamlığı resmi sitesi18 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Vezirköprü tarihçesi
• Nerik4 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
• sdu.dk/halys (İngilizce)