Lazistan Sancağı

	Sancak-ı Lazistan
	Osmanlı İmparatorluğu Sancak
	Lazistan Sancağı harita üzerinde
Merkez	önce Batum, sonra Rize
Tarih
- Kuruluş	1851
- Kaldırılış	1923
Bugün parçası	Türkiye

Lazistan Sancağı (Osmanlıca: سنجاغی لازستان‎, Lazistan Sancağı), Osmanlı Devleti'nde önce Trabzon Eyaletine, sonra Trabzon Vilayeti'ne bağlı idari birimlerden biridir. 1920 yılında ise bağımsız hale getirilmiştir.^[1] Sancağın idari merkezi önce Batum, 1878 yılında Batum Rusya'ya geçtikten sonra Rize kenti idi.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Asıl olarak Lazların ülkesi olan Lazistan'ı kapsayan Lazistan sancağı 1851 yılında ortaya çıktı ve sancak bu tarihte Trabzon Eyaleti'ne bağlıydı.^[2] Tarihsel olarak Gürcülerin yaşadığı bölge olan Klarceti'nin bir bölümü (Livana) de bu sancağın sınırlarına dahil edilmiştir. Osmanlı Devleti 1867 yılında eyaletten vilayet sistemine geçti ve 1869 yılında Trabzon Eyaleti'nin yerini Trabzon Vilayeti aldı. 1869 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi'ne göre Trabzon Vilayeti, batıdan doğuya doğru Canik sancağı, Trabzon sancağı, Gümüşhane sancağı ve Lazistan sancağı olmak üzere dört sancaktan oluşuyordu. Lazistan sancağı, üç kaza ile sekiz nahiyeyi kapsıyordu. Bunlar Batum kazası ve Çürüksu nahiyesi, Acara-i Süfla nahiyesi ile Acara-i Ulya nahiyesi, Livana kazası ve Maçahel nahiyesi, Arhavi kazası ve Hopa nahiyesi, Gönye nahiyesi, Atina nahiyesi ile Hemşin nahiyesi idi.^[3]

Lazistan sancağının yıllar içinde idari yapısı değişmiştir. 1875 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi'ne göre sancak yedi kaza ve beş nahiyeden meydana geliyordu. Bu tarihte Batum kazasına 18 köy ve 1 mahalle, Çürüksu kazasına 17 köy, Acara-i Süfla kazasına 34 köy, Acara-i Ulya kazasına 22 köy, Maçahel nahiyesine 26 köy, Hopa kazasına 23 köy, Arhavi nahiyesine 34 köy, Gönye nahiyesine 21 köy, Atina kazasına 25 köy, Hemşin nahiyesine 33 köy, Livana kazasına 58 köy ve 5 mahalle, Heba-Klaskur nahiyesine 11 köy bağlıydı. Bu tarihte Batum kasabasının bir mahallesi varken, Artvin kasabası 5 mahalleden oluşuyordu. Toplam köy sayısı 322, mahalle sayısı 6 idi. Bu tarihte Lazistan sancağında 21.811 hane bulunuyordu. Bunlaran 214 hane Katolik, 92 hane Ermeni, 18 hane Rum, 880 hane Çerkes, 20.707 hane "İslam" olarak kaydedilmiştir. Katolik 3 hane Batum kasabasında ve 211 hane Artvin kasabasında yaşıyordu. Ermeni 4 hane Batum kasabasında, 23 hane Atina kazasında ve 65 hane Hemşin nahiyesinde bulunuyordu. Çerkesler "İslam" kategorisinde kaydedilmemiştir. Osmanlı ülkesine göç etmiş olan Çerkeslerden 183 hane Batum kazasının idari merkezi olan Batum kasabasında ve 312 hane bu kazanın diğer yerlerinde, 3 hane Arhavi nahiyesinde, 235 hane Gönye nahiyesinde ve 41 hane Atina kazasında yerleşmişti. Söz konusu salnamede hane sayıları verilirken toplama hatalarının yapıldığı dikkat çekmektedir. Bu salnamede yer alan bilgilere göre Lazistan sancağının erkek nüfusu, 67.972'si Müslüman olmak üzere 71.681 kişiden oluşuyordu. Sancağın toplam nüfusunun erkek nüfusunun iki katı olduğu, yani 143.362 kişiden oluştuğu söylenebilir.^[4]

Söz konusu salnamey göre, Batum kasabası, Batum ve Çürüksu kazası bir mutasarrıf tarafından yönetiliyordu. Diğer kazalar ise, kendilerine bağlı nahiyelerle birlikte kaymakam tarafından idare ediliyordu. Acara-i Süfla ve Acara-i Ulya kazaları "Acarateyn kazası" olarak anılıyor ve Maçahel nahiyesini de içine alacak biçimde Acarateyn kaymakamı tarafından yönetiliyordu.^[4]

Doksanüç Harbi'nin ardından imzalanan Berlin Antlaşması'yla 1878 yılında Lazistan sancağının önemli bir bölümü Rus İmparatorluğu'na bırakıldı. Batum kazası, Livana kazası, Acarateyn kazası, Gönye, Maçahel ve Heba-Klaskur nahiyeleri Rusya İmparatoruluğu sınırları içinde kaldı. Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki sınır Hopa kasabasından geçiyordu. Sancağın merkezi Rize kasabasına taşındı. Sınırları değişmiş olan Lazistan sancağı Rize, Atina ve Hopa kazalarından oluşuyordu. Rize kazası daha önce Trabzon sancağına bağlıydı. Hemşin nahiyesi Atina kazasına, Arhavi nahiyesi Hopa kazasına bağlıydı.^[5] 1900 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi'ne göre ise Lazistan sancağı, Rize kazası ve bu kazaya bağlı Mapavri, Karadere ve Kurayıseba nahiyeleri, Atina kazası ve bu kazaya bağlı Hemşin nahiyesi, Hopa kazası ve bu kazaya bağlı Arhavi ve Vice nahiyelerinden oluşuyordu.^[6]

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Lazistan Sancağı'nın nüfusunun çoğunluğu Sünni Müslümanlar (Lazlar, Türkler, Gürcüler ve Hemşinliler), küçük bir kısmı ise Hristiyanlardan (Pontus Rumları ve Ermeniler) oluşuyordu.

Lazistan Sancağı'nın 1914 nüfusu^[7]
Kaza	Müslüman	Rum	Ermeni	Toplam
Rize	122.055	1.507	5	123.567
Pazar	50.297	171	28	50.496
Hopa	38.156	44	2	38.202
Toplam	210.508	1.722	35	212.265

Mutasarrıflar^[8][değiştir | kaynağı değiştir]

İsim	Dönem
Osman Paşa	1878-1879
Hüseyin Rüştü Paşa	1880-1881
Mehmet Ataullah Efendi	1888-1892
Behram Paşa	1894
Ahmet Cevdet Paşa	1898-1901
Salih Rıfat Paşa	1902
Abdullah Lütfi Paşa	1903
Ali Muhiddin Bey	1904
Dr. Mehmed Reşid	1911-1913

Belediye başkanları^[8][değiştir | kaynağı değiştir]

İsim	Dönem
İsmail Efendi	1869-1870
Tevrizade Reşit Ağa	1871-1872
Mehmet Sadık Efendi	1873
Hacı Hüseyin Sabri Efendi	1874-1878
Mehmet Efendi	1879-1880
Tuzcuzade Mahmut Ağa	1881
Hacı Hüseyin Efendi	1888
Hacı Hüseyin Sabri Efendi	1892-1894
Abdülhamit Efendi	1896
Hacı Rauf Efendi	1900-1903
Hacı Şaban Efendi	1904-1905
İsmailzade Tevfik Efendi	?-1917

II. Meşrutiyet Dönemi milletvekilleri^[8][değiştir | kaynağı değiştir]

İsim	Parti	Dönem
İbrahim Ferid Efendi	Bağımsız	1908-1912 Nisan 1912-Ağustos 1912
Ahmed Paşa	Bağımsız	1908-1912 Nisan 1912-Ağustos 1912
Süleyman Sudi Bey	İttihat ve Terakki	1914-1918
Ziya Molla Bey	İttihat ve Terakki	1914-1918

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Lazistan

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Tahir Tezer, Osmanlı Yer Adları, Ankara, 2007, s. 510. 31 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.ISBN 978-975-19-6682-7
^ Tahir Tezer, Osmanlı Yer Adları, Ankara, 2007, s. 510. 31 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.ISBN 978-975-19-6682-7
^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; I. cilt, s. 74, ISBN 978-7871-00-1.
^ ^a ^b Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; VII. cilt, s. 259, ISBN 978-7871-00-1.
^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; XII. cilt, s. 271, ISBN 978-7871-00-1.
^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; XVIII. cilt, s. 433-455, ISBN 978-7871-00-1.
^ Karpat, Kemal (1985). Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. University of Wisconsin Press. ss. 180-184. ISBN 9780299091606.
^ ^a ^b ^c Kamil Semih Kalyoncu (11 Haziran 2019). "Lazistan Sancağı'nın Sosyo-Ekonomik Yapısı (1877-1918)" (PDF). katalog.marmara.edu.tr. 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.

[1] Tahir Tezer, Osmanlı Yer Adları, Ankara, 2007, s. 510. 31 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.ISBN 978-975-19-6682-7

[2] Tahir Tezer, Osmanlı Yer Adları, Ankara, 2007, s. 510. 31 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.ISBN 978-975-19-6682-7

[3] Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; I. cilt, s. 74, ISBN 978-7871-00-1.

[Kudret_Emiroğlu_2009-4] Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; VII. cilt, s. 259, ISBN 978-7871-00-1.

[5] Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; XII. cilt, s. 271, ISBN 978-7871-00-1.

[6] Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; XVIII. cilt, s. 433-455, ISBN 978-7871-00-1.

[7] Karpat, Kemal (1985). Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. University of Wisconsin Press. ss. 180-184. ISBN 9780299091606.

[NN-8] Kamil Semih Kalyoncu (11 Haziran 2019). "Lazistan Sancağı'nın Sosyo-Ekonomik Yapısı (1877-1918)" (PDF). katalog.marmara.edu.tr. 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Rize
İlin simgeleri	Ayder Kaçkar Dağları Rize Atatürk Evi Müzesi Rize Kalesi Zilkale
Taşımacılık	Ovit Tüneli Rize-Artvin Havalimanı Riport Rize Limanı
Tarih	Lazistan Sancağı
Eğitim	Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
Kişiler	Mesut Yılmaz Recep Tayyip Erdoğan Milletvekilleri {{Rize belediye başkanları}} {{Rize valileri}}

Lazistan Sancağı Nedir?