İlteriş Kağan

İlteriş Kutlug Kağan
Eski Türkçe:
Çince: 頡跌利施可汗/颉跌利施可汗
İlteriş Kutlug Kağan ; Eski Türkçe: ; Çince: 頡跌利施可汗/颉跌利施可汗
İkinci Göktürk Kağanlığı'nın I. kağanı ; Eski Türkçe: (İlteris)
Hüküm süresi	682 – 691
Önce gelen	yok
Sonra gelen	Kapgan Kağan
Ölüm	691
Eş(ler)i	İlbilge Hatun
Çocuk(lar)ı	Bilge Tigin ; Kül Tigin
Hanedan	Aşina
Babası	Kutlug Erkin
Dini	Tengricilik (Şamanizm)
Meslek	Kağan

İlteriş Kağan (Eski Türkçe: , İlteris Kağan, Çince şekli: 頡跌利施可汗/颉跌利施可汗, eski adı: Aşına Kutluk, 阿史那骨篤祿/阿史那骨笃禄, āshǐnà gǔdǔlù, a-shih-na ku-tu-lu), İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kurucusu. Bilge Kağan ve Kül Tigin'in babasıdır. M.S. 681-693 yılları arasında egemenlik yapmıştır. 2022'de kendisi adına yazılan bir yazıt bulunmuştur.

Sözkökü[değiştir | kaynağı değiştir]

Öz adı Kutlug Beğ, unvanı İlteris Bilge'dir. İlteris veya İlteriş (birleştiren,^[1] eli (halkı) bütünleştiren) anlamına gelmektedir.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

İl Kağanın soyundan gelmekte olup atası Etmiş Bey'dir. 680 yılında Aşına^[2] soyundan gelen Kutlug, akıl hocası Bilge Tonyukuk ile birlikte Çin'e isyan etti. M.S. 681 yılında "On yedi arkadaşı" ile birlikte Türk Kağanlığını yeniden kurmak için teşebbüse geçti. Kutlug az zamanda, Ötüken başkent olmak üzere, Kağanlığı örgütledi. Günümüzde genellikle İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı adıyla anılan bu devlete kurucusunun adından dolayı günümüz tarihçileri Kutluk Devleti de demişlerdir

Çin hâkimiyetine girerek bağımsızlığını kaybetmiş olan, Çinlilerin egemenliğindeki Türkleri M.S. 682 yılında tekrar birleştirerek tek bayrak altında topladığı için kendisine "İlteriş" adı verilmiştir.

Kardeşi Kapgan'ı şad ilan etti ve Veziri Tonyukuk'u diplomasi ve ordu işlerinin başına geçirdi.

682 yılından sonra, on yıl içinde, on yedisi Çin'e olmak üzere kırk yedi sefer düzenleyen İlteriş Kutlug Kağan, yirmisine bizzât katıldı. Hepsinde başarılı olup, hiç yenilmediği rivayet edilir.

Ölünce yerine kardeşi Kapgan Kağan geçmiştir.

Kültegin Yazıtı'nda[değiştir | kaynağı değiştir]

Kültegin Yazıtıda İlteriş'ten şöyle bahsedilir:

... Türk yok olmaya varır imiş. Üstte Türk göğü, Türk kutlu yerini, suyunu anca düzen etmiş. Türk boyları yok olmasın diye, boylar olsun diye babam İlteriş Kağan'ı, anam İlbilge Hatun'u Tanrı tepesinde tutup yukarı hızlı yükseltmiş gerçekten. Babam kağan onyedi askeri ile yola çıkmış. "Dışarı yürüyor" diye söz işitip kentteki katılmış, dağdaki inmiş. Dirilip toplanıp yetmiş asker olmuş. Tanrı güç verdiği için babam kağanın eri börü gibi imiş, düşmanı da koyun gibi imiş. Doğu'yu Batı'yı ordusuyla derlemiş toparlamış. ..."^[3]

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İlbilge Hatunla evlenmiştir: Çocukları:

İlgili eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

Gumilev L.N., Drevniye Turki, M., 1967;
Nasimhon Rahmon, Turk Hoqonligi, T., 1993.
Klyashtornıy S. G., Savinov D. G., Stepnyye imperii drevney Yevrazii. Sankt-Peterburg: Filologicheskiy fakul'tet SPbGU, 2005.
Christian, David (1998). A History of Russia, Central Asia, and Mongolia, Volume I. Blackwell Publishers. ISBN 0-631-20814-3.
Peter B. Golden, Nomads and sedentary societies in medieval Eurasia, American Historical Association, 1998, ISBN 978-0-87229-108-9, p. 25.
Scott Cameron Levi, Ron Sela, Islamic Central Asia: an anthology of historical sources, Indiana University Press, 2009, ISBN 978-0-253-22140-7, p. 54.
Ahmet., Taşağil (1995–2004). Gök-Türkler. Atatürk Kültür, Dil, ve Tarih Yüksek Kurumu (Turkey). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975161113X. OCLC 33892575.
Xiong, Victor Cunrui (2009). Historical Dictionary of Medieval China. Rowman & Littlefield. ISBN 9780810860537.
Sinor, Denis, ed. (1994). The Cambridge history of early Inner Asia (1. publ. ed.). Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press. pp. 310–311. ISBN 0-521-24304-1.
The Kultegin Inscription (1-40 lines) in the official website of TÜRIK BITIK.
Dobrovits,M.:“Textological Structure and Political Message of the Old Turkic Runic Inscriptions”, Talât Tekin Armağanı, Türk Dilleri Araştırmaları 18 (2008), 149-153.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2017.
^ Asena sözünün Türkçesi Aşına şeklinde olup dişi kurt anlamına gelir
^ Kültegin yazıtı (1-40 satırlar) 20 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TÜRK BİTİG resmi sitesi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk adının geçtiği ilk eser! İlteriş Kutluğ Kağan yazıtı bulundu 25 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Türk tarihi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2017.

[2] Asena sözünün Türkçesi Aşına şeklinde olup dişi kurt anlamına gelir

[3] Kültegin yazıtı (1-40 satırlar) 20 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TÜRK BİTİG resmi sitesi.

[1]

[2]

[3]

g t d Göktürkler
Göktürk Kağanlığı	(Aşina Tuvu) Bumin Kağan İssik Kağan Mukan Kağan Taspar Kağan Amrak İşbara Kağan Baga Kağan Tulan Kağan (İstemi Yabgu) (İmparatoriçe Aşina) (Töremen Apa Kağan) (Türk Şad) (Tarduş Kağan)
Batı Göktürk Kağanlığı	Buyruk Kağan Arslan Taman Kağan Şikoey Kağan Tong Yabgu Kağan Bağatur Sepi Kağan Se-Yabgu Kağan Bağaşa Tulu Kağan İşbara Teriş Tunga Kağan Yukuk Kağan Ériş Kül Kağan İl-Kullıg İşbara Kağan Bağa Şad (Böri Şad) (Çorpan Tarkan) (Aşina Cuçi Kağan) (Tarduş Şad) (Aşina Tuçi)
Doğu Göktürk Kağanlığı	Yami Kağan Şipi Kağan Çula Kağan İl Kağan Çelebi Kağan Çebi Kağan Aşina Nişufu Aşina Funian (Chieh-she-shuai) (Aşide Beŋü) (Yinçü Kağan) (Tuli Kağan)
II. Doğu Göktürk Kağanlığı	İlteriş Kağan Kapgan Kağan İnel Kağan Bilge Kağan Yollıg Tigin - Ay Kağan Tengri Kağan Kutluk Yabgu Kağan İrteriş Kağan Ozmış Kağan (Bilge İşbara Tamgan Tarkan) (Altun Tamgan Tarkan) (Kulun Beg) (Kül Tigin) (Tonyukuk) (İl-İtmiş Bilge Kağatun)
Göktürk kültürü	Tengricilik Asena Ötüken Suyab Kurultay Eski Türkçe Eski Türk yazısı Orhun Yazıtları Orhun Vadisi Şoroon Bumbagar mezarı Ülüş sistemi Tonyukuk Yazıtı Ongin Yazıtı Altun Tamgan Tarkan Yazıtı Kara Budun Tang ordusunda Türkler On-ok Tuğluk uruğu
Savaşlar ve antlaşmalar	Göktürk İç Savaşı Göktürk-Sasani Savaşları (Birinci, İkinci, Üçüncü) Yen-Men Kalesi Kuşatması Göktürk-Cücen Savaşı Buhara Muharebesi Tang'ın Doğu Türklerine seferi Tang'ın Sir-Tarduş seferi Tang'ın Batı Türklerine seferi (Karaşehir, Karahoca, Kuçar, Batı Türklerinin ele geçirilmesi) Kerç Kuşatması Göktürk-Emevî Savaşları İnekler Gölü Savaşı Bolçu Muharebesi Iduk Baş Savaşı Ming Şa Muharebesi Bayırku Seferi Kargan Savaşı Salsu Muharebesi İrtiş Nehri Muharebesi Wei Nehri Antlaşması İli Nehri Antlaşması
Unvanlar	Kağan Şad Tegin Yabgu Batur Boyla Tudun Bey Hatun Tarkan İşad İlteber Çor
Aile	Göktürk Aile Ağacı Aşina Aşide

İlteriş Kağan Nedir