Hassas tıp, tek ilaca uyan bir model yerine, tıbbi kararlar, tedaviler, uygulamalar veya ürünlerin bir hasta alt grubuna uyarlanmasıyla sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesini öneren tıbbi bir modeldir.^[1][2] Hassas tıpta, bir hastanın genetik içeriği, diğer moleküler veya hücresel analizler bağlamında uygun ve optimal tedavileri seçmek için teşhis testleri sıklıkla kullanılmaktadır.^[3] Hassas tıpta kullanılan araçlar moleküler teşhis, görüntüleme ve analitiği içerebilmektedir.^[4][5]

Kişiselleştirilmiş tıpla ilişki[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişiselleştirilmiş tıp genel olarak bir kişinin sağlık risklerini etkileyen genetik, fenotipik ve çevresel faktörleri belirlemeye çalışmaktadır.^[6] Kişiselleştirilmiş tıp, daha etkin, yan etkilere daha az eğilimli ve mevcut tedavilerin çoğundan potansiyel olarak daha maliyet etkili, her bir hastanın kendine has özelliklerine uyarlanmış tedaviler sunmayı vadetmektedir.^[6] Kişiselleştirilmiş tıbbın amaçları, insanlar sağlıklıyken veya hastalığın ilk aşamalarındayken önleyici sağlık stratejileri ve ilaç tedavilerini optimize etmek için hastalığın moleküler temelinden yararlanmaktır.^[6] Bu faktörler her insan için farklı olduğundan, hastalığın doğası, başlangıcı, seyri ve ilaca veya diğer müdahalelere nasıl tepki verebileceği bireyseldir.^[6] Kişiselleştirilmiş tıbbın sağlık hizmeti sağlayıcıları ve hastaları tarafından kullanılması için, bu bulguların hassas teşhis testlerine ve hedefli tedavilere çevrilmesi gerekmektedir.^[6] Genel hedef her bireyin tıbbi bakımını ve sonuçlarını optimize etmek olduğundan, tedaviler, ilaç tipleri ve dozajlar ve/veya önleme stratejileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir, bu da sağlık hizmetlerinin benzersiz şekilde özelleştirilmesine neden olmuştur.^[6]

Öte yandan, "hassas ilaç" teriminin kullanımı, tedavi seçiminin ötesine geçerek belirli bireyler için benzersiz tıbbi ürünler yaratmayı da kapsayacak şekilde genişletilebilmektedir.^[7]

Bilimsel temel[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişiselleştirilmiş tıp ya da hassas tıp,  hastalıkların teşhisi, tedavisi ve önlenmesine yönelik araçların tek tip yerine benzer genetik, çevresel, ve yaşam tarzı olan kişilere özel geliştirilmesidir. Tıbbın, kişiye özel olması, kişilerin genetik, moleküler farklılıklarının dikkate alınarak değerlendirilmesidir.^[8] Hassas tıp genellikle, bireysel bir hastanın hastalığının nedenini moleküler düzeyde analiz etmek için panomik analiz ve sistem biyolojisinin uygulanmasını ve ardından o bireysel hastanın hastalık sürecini ele almak için hedefe yönelik tedavileri kullanmayı içermektedir. Hastanın yanıtı daha sonra mümkün olduğunca yakından izlenmektedir, genellikle tümör yükü gibi vekil ölçümler kullanılmaktadır ve tedavi hastanın yanıtına ince bir şekilde uyarlanmaktadır.^[9][10] Hassas tıbbın kanserle ilgilenen dalına "hassas onkoloji" denir.^[11] Psikiyatrik bozukluklar ve ruh sağlığı ile ilgili hassas tıp alanına "hassas psikiyatri" denir.^[12]

Hassas tıpta yapay zeka[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapay zeka, hassas tıbba doğru paradigma kayması sağlamaktadır..^[13] Makine öğrenimi algoritmaları, genomik dizilim için, her an kaydedilen çok sayıda hasta ve sağlık kuruluşundan veri analiz etmek ve çıkarımlar yapmak için kullanılmaktadır.^[14] Yapay zeka teknikleri, mevcut hastalıklardaki genotipleri ve fenotipleri anlamak, hasta bakım kalitesini iyileştirmek, maliyet etkinliğini sağlamak ve yeniden kabul ve ölüm oranlarını azaltmak için hassas kardiyovasküler tıpta da kullanılmaktadır.^[15] 2021 tarihli bir makale, makine öğreniminin Faz III klinik denemelerinin (prostat kanseri tedavisi için) sonuçlarını %76 doğrulukla tahmin edebildiğini bildirmiştir.^[16]

Hassas tıp girişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hassas tıp uygulamalarının tarihçesine baktığımızda, 2015 yılında hassas tıp girişimi (PMI) ile dünyaya duyurulmuş ve bu alanda bilimsel çalışmalar ve yayınlarda hemen akabinde bir patlama yaşanmıştır.^[17] Özellikle yeni nesil sekanslama (NGS) teknolojisindeki artış ile bireye ait birçok bulgu ile beraber genetik verilerin analiz edilmesi ve hassas tıp kullanımı artmıştır.^[17]

İnsan genom projesi ve hassas tıp[değiştir | kaynağı değiştir]

2001 yılında İnsan Genom Projesi'nin tamamlanması, daha derin bir tıp anlayışının kapılarını açmıştır.^[18] Daha fazla araştırmadan elde edilen bilgi, genomik alanını değiştirmiştir ve şimdi yavaş yavaş klinik tıbba nüfuz etmektedir.^[18] Genom dizileme ve veri analizinin temel bileşenler olduğu yeni hassas (kişiselleştirilmiş) tıp, hastanın kendi genomundan ve spesifik çevresel faktörlerden gelen bilgilere göre kişiye özel teşhis ve tedaviye olanak tanımaktadır.^[18] Öngörücü, önleyici, kişiselleştirilmiş ve katılımcı tıp, yeni kavramlar, zorluklar ve fırsatlar sunmaktadır.^[18]

Hassas tıpın faydaları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kişisel tıp ile, hastalık oluştuktan sonraki tedaviden çok, hastalıkların önlenmesine yönelik tedavilerde faydalı olacaktır.^[19]
• Teşhis doğruluğunu artırması sağlanacaktır.^[19]
• Kişiye özel ilaçların geliştirilmesi ile güvenli ilaç kullanımı sağlanacaktır.^[19]
• Gelişen teknolojiler ile hastanın yapısına uygun olmayan tedaviler ve  yan etkilerden  dolayı oluşan maliyetleri düşürmüş  olacaktır.^[19]
• Hastalar ilaç ve tedavi denemelerindeki azalma ile Sağlık hizmetlerinde maliyetlerin düşürülmesi sağlanacaktır.^[19]
• Hastanın kendi kişisel özelliklerine uygun tedavisi hastanın katılımını ve uyumunu artıracaktır.^[19] Kişisel tıbbın gelişmesi ile diğer tüm sağlık teknolojilerinde daha akılcı ve hızlı ilerleme sağlanacaktır.^[19]

Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kanser genom dizilimi
• Tamamlayıcı teşhis
• Moleküler tıp
• Kanıta dayalı tıp
• Seçmeli genetik ve genomik testler

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]