Canbolat Boletıqo (Batı Çerkesçesi: Болэтыкъо Джанболэт), Çemguy baş prensi, Çerkes askeri komutan ve aristokrat. Rus-Çerkes Savaşı'nın en etkili isimlerinden biriydi.^[2][3][4][5] Soylu Boletıqo ailesindendi.^[1]

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılın başında Çemguy Prensliğinin nüfusu yaklaşık 30.000 kişiydi (5.000 hane) ve Çemguy, Ademey Hatukay, Yecerukay ve Hajret Kabardeylerinin topraklarından oluşuyordu.^[6][7][8] Boletıqo ailesinin en yaşlı prensi, Büyük Prens unvanını devraldı. Han-Girey'e göre Canbolat'ın doğumundan bu yana Çemguy Prensliği içindeki siyasî durum son derece istikrarsızdı çünkü bölgedeki iki büyük gücün, Rus ve Osmanlı İmparatorlukları arasında bulunuyordu. Bir kısım Ruslara yakınlaşma eğilimindeyken Çemguy prensleri, Türk müttefiği Abzehler tarafından desteklenmekteydi.^[4][9][10]

Napolyon Savaşı sırasında Ruslar, Çerkesya'daki çoğu briliğini geri çekmek ve Bükreş Antlaşması ile Çerkeslerle yaptığu paktı bozmak zorunda kalmıştır. Fakat 1814'te Kuban'ı geçerek Çemguy baş prensi Boletıqo Mişawost'a desteğini göstermiştir.^[5]

Abzehler Cambolat'ı yükseltmek için diplomatik fırsatları iyi değerlendirerek Türklere Rusların hareketlerinden rahatsız olduklarını bildiren bir heyet gönderdiler. Türklerle zıtlaşmak istemeyen Ruslar Mişawost'a olan desteklerini geri çekerler.^[5]

Mart 1814'te prenslik bir kısmı Canbolat'ın diğer kısmı Mişawost'un kontrolünde olmak üzere ikiye ayrılmış ancak iki prens de ülkeyi bir iç savaştan uzak tutmuştur.^[5]

1823'te Ruslar 25 aile ile Çerkesya'yı kolonize etmeye başlamıştır. Nisan ayında Canbolat ve Prens Sxum 300 kişilik süvari ile Rus askeri sathına saldırdı. Ruslar arkalarında 19 tutsak bırakarak geri çekildi. Mayıs ayında Çerkesler 320 rehine alarak büyük bir Rus kalesini yaktı. 18 Ağustos'da 30 prens Canbolat'ın Belaya Nehri yakınındaki köyünde toplandılar. Toplantıda mücadelenin yeni ideoloji Kabardey'den batıya göçen Hajretlerin topraklarını korumak olarak belirlendi.^[5]

Canbolat, 800 kişilik bir süvari kuvvetiyle Rus topraklarına girdi. Müfrezenin yarısı, 18 yaşındaki Kabardey prensi İsmail Kasey'in komutasındaki Hajretlerden oluşuyordu. Çerkesler pahalı ve kaliteli zırhlara sahipti. Canbolat'ın müfrezesi çok güçlüydü ve Rusların konuşlandıkları yerleri iyi biliyorlardı ancak Ruslar Çerkeslerle karşılaşmak istemedi. Sadece bir Kazak alayı, 23 Ekim de Barsuk Nehri yakınlarındaki Sabl köyünde, Çerkeslerle karşılaşmayı göze alabilmiştir. Kazakların tamamı yok edilmiştir.^[6][11]

Genelar Veliaminov tarafından 18 Ağustos 1825'te yaşlı Abzeh direnişçi Hacı Tlam'ın ikâmetgâhı yıkılıp ailesi kılıçtan geçirildi. Ruslar enüz geri çekilemeden Abzehlerin ani baskınıyla göğüs göğüse bir muharebe sonucu kaçmışlardır. 31 Ocak'ta Cambolat, intikam olarak Marevskoye kalesini yaktı.^[9][12]

1827'de Boletıqo Mişawost öldü ve baş prenslik ünvanı Cambolat'ın oldu.

28 Nisan 1828'de Rusların Türklere tekrar savaş açmasıyla Çerkes prensleri Canbolat önderliğinde Urup Nehrinde toplandılar ve dağlara çekilme kararı aldılar.

4 Haziranda Boletıqo, farklı Çerkes beyliklerinin beş bayrağı altında 2.000 süvari ve İslam'a bağlılıklarının bir sembolü olarak bir Türk bayrağı ile Rus topraklarına seferine başladı. 6 Haziran'da Batalpaşa kalesi civarında Kuban'ın en büyük alaylarından biri olan Hopyor Kazak alayına saldırdı. Canbolat, yerel Rus kuvvetlerini arkasında bırakarak ilerledi. Ruslar Rus-Türk savaşında onun Kabardey’e gidip Terek Nehri civarında ikinci bir cephe açacağını düşünerek yanıldılar. Yüksek rütbeli bir Türk olan Muhammet Ağa da Çerkes ordusunda bulunuyordu. Rusların Kafkasya başkomutanı Earl Paskeviç, İran’la olan savaştan dönerken, Gürcistan yolunu keserek Kabardey’in izole edilmesi emrini verdi. Kırkıncı Eger taburu Kabardey’den Jembulata doğru ilerlemeye başladı. Fakat Canbolat hızla rotasını değiştirerek Kafkasya’daki Rus yönetiminin merkezi olan Georgievsk’e vardı.Çerkes ordusu, Marinskaya kalesinden uzakta, yüksek bir tepede durdu. Jembulat, Voljskiy alayının sol kanadını tüm güçleriyle tehdit etti ve savaşı kazandı.^[4][5][13]

Çerkes siyasi analist Khan-Girei, Büyük Prens Jembulat için durumun “mareşal Paskevich bölgeyi terk ettikten sonra” değiştiğini gözlemledi.^[14] Yeni başkomutan Baron Rosen, yerli Çerkeslerin insan haklarına inanmıyordu.^[6][15]

1833'te Albay Grigory Zass, Batalpashinsk kalesinde karargahı bulunan Kuban Askeri Hattının bir bölümünün komutanlığına atandı. Albay Zass, uygun gördüğü şekilde hareket etmek için geniş yetki aldı. Grigory Zass ırkçı görüşlere sahipti ve Çerkesleri Ruslardan ve diğer uygar Avrupalılardan daha aşağı bir ırk olarak görüyordu. Ona göre Çerkeslerle başa çıkmanın tek yolu onları korkutmaktı. Bu konseptten Zass, insanları canlı canlı yakmak ve cesetlerin başlarını kesmek gibi yeni askeri yöntemler geliştirdi.^[6][16]

Ekim 1836'da General Zass, Çerkes generali Jembulat Boletoqo'ya barış yapmak istediğini bildirdi. Açıklama için bir Rus kalesine gelirse suikaste uğrardı; gelmediği takdirde, Ruslar onun barış istemeyen bir savaş çığırtkanı olduğunu iddia edecekti.^[5]

Boletoqo, Zass'ın ikametgâhına geldi. Zass ilk ziyaretinde orada değildi ve korkunç bir muamele gördü. Zass ona bir mektup gönderdi ve kesinlikle ikametgâhında olacağı kesin bir tarihte gelmesini söyledi. Teklifi kabul eden Boletoqo, Prochnyi Okop kalesine giderken, Kuban Nehri'nin Rus kıyısında, Urup Nehri ile kesiştiği yerde ormanda saklanan bir Rus keskin nişancı tarafından öldürüldü. Bir tanığa göre, ölümü üzerine Jembulat, Zass'ın adını söyledi.^[4]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]