Bu maddede tarih içeriklerinin konusunun eksik olduğu düşünülmektedir. Lütfen bu bilgileri ekleyerek maddeyi geliştirin. Eksik olduğu düşünülen bilgileri maddenin tartışma sayfasında bulabilirsiniz. (Haziran 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Avrupa" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Haziran 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Avrupa
Ulusal sınırları göster Ulusal sınırları gizle
Alan	10.186.000[1] km² (3.932.836 sq mi)
Nüfus	745.173.774 (2021)
Yoğunluk	72,9/km²
Ülkeler	50 Ülke 8 De facto
Halklar	İngiliz Kafkasya halkları Alman Fransız İskandinav İtalyan İspanyol Yunan Türk Serbomakedon
Dil aileleri	Hami-Sami dilleri ailesi Kafkas dilleri Moğol dilleri Hint-Avrupa dilleri ailesi Ural dilleri ailesi Türk dilleri Baskça Yunanca İtalyanca İspanyolca
Büyük şehirler	İstanbul Moskova Londra Paris Madrid Sankt-Peterburg Berlin Atina Roma Barselona
Zaman dilimi	En batısı :UTC-1 (İzlanda) En doğusu: UTC+5 (Rusya)

Arn.

Andorra

Avus.

Belarus

Belçika

Bosna

Bulgaristan

Hır.

Kıbrıs

Çekya

Danimarka

Estonya

Finlandiya

Fransa

(Fr.)

Almanya

Yunanistan

Gürcistan→

Mac.

(Dan.)

İzlanda

İrlanda

İtalya

(İt.)

(İt.)

Letonya

Lih.

Lit.

Lux.

Mak.

Malta

Moldova

Mon.

Kar.

Hol.

Norveç

Polonya

Portekiz

Romanya

Rusya

(Rus.)

San-M.

Sırb.

Slovakya

Slo.

İspanya

İsveç

İsviçre

Türkiye

Ukrayna

Birleşik
Krallık

Vatikan

Adriyatik
Denizi

Kuzey
Buz
Denizi

Azak
Denizi

Baltık
Denizi

Barents Denizi

Biskay
Körfezi

Karadeniz

Kelt
Denizi

Skagerrak

Grönland Denizi

Cádiz
Körfezi

Akdeniz

Atlas
Okyanusu

Kuzey
Denizi

Norveç
Denizi

Cebelitarık
Boğazı

Avrupa, kuzeyde Arktik Okyanusu, batıda Atlantik Okyanusu, güneyde Akdeniz ve doğuda Asya ile çevrili bir kıtadır. Avrupa'nın Asya'dan Ural Dağları, Ural Nehri, Hazar Denizi, Büyük Kafkaslar, Karadeniz ve Türk Boğazlarının su yolları ile ayrıldığı kabul edilir.^[2]

Avrupa'nın yüzölçümü yaklaşık 10,18 milyon km²'dir ve bu da onu en küçük ikinci kıta yapmaktadır.^[3] Coğrafi olarak kıtanın %39'unu, nüfusunun ise %15'ini oluşturan Rusya, Avrupa'nın en büyük ve en kalabalık ülkesidir. 2021 yılı itibarıyla Avrupa'nın toplam nüfusu yaklaşık 745 milyondur.^[4]

Antik[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa kültürü, soyu Antik Yunan ve Antik Roma'ya kadar uzanan Batı uygarlığının başlangıç noktasıdır.^[5][6] MS 476'da Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü ve ardından gelen Kavimler Göçü, Avrupa'nın antik tarihinin sonu, Orta Çağ'ın ise başlangıcı oldu. Rönesans hümanizmi, coğrafî keşifler, sanat ve bilim, modern çağa öncülük etti. Portekiz ve İspanya tarafından başlatılan Keşif Çağı'ndan bu yana, Avrupa küresel meselelerde baskın bir rol oynadı. 16. ve 20. yüzyıllar arasında, Avrupalı güçler çeşitli zamanlarda Amerika kıtasını, neredeyse tüm Afrika ve Okyanusya'yı ve Asya'nın çoğunluğunu sömürgeleştirdiler.

Aydınlanma Çağı, ardından gelen Fransız Devrimi ve Napolyon Savaşları, kıtayı 17. yüzyılın sonundan 19. yüzyılın ilk yarısına kadar kültürel, politik ve ekonomik olarak şekillendirdi. 18. yüzyılın sonunda Büyük Britanya'da başlayan Sanayi Devrimi, önce Batı Avrupa'da, sonrasında tüm Dünyada radikal ekonomik, kültürel ve sosyal değişime yol açtı. Her iki dünya savaşı da çoğunlukla Avrupa'da gerçekleşti, 20. yüzyılın ortalarında Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri'nin öne çıkması, Batı Avrupa'nın dünya meselelerindeki hakimiyetinin azalmasına neden oldu. Soğuk Savaş sırasında Avrupa, 1989 Devrimleri'ne, Berlin Duvarı'nın yıkılmasına ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasına kadar Batı'da NATO, Doğu'da Varşova Paktı arasında Demir Perde boyunca bölündü.

1949'da, ortak hedeflere ulaşmak, gelecekteki savaşları önlemek ve Avrupa'yı birleştirmek fikriyle Avrupa Konseyi kuruldu.^[7] Avrupa bütünleşmesi fikri, bir konfederasyon ve bir federasyon arasında yer alan ve ayrı bir siyasi varlık olan Avrupa Birliği'nin kurulmasına yol açtı. AB, Batı Avrupa'da kuruldu, ancak 1991'de Sovyetler Birliği'nin çöküşünden bu yana doğuya doğru genişlemektedir. Avrupa Birliği ülkelerinin çoğunun para birimi Euro'dur.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa, Sami dillerde Erep (yahut Irib), güneşin battığı taraf anlamına gelir. Fenikelilerden Yunanlara geçen bu ad, Yunancada Europa olmuş ve Ege Denizi'ne göre batıda bulunan ülkelere bu ad verilmiştir.

Ayrıca mitolojide Fenike kralı Agenar ile Telepassa'nın kızının adıdır. Boğa şekline giren Zeus tarafından İda'ya kaçırılmış, Zeus'tan Minos, Sarppedon ve Rhadamnthys isminde üç oğlu olmuştur, adı bu yarımadaya verilmiştir.^[8]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Öteden beri büyük krallık ve imparatorluklara beşiklik yapmış bu yarımada, endüstri devriminden sonra da gelişmişliğini korumuş ve diğer tüm kıtalara göre endüstrileşmesini kısa sürede tamamlamıştır.

Avrupa'nın önemi; konumu, yüz ölçümü, doğal kaynakları, nüfusu ve fiziki özelliklerinden değil sahip olduğu insan kaynağı ve onun niteliklerinden ileri gelmektedir. İyi eğitilmiş insanlardan oluşan nüfus, bilim ve teknolojide göstermiş olduğu ilerlemeler sayesinde ekonomik yönden de gelişmiş ve yüksek bir hayat standardına ulaşmıştır. Doğal kaynakları görece az olan Avrupa, bu gelişmesini tamamen eğitimli insan kaynağına ve sömürgecilik sisteminin kazanımlarına borçludur. Günümüzde dünyanın en büyük güç odağı olan ABD'nin halkı da büyük oranda Avrupa kökenlidir. Ayrıca bilimsel ve teknolojik gelişmelerin kilometre taşları olan önemli buluşların çoğu da Avrupalılar tarafından gerçekleştirilmiştir.^{[kaynak belirtilmeli]} Avrupa ülkelerinin her yönden birleşmesini amaçlayan ve bu yolda önemli aşamalar gerçekleştiren Avrupa Birliği, Avrupa'nın yeryüzündeki gücünü ve önemini daha da artırmaktadır.

1990 yılına kadar (Soğuk Savaş'ın bitimi) Avrupa'da birbirinden farklı siyasal ve ekonomik sistemler ve bunların temsilcilerinden oluşan bloklar mevcuttu. Bunlardan biri, şimdi de mevcut olan çok partili demokratik sistemi ve serbest piyasa ekonomisini uygulayan Batı Bloku, diğeri ise tek partili sosyalist siyasal sistemle ekonomiyi uygulayan Doğu Bloku'ydu. Ancak Doğu Bloku'nun lideri olan SSCB'nin ekonomik ve siyasal sisteminin iflas etmesiyle doğu bloğu da çökmüştür. Eski Doğu Bloku ülkeleri, ekonomik ve siyasal sistem olarak Batı Bloku'na yakınlaşma yolunda önemli adımlar atmışlardır. Çok partili demokratik sisteme ve serbest pazar ekonomisine geçiş yapmanın sancıları büyük oranda atlatılmıştır. Avrupa Birliği'ne yapılan başvurular olumlu karşılanmış ve başvuran ülkeler ile AB arasında uyum çalışmaları sürdürülmektedir. Doğu Bloku'nun askeri örgütü olan Varşova Paktı da dağıtılmış ve eski Doğu Bloku ülkeleri, Batı Avrupa'nın askeri örgütü olan NATO'ya girmek için başvuruda bulunmuşlar, bu konuda önemli gelişmeler sağlamışlardır. Böylece Avrupa'da 1990 öncesinin askeri, ekonomik ve siyasi kutuplaşması önemli ölçüde ortadan kalkmıştır.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa geleneksel olarak Dünya'daki 7 kıtadan biri olarak düşünülmekle birlikte aslında Asya ile coğrafi açıdan bağlantılı bir kıtadır ve bazen Avrasya adı altında anılır. Avrupa'nın geleneksel tanımına göre Ural Dağları Avrupa'nın doğudaki sınırını oluştururlar. Güneydoğu'daki sınırını Ural Nehri oluşturur. Sınır Hazar denizi, Kafkas Dağlarının zirveleri boyunca devam eder, Karadeniz, İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı'yla belirlenir. Akdeniz Avrupa'nın güney sınırını, Kuzey Buz denizi kuzey sınırını, Atlas Okyanusu ise kuzey ve batı sınırını belirler. İzlanda Avrupa'dan çok Kuzey Amerika'ya yakın olmakla birlikte Avrupa'nın bir parçası olarak sayılmaktadır. Avrupa yarımadası güneyde Afrika kıtasına oldukça yaklaşır (Cebelitarık Boğazı 14 km). Güneydoğuda ise Asya ile hemen hemen bitişir (İstanbul Boğazı 0,7 km., Çanakkale Boğazı 1,3 km.).

Avrupa'nın yüz ölçümü 10.523.000 km² dir. Bu ise yeryüzünün %2'i, karaların %7'si Avrasya'nın 1/5'i demektir. Avrupa, yaklaşık olarak harita üzerinde 35 ile 70 kuzey paralel daireleri ile 10 ile 60 doğu meridyenlerinin çerçevelediği bir üçgene benzer. Yarımadada 0-4 saat dilimleri yer alır.

Avrupa'nın uç noktaları ise; kuzeyde Kuzey burnu (71° 10' kuzey enlemi), güneyde Mora'daki Mani Yarımadası'nda bulunan Matapan burnu (36° 23' kuzey enlemi), Batıda Rocca (Portekiz) burnu (9° 29' batı boylamı), doğuda Ural dağları (60° doğu boylama)'dır. Rocca burnu ile Ural Dağları arasındaki uzunluk 5500 km, Kuzey burnu ile Matapan burnu arasındaki genişlik 3800 km'dir.

Avrupa ülkeleri kültürleri, coğrafi konumları, yani bulundukları yer, ekonomik, sosyal gelişmişlik gibi kriterler göz önünde bulundurularak; Batı Avrupa ülkeleri, Kuzey Avrupa Ülkeleri (İskandinavya ve Baltık ülkeleri), Akdeniz ülkeleri, Orta Avrupa ülkeleri, Doğu Avrupa ülkeleri ve Balkan Ülkeleri gibi gruplara ayrılmaktadır.

Avrupa'nın genel coğrafi özellikleri şöyledir:

• Avrupa bir devrimler yarımadasıdır. Özellikle demokrasi, endüstriyel ve bilimsel açıdan dünyayı etkileyen devrimleri gerçekleştirmiştir.
• Nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bir yarımadadır. Hayat seviyesi yüksektir. Nüfus artışı çok azdır. Hatta bazı ülkelerde nüfus azalması vardır.
• Avrupa, dünyada ihracat ve ithalatta önde gelen yarımadadır. Dünyada üretilen endüstri ürünlerinin üçte biri bu kıtaya aittir.
• Endüstrileşmiş ülkelerin toplandığı bir kıtadır. Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa, İtalya ve Almanya endüstrileşme açısından çok ileri durumdadır.
• Çeşitli uluslara mensup insanların yaşadığı Avrupa'da 50 civarında devlet vardır. Komşu ülkeler arasında dil, ekonomik ve kültürel açıdan önemli farklar bulunur.

Avrupa'ya ait ölçümler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yüzölçümleri: 10.600.000
• Nüfusu: 743.000.000 kişi
• Nüfus yoğunluğu: 70 kişi/km²
• En yüksek ve en alçak noktası: Elbruz Dağı 5642 m(Rusya Kafkasları), Hazar Denizi'nin kuzeyi -28m.^[9]
• En büyük gölü: Ladoga Gölü -18.400
• En büyük adası: Büyük Britanya

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa ekonomisi, 50 farklı devlet içinde 743 milyondan fazla kişiyi kapsar. Benzer diğer kıtalar, Avrupa devletlerinin farklı zenginlikleri, en fakirlerinin diğer kıtalardaki en fakir devletlerin yaşam standartlarından ve GSYİH koşullarından çok üstünde olmasına rağmen. Zenginlikler farkı en kabaca Avrupa boyunca batı-doğu bölümünde görülebilir. Batı Avrupa ülkelerinin hepsi yüksek GSYİH ve yaşam standartlarına sahipken Avrupa ekonomilerinin pek çoğu hala eski Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ve çöken Sovyetler Birliği'nden hasıl olmaktadır. Buradaki Avrupa sözcüğü Avrupa ekonomisi sınırlarını Asya'da Kıbrıs sınırı olarak içerir.

Kıta olarak Avrupa dünyada en büyük ekonomiye sahiptir. Avrupa'nın en geniş ulusal ekonomisi Almanya olup, nominal GSYİH sıralamasında dünyada 3. sırada, satın alma gücü paritesi'ne (SAGP) göre beşinci sıradadır. Avrupa'nın ikincisi Birleşik Krallık olup, nominal GSYİH'de dünyada 5. sırada ve SAGP'de dokuzuncudur. Avrupa Birliği dünyanın en geniş (IMF ve Dünya Bankası'na göre 2005) veya ikinci en geniş ekonomisidir. (CIA World Factbook-2006)

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

2017 yılı Birleşmiş Milletler tahminlerine göre Avrupa'da yaklaşık 742 milyon kişi yaşamakta olup; bu değer dünya nüfusunun dokuzda birinden biraz fazlasına tekabül etmektedir. Bu tahmin 38 milyon kişinin yaşadığı Sibirya'yı saymış, ancak Türkiye'nin Avrupa'da yer alan bölgelerindeki 12 milyon kişiyi dahil etmemiştir. Kıta, Asya'dan sonra en yüksek nüfus yoğunluğuna sahiptir. Avrupa'nın ve dünyanın en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip devleti Monako olmaktadır.

Çoğu ülkenin düşük doğum oranına sahip olduğu Avrupa'da nüfus artışının %85'inden göçmenler sorumludur.^[11] Kıta, yaklaşık 71 milyon göçmen ile dünyadaki bölgeler içerisinde en yüksek göçmen nüfusunu barındırmaktadır.^[12] 2017'de AB üyesi ülkelere toplamda 2,4 milyon kişi AB dışı ülkelerden göç etmiştir.^[13]

Tarihi açıdan 16. yüzyıldan beri Avrupa'dan Yeni Dünya'ya yapılan göçler ile de bu bölgelerde Avrupa kökenli topluluklar oluşmuştur. Kuzey Amerika'nın yanı sıra Güney Amerika'da bulunan Uruguay, Arjantin, Şili ve Brezilya gibi ülkelerin nüfuslarının önemli bir bölümünü Avrupa kökenliler oluşturmaktadır. Bu nüfus, büyük oranda 19. yüzyılda fakir ailelerin bu bölgelere yerleşmesi ile meydana gelmiştir.^[14] Kuzey Asya ve Kazakistan'a da Avrupalı (çoğunlukla Rus) yerleşimi yaşanmıştır.^[15]

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa'da y. 225 adet yerel dil bulunmakta olup,^[16] bu dillerin çok büyük bir kısmı Hint-Avrupa dil ailesine mensup olmaktadır. Bu aile içerisinde ise Güney ve Batı Avrupa ile Romanya ve Moldova'da konuşulan Halk Latincesi kökenli Latin dilleri, Kuzey ve Orta Avrupa ile Britanya Adaları'nda konuşulan Cermen dilleri ve Doğu Avrupa ve Balkanlar'da konuşulan Slav dilleri baskındır. Bunların yanı sıra bu aileye mahsus Baltık dilleri, Kelt dilleri, İranî diller (Osetçe), Yunanca, Arnavutça ve (eğer Güney Kafkasya Avrupa içerisinde sayılacak ise) Ermenice de kıtada konuşulmaktadır.

Bu aileden farklı bir dil ailesi olan Ural dilleri, Estonya (Estonca), Finlandiya (Fince), Macaristan (Macarca) ve Rusya'nın bazı kesimlerinde konuşulur. Türkçe, Azerice, Kazakça gibi dillerin yanı sıra Rusya'da bulunan Başkırca, Çuvaşça, Kırım Tatarca ve Nogayca gibi diller Türk dillerine ait Avrupa'da konuşulan dillerdir. Başlıca Gürcistan'da konuşulan Güney Kafkas dilleri (Gürcüce, Megrelce, Svanca) ile Kuzey Kafkasya bölgesinde konuşulan ve birbirlerinden ayrı olarak ele alınan Kuzeydoğu Kafkas dilleri (Çeçence, Avarca, Lezgice) ile Kuzeybatı Kafkas dilleri (Çerkes dilleri) de Avrupa'da konuşulmaktadır. Maltaca, hem Avrupa Birliği'nin hem de Avrupa kıtasının tek Sami dilidir. Baskça ise Kuzey İspanya ve Güneybatı Fransa'da Basklarca konuşulan bir izole dildir.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa'da baskın din Hristiyanlık olup, Avrupa halkının %76,2'si kendilerini Katolik, Doğu Ortodoks veya çeşitli Protestan mezheplerine bağlı bir Hristiyan olarak tanımlamaktadır.^[17] İkinci yaygın din İslam olup, Avrupalıların %6'sının dinini oluşturmaktadır. İslam, Balkanlar ve Doğu Avrupa'da gözlemlenmektedir.^[18] Yahudilik, Hinduizm ve Budizm (Kalmukya'da baskın din) diğer azınlık dinleridir. Seküler bir kıta olan Avrupa'da dinsizlik, ateizm ve agnostisizm yaygın akımlar olup toplumun %18,2'sinin dini görüşlerini oluştururlar.^[19] Dinsizlik özellikle Çekya, Estonya, Doğu Almanya ve Fransa'da yaygındır.^[20]

Ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke ve Bayrağı	Yüzöl­çümü (km²)	Nüfus (2002)	Nüfus Yoğun­luğu (km²)	Başkent
Doğu Avrupa
Azerbaycan[21]	86.600	8.870.000	105,7	Bakü
Belarus	207.600	10.335.382	49,8	Minsk
Bulgaristan	110.910	7.621.337	68,7	Sofya
Ermenistan[22]	29.800	3.002.594	112	Erivan
Gürcistan[23]	69.700	4.498.000	49,7	Tiflis
Kazakistan[24]	2.717.300	15.815.144	5	Astana
Moldova[25]	33.843	4.434.547	131	Kişinev
Romanya	238.391	21.698.181	91	Bükreş
Rusya[26]	3.960.000	106.037.143	26,8	Moskova
Ukrayna	603.700	48.396.470	80,2	Kiev
Orta Avrupa
Çekya	78.866	10.256.760	130,1	Prag
Macaristan	93.030	10.075.034	108,3	Budapeşte
Polonya	312.685	38.625.478	123,5	Varşova
Slovakya	48.845	5.422.366	111	Bratislava
Slovenya	20.273	1.932.917	95,3	Ljubljana
Kuzey Avrupa
Birleşik Krallık	244.820	60.201.000	244,2	Londra
Danimarka	43,094	5.368.854	124,6	Kopenhag
Estonya	45.226	1.415.681	31,3	Tallinn
Finlandiya	336.593	5.157.537	15,3	Helsinki
İzlanda	103.000	307.261	2,7	Reykjavík
İrlanda	70.280	4.234.925	60,3	Dublin
Letonya	64.589	2.366.515	36,6	Riga
Litvanya	65.200	3.601.138	55,2	Vilnius
Norveç	270.000	4.527.984	11,8	Oslo
İsveç	449.964	9.090.113	19,7	Stokholm
Güney Avrupa
Arnavutluk	28.748	3.544.841	123,3	Tiran
Andorra	468	68.403	146,2	Andorra la Vella
Bosna-Hersek	51.129	3.964.388	77,5	Saraybosna
Hırvatistan	56.542	4.390.751	77,7	Zagreb
Türkiye[27]	783,562	83.154.997[28]	94,6	Ankara
Yunanistan	131.940	10.645.343	80,7	Atina
İtalya	301.230	58.751.711	191,6	Roma
Kuzey Makedonya	25.333	2.054.800	81,1	Üsküp
Malta	316	397.499	1.257,9	Valletta
Karadağ[29]	13.812	616.258	44,6	Podgorica
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Kıbrıs Cumhuriyeti[30]	9.251	788.457	85	Lefkoşa
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti[30]	3.354	326.000	97	Lefkoşa
Kosova[31]	10.887	2.200.000	220	Priştine
Portekiz[32]	91.568	10.084.245	110,1	Lizbon
San Marino	61	27.730	454,6	San Marino
Sırbistan[33]	77.474	9.663.742	109,4	Belgrad
İspanya[34]	498.506	40.077.100	80,4	Madrid
Batı Avrupa:
Avusturya	83.858	8.169.929	97,4	Viyana
Belçika	30.510	10.274.595	336,8	Brüksel
Fransa[35]	547,.030	59.765.983	109,3	Paris
Almanya	357.021	83.251.851	233,2	Berlin
Lihtenştayn	160	32.842	205,3	Vaduz
Lüksemburg	2.586	448.569	173,5	Lüksemburg
Monako	1,95	31.987	16.403,6	Monako
Hollanda[36]	41.526	16.318.199	393	Amsterdam
İsviçre	41.290	7.301.994	176,8	Bern
Toplam	10.396.619 [37]	694.270.001[38]	66,9

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Avrupa ülkeleri listesi
• Avrupa kültürü
• Avrupa Birliği
• Avrupa Birliği vatandaşlığı

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]