Amerikan Samoası Amerika Sāmoa / Sāmoa Amelika Amerikan Samoası
Bayrak Arma
Slogan "Samoa, Muamua Le Atua"  (Samoaca) "Samoa, Let God Be First"
Millî marş The Star-Spangled Banner, Amerika Samoa
Başkent	Pago Pago (de facto), Fagatogo (Hükümet Merkezi ve Başkent)
Resmî dil(ler)	İngilizce, Samoaca
Demonim	Amerikan Samoalı
Hükûmet	Özerk
• Başkan Joe Biden • Genel Vali Lemanu Peleti Mauga
Tarihçe
• Konvensiyon 1899 • Tutuila'ya devretme Tapu 1900 • Manu'ya devretme Tapu 1904 • Swains Adası'nın ilhakı 1925
Yüzölçümü
• Toplam	199 km2 (212th.)
• Su (%)	0
Nüfus
• 2009 tahminî	65,628 (196.)
• 2000 sayımı	57,291
GSYİH (nominal)	2007 tahminî
• Toplam	537 milyon $ (188.)
Para birimi	Amerikan doları (USD)
Zaman dilimi	UTC-11
• Yaz (YSU)	not observed
Telefon kodu	+1-684
İnternet alan adı	.as

Amerikan Samoası (Samoaca: Amerika Sāmoa veya Sāmoa Amelika; İngilizce: American Samoa (yardım·bilgi)), Güney Pasifik Okyanusu kesiminde konuşlanmış bir ada ülkesidir. En büyük ve gelişmiş adası Tutuila adasıdır. Amerikan Samoası, Amerikalıların bu bölgeyi ve halkını dünyaya açmak için Mikronezya, Filipinler, Guam, Marshall adalarıyla birlikte yayılmacılıkta kullandığını söyleyebiliriz. Amerika Birleşik Devletleri'ne ait bir bölgedir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeolojik bulgulara göre bugün Amerikan Samoası olarak bilinen adalara ilk kez 2500 yıl önce Polinezyalıların yerleştiği sanılmaktadır. Avrupalılar burayı keşfetmeden önce Tutuila, Upolu Adasına (bugün Batı Samoa'nın bir parçasıdır) bağlı bir bölgeydi; Manua Adaları güçlü Yerli şefler tarafından yönetiliyordu. 1722'de Hollandalı denizci Jacop Roggeveen, Manua Adalarını keşfetti ve burada yaşayanlarla ilişki kurdu. 1768 ve 1787'de adalara ulaşan Fransız keşif heyetinden 11 kişi öldürüldü. Daha sonraki 40 yıl boyunca Avrupalı kaşifler adalardan uzak durduklarından, buraları kaçak denizciler ve suçlular için bir sığınak oldu. Londra Misyoner Derneği'ne bağlı ilk misyonerler 1830'larda bu adalara ulaştılar. Misyonerlerin etkisi arttıkça Tatuila'ya ve Manua Adalarına gelen Hristiyan misyonerlerin sayısı da çoğaldı.

ABD, Ocak 1872'de Pago Pago'da bir deniz üssü kurma hakkını elde etmek için Samoa Krallığı ile bir antlaşma imzaladı. 1889'da ABD, Birleşik Krallık ve Almanya, Samoa'nın tarafsız kalması konusunda aralarında anlaşmaya vardılar ve adalar bu üç devletin koruması altına girdi. 1899'da yapılan bir toplantıda 171° batı boylamının doğusunda kalan adalarda ABD'nin, batısında ise Almanya'nın çıkar üstünlüğü kabul edildi. Dönemde Amerika tarafından atanmış Benjamin Franklin Tilley gibi valiler yönetimi elinde tuttular. Yerel şeflerin senetleriyle doğudaki adalar 1904'te ABD'ye bırakıldıysa da, ABD Kongresi 1929'a değin adaları kabul etmedi. (Swains Adası 1925'te Birleşik Krallık tarafından ABD'ye bağışlandı). 1951'e değin ABD donanmasının yönetimi altında olan bu adalar, bu tarihten sonra ABD İçişleri Bakanlığı'na bağlandı. 1960'ta ada halkının oluşturduğu bir kurucu meclis bu toprakların ilk temel yasasını onayladı. 1978'de de Amerikan Samoası'nın seçimle işbaşına gelen ilk valisi görevine başladı.

Yönetsel koşullar[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan Samoası'nın yönetim yapısı (yürütme, yasama ve yargı organları) ABD'ninkine çok benzer. Yönetimin başında, seçimle gelen bir vali bulunur. 1977'ye değin vali ABD İçişleri Bakanlığı tarafından atanırdı. Yasama organı (fono) bir Senato ve bir Temsilciler Meclisi'nden oluşur. Senato, 15 ilden dört yıl için ve Samoa geleneklerine göre seçilen toplam 18 üyeden kuruludur. Temsilciler Meclisi'nde ise seçimle gelen 21 üye yer alır. Swains Adası temsilcisinin oy hakkı yoktur. Amerikan Samoası 16 il ve köyden oluşmaktadır.

Coğrafya & iklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplam arazinin üçte ikisinden fazlasını kaplayan Tutuila, Amerikan Samoası'nın en büyük adasıdır. Adalar grubunun batı ucunda, Batı Samoa Adalarına bağlı Upolu'ya 33 km kadar uzaktır. Tutuila'nın 97 km doğusundaki Manua Adaları ikinci büyük toprak parçasını oluşturur; Tau, bu grubun içindeki üç adanın en büyüğüdür. Öbür adalar oldukça küçüktür; Aanuu, Tutuila'nın güneydoğu ucunun açıklarında yer alır. Issız olan Rose adası bir atoldür ve Tutuila'nın yaklaşık 400 km doğusundadır; bir başka atol olan ve Tutuila'nın 450 km kuzeybatısında bulunan Swains ise özel mülktür.

Swains ve Rose'un dışında kalan adalar sönmüş yanardağ kalıntılarından oluşmuştur. Tutuila ve Manua adalarını iç kesimlerindeki sıradağlar bölgeye egemen bir konumdadır. Tutuila'nın en yüksek noktası Matafao Dağı (653 m) olmakla birlikte, genellikle bulutlarla kaplı olduğu için Yağmur Yağdıran adıyla bilinen Pioa Dağı (563 m) daha ünlüdür. Koni biçimli bir ada oolan Tan'da, bölgenin en yüksek doruğu olan Lata Dağı (950 m) bulunur. Olosega ve Ofu adalarının en yüksek noktaları, sırasıyla, 938 m ve 484 m'ye ulaşır; alçak bir ada olan Swains'in deniz düzeyinden yüksekliği ise yalnızca 6 m kadardır.

Adaların, özellikle de Tutuila'nın açıklarında mercan resifleri bulunur; bunların bazı lagünlerin ağzını kapatan engeller oluşturur. Kıyı ovaları sıradağlar ve mercan resifleri nedeniyle yer yer daralmıştır. Akarsuların çoğu denize yakın yerlere göre dağlık bölgelerde daha çok su taşır ve genellikle okyanusa varmadan gözenekli bazalt kayaçlarına sızar.

Alize rüzgarları ve çok sık yağan yağmurlar bölgenin tropik iklimini yumuşatır. Pago Pago, çoğunluğu kasım ve mart ayları arasında olmak üzere yılda ortalama 3.000 mm yağış alır. Ortalama sıcaklık 20 ile 32 °C arasında değişir; nem oranı her zaman yüksektir.

Arazinin yüzde 70'i yüksek eğrelti otları ile Hindistan cevizi, ekmekağacı, vidaağacı ve Barringtonia asiatica gibi ağaçlarla kaplıdır. Hayvan varlığı Polinezya faresi, meyve yarasası ve az sayıda yabani domuzdan oluşur. Otuzdan fazla kuş türü saptanmıştır; bunlar arasında papağan, kumru, yabani ördek ve Samoa'ya özgü dişli güvercin de bulunur.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan Samoası'nın nüfusu oldukça türdeştir, nüfusun büyük çoğunluğunu Samoalılar ve yarı Samoalı melezler oluşturur. Samoalılar Hawaii, Tahiti, Tonga ve Yeni Zelanda'nın yerli halklarıyla akraba olan bir Polinezya halkıdır. Samoa dili ise Malezya-Polinezya dil ailesine bağlıdır. Amerikan Samoası halkının çoğu İngilizce konuşur. Nüfusun yarısından çoğu Kongregasyon Kilisesi'ne bağlıdır. Geri kalanlar da genellikle Katolik ya da Metodist kiliselerin üyesidir.

Toplam nüfusun yaklaşık yüzde 95'i Tutuila Adasında yaşar. Tutuila Adasının yarısından fazlası da adanın doğu kesimine yerleşmiştir; en büyük yerleşim merkezi olan Pago Pago'da buradadır. Geri kalan nüfusun hemen hepsi Manua Adalarındadır; Swains Adasının nüfusu ise çok azdır.

Amerikan Samoası'nın 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yavaşlayan doğum oranı 2004 itibarıyla 24.46/1000'e gerilemiştir. Adalar, özellikle Batı Samoa, Hawaii ve ABD'ye yönelik büyük göçler vermektedir.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan Samoası'nın ekonomik temelini balıkçılık sanayisi oluşturur. Gayri Safi Millî Hasılası (2007) 537 milyon dolar olan Amerikan Samoası, kişi başına düşen 8,000 $'lık millî geliriyle Pasifik Adaları içinde en yüksek gelire sahip olanlardan biridir. Tarımsal üretim çoğunlukla iç tüketime yöneliktir. Çoğu besin maddesi ithal edilmektedir. Başkent Pago Pago önemli bir turizm merkezidir. Ülkenin tek uluslararası havaalanı Tutuila'dadır.

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan Futbolu ve güreş dallarında dünyaca ün kazanmış pek çok Amerikan Samoalı vardır. Köpek dövüşleri de ülkede yasal durumdadır. Amerikan Samoası millî futbol takımı 2002 FIFA Dünya Kupası elemelerinde Avustralya'ya 31-0 yenilerek futbol tarihindeki en farklı yenilgi rekorunu kırmıştır.