İlia Zdaneviç
Genel bilgiler
Diğer ad(ları)	İliazd
Doğum	1894 Tiflis
Ölüm	25 Aralık 1975 (81 yaşında) Paris
Katıldığı akımlar	Fütürizm, Dada

İlia Mihailoviç Zdaneviç (Gürcüce: ილია ზდანევიჩი, Rusça: Илья́ Миха́йлович Здане́вич) (21 Nisan 1894 – 25 Aralık 1975), İliazd olarak bilinir (Gürcüce: ილიაზდ), Polonyalı ve Gürcü yazar, sanatçı ve yayıncı; Fütürizm ve Dada gibi avangart hareketlerin aktif bir mensubuydu.

Erken dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Polonyalı bir baba ve Gürcü bir annenin çocuğu olarak Tiflis'te doğdu (erkek kardeşi Kiril Zdaneviç de bir sanatçıydı). Babası Michał Zdaniewicz, bir ortaöğretim kurumunda Fransızca öğretmeni olarak çalışıyordu. Annesi Valentina Gamkrelidze ise Çaykovski'nin de öğrencisi olan bir piyanistti. İlia, Sankt-Peterburg Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde okudu.

1912'de erkek kardeşi ve arkadaşları Mihail Le-Dantyu ile birlikte Tiflisli ressam Niko Pirosmani'nin birer hayranı haline geldiler; İlia'nın onun hakkındaki makalesi ve ilk yayını, "Khudozhnik-samorodok" ("doğuştan bir sanatçı"),13 Şubat 1913 tarihli Zakavkazskaia Rech' gazetesinde yayımlandı. Daha sonra 1913'te Eli Eganbyuri (Rusça: Эли Эганбюри) mahlasıyla Natalia Goncharova, Mikhail Larionov adlı bir monografi yayımladı. Haziran 1914'te Vostok dergisi, onun "Niko Pirosmanaşvili" adlı makalesini yayımladı; bu makalede İlia, kendisinden yaşça büyük sanatçının biyografisini efsanevi bir anlatımla aktarmıştı ve onu, Rus şiirinin Gümüş Çağı ve Rus Avangardı ile bağdaştırmıştı.^[1] Yeni Fütürist harekete dahil oldu, onların tartışmalarına katıldı ve Rus basınında onlar ve Marinetti hakkında yazılar yazdı. Ayrıca Zaum ve Dadaizm gibi diğer avangart hareketlerle de ilgilendi.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Zdaneviç Kafkasya'ya gazete muhabiri olarak döndü ve 1917'den 1919'a kadar Tiflis'te yaşadı ve burada zaum tarzında birkaç şiir koleksiyonu yayımladı (Yanko Krul Albansky, Ostraf Paskhi ve Zga Yakaby). 1918'de Aleksei Kruchenykh ve diğerlerinin dahil olduğu "41°" adlı Fütürist gruba katıldı. 1919'da Zdaneviç, İliazd takma adını benimsedi. Batum'a gitmek üzere Tiflis'ten ayrıldı.

Paris[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekim 1920'de Fransa'nın yeni sanatsal akımlarını araştırmak için yurtdışına çıktı. Fransız vizesiyle İstanbul'da bir yıl geçirdikten sonra, Ekim 1921'de Paris'e gitti ve orada diğer sanatçılarla birlikte, amacı Rus siyasi göçmenlerini Fransız kültürünün temsilcileriyle bir araya getirmek olan Cherez ("Karşı") grubunu kurdu.

1923 yılında Boulogne Ormanı'nda birlikte yemek yiyen dört çifti konu aldığı romanı Parizhachi'ye başladı; iki buçuk saat içinde (her bölüm, birer başlık olarak 11.51'den 14.09'a kadar vakitleri belirtmektedir) hepsi birbirine ihanet etmeyi başarır ve romanın kendisi her türlü imla, noktalama ve kompozisyon kurallarını bozar.^[2] Zdaneviç, 1926'ya kadar bu "hiperformalist" roman (o ise yapıtını bir opis' veya "envanter"^[3] olarak tanımlamıştır) üzerinde çalışmaya devam etti, ancak 1994'e kadar yayımlanmadı.

İkinci romanı Voskhishchenie ("Haz") 1930'da küçük bir basım olarak yayımlandı ve o sıralar ilgi çekmedi. Dağcılar arasında efsanevi bir Gürcistan'da geçen, yüzeysel bakıldığında bir suç romanı olan fakat esasen Rus avangardının dünya edebiyatına göndermeleriyle dolu kurgulanmış bir tarihtir; eserin büyülü gerçekçiliğin habercisi olduğu söylenmektedir. Romanın dili yenilikçi ve şiirseldir. Slav çalışmaları filoloğu Milivoje Jovanović, romanı "şüphesiz Rus avangardının ulaşmaya çalıştığı zirve" olarak adlandırır.

Zdaneviç'in kendisinin ve Tristan Tzara'nın Soirée du coeur à barbe [Sakallı Kalbin Akşamı] için hazırladığı 1923 tarihli afişi, avangard tipografi ve grafik tasarımın yaygın olarak bilinen bir örneğidir. Zdaneviç Paris'te, yaşamının son kırk yılı boyunca, çeşitli alanlarda faaliyet gösterdi. Kilise cephelerinin analizlerini yaptı, Chanel için kumaşlar üretti ve hepsinden öte, Picasso, Max Ernst, Miro ve diğerlerinin işbirliğiyle kendini sanatçı kitaplarının yaratılmasına adadı ve "Le Degré 41" baskısı altında yayımladı. veya "Le Degré Quarante et Un" (Türkçesi: "41 derece").^[4][5] Yenilikçi tipografik ve tasarım çalışmaları, Montreal'deki New York Halk Kütüphanesi MOMA'da, 1989'da Tiflis'te kardeşi Kiril ile ortak sergide ve daha birçok mekanda sergilendi. Bu sergilerin birçoğunun katalogları mevcuttur ve onun hayatı ve eserleri hakkında ayrıntılı bilgiler içermektedir.

İlia Zdaneviç, 1975 yılının Noel gününde Paris'te vefat etti. Leuville-sur-Orge'daki (Fransa) Gürcü göçmenlerinin mezarlığına defnedildi.^[6]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• İlyasd ve Resimli Kitap . Modern Sanat Müzesi, New York, 1987.
• Iliazd, Maître d'œuvre du livre moderne . Montreal'deki Quebec Üniversitesi'ndeki serginin kataloğu, 1984.
• John Russell, " 'Iliazd and the Illustrated Book' at the Modern 23 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ," New York Times, 17 Temmuz 1987.
• Iliazd, Rapture: Bir Roman, Columbia University Press, 2017 (Rus Kütüphanesi). Thomas J. Kitson tarafından çevrildi.
• Johanna Drucker, Iliazd: Bir Modernistin Meta Biyografisi, Johns Hopkins University Press, 2020.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Iliazd 19 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Iowa Üniversitesi tarafından düzenlenen Uluslararası Dada Arşivi'nde.
• Parizhachi ve Voskhishchenie indirilebilir (Rusça)