İlbeyli yöresi

İlbeyli yöresi (ya da yöredeki diğer adlarıyla Elbeyli, Elbeğli), Sivas il merkezi ile Şarkışla ilçesi arasında kalan kendine özgü kültürel bir bütünlüğe sahip olan bir bölgedir.^[1] Halk inanışları açısından oldukça zengin bir birikime sahiptir.^[2] Bölgedeki köylerin önemli bir kısmı coğrafi konum olarak Şarkışla'ya daha yakın olsa da idari olarak Sivas merkeze bağlıdırlar.

İlbeyli Yöresi kavramı Sivas'ta yaygın olarak bilinen bir bölgeyi tanımlamaktadır. Her ne kadar bölge halkının kökeni eski İlbeyli aşiretine dayansa da, kastedilen bu toplulukların Türkiye'deki yayılım alanı değildir. Belirgin coğrafi unsurlarla konumu kesinleşmiş bir alanı ifade etmektedir.^{[not 1]}

Sınırları[değiştir | kaynağı değiştir]

İlbeyli kökenli toplulukların yaşadığı alan Sivas ili içerisinde oldukça belirgindir. Sivas-Şarkışla karayolu üzerinde Koyuncu yokuşu belirgin bir coğrafi sınır olarak yöreyi aslında Sivas merkez ilçeden ayırır. Sivas ile Şarkışla arasında İlbeyli alanı içerisinde 42 köy mevcuttur.^[3] İlbeyli yöresi halk arasında bilinen bir ifadeyle “Üst başı Kavlak, alt başı Yanalak” şeklinde açıklanan Sivas’ın güney batısındaki alanda iskân edilmiş ahaliden oluşmaktadır. Ayrıca bunlardan başka yöreye yakın konumda Yıldızeli ilçesine bağlı iki köy daha vardır.

Köyler[değiştir | kaynağı değiştir]

Akçainiş, Akkuzulu, Aylı, Bedirli, Bostancık, Çallı, Çaypınar, Çongar, Damılı, Damlacık, Durdulu, Eskiapardı, Eskiköy, Gazibey, Gözmen, Güney, Hanlı, Haydarlı, Hayırbey, Herekli, Kabasakal, Kâhyalı, Karalar, Karalı, Kartalca, Kavlak, Kayadibi, Keçili, Kızılova, Kızılöz, Koyuncu, Menşurlu, Sarıdemir, Savcun, Sorguncuk, Söğütçük, Tatlıcak, Yanalak, Yaramış, Yeniapardı.

Etnik köken[değiştir | kaynağı değiştir]

Oğuzların Alkaevli (Alkarevli, Alkırevli) boyundan Sivas, Kilis, Maraş ve Suriye (Halep) yörelerinde yaşayan yerleşik Türkmenlerdir^[4] Yaklaşık beş asırlık konar göçer hayatından sonra 18. asırda yerleşik düzene geçmişlerdir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İlbeylilerin Sivas yakınlarında meskun oldukları bölgede aynı isimle kaza teşkilatı oluşturulmuş; İlbeyli kazası bu statüsünü iki asra yakın korumuştur. Osmanlı'nın son döneminde nahiye hâline getirilmiştir. Nahiye merkezi Kayadibi köyüdür. İlbeyli, daha sonra bu konumunu da kaybetmiştir.^[5] Kayadibi ile birlikte Çallı, Hanlı ve Aylı köyleri de bir dönem nahiye olmuşsa da sonradan bu nitelikleri kaldırılmıştır.

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşıklık geleneği yakın zamanlara kadar varlığını sürdürmüş olup yetkin halk şiiri örneklerine rastlanır. Hitabi, İsmeti, Noksani, Perişani yöreden çıkmış en önemli halk ozanlarıdır.

Derlenmiş olan özgün nitelikte çok sayıda efsane ve masal bulunmaktadır.^[6]^[7]

Hızır inanışına yörede yaygın olarak rastlanır ve pek çok masalsı söylenti anlatılır. Örneğin bir söylenceye göre, koyun sürüleri olan cimri bir adam kırktığı yünleri bir yere yığmış. Hızır Peygamber dilenci kılığında yaklaşmış. Dilenciyi gören zengin adam para istemesin diye yün yığının içine saklanmış. Dilenci kılığındaki Hızır bunun üzerine yaklaşarak korkutucu bir sesle adama kalkmasını söyleyince yün yığınından dışarı çıkmış. Ama çıktığında ayı suretine bürünmüş olduğu görülmüş.^[8]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihi Ve Kültürüyle Geçmişten Günümüze İlbeyli Aşireti, Kadir Pürlü, Yayın Tarihi: 24 Ağustos 2020
Sivas’ta İlbeyli Türkmenleri Cilt:1-2, Kadir Pürlü, Sivas Belediyesi Yayınları, 2002

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Sivas Toprağının Üç Münbit Kültür Vadisi: Çamşıh - Emlek - İlbeyli, Dr. Doğan Kaya, Makale, Cumhuriyet Üniversitesi, Türk Halk Bilimi Bölümü
^ Sivas İlbeyi Yöresi Türkmenleri Halk Şairleri 25 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yrd.Doç.Dr. Doğan Kaya, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 20 Yıl : 2006/1 (79-88 s.)
^ Sivas İlbeyi Yöresi Türkmenleri Halk Şairleri 25 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yrd.Doç.Dr. Doğan Kaya, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 20 Yıl : 2006/1 (81 s.)
^ "Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 15, Ankara 2004, sayfa: 165-183" (PDF). ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 15, Ankara 2004, sayfa: 165-183" (PDF). ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Sivas İlbeyli Yöresinden Derlenen Efsaneler”, Kadir Pürlü, Revak 98, (Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü yay.) Sivas-Aralık 1998, s. 46-59
^ Sivas Efsaneleri, Kutlu Özen, 2001, Dilek Matbaası (muhtelif sayfalarda)
^ Sivas İlbeyli Yöresinden Derlenen Efsaneler”, Kadir Pürlü, Revak 98, (Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü yay.) Sivas-Aralık 1998, s. 48

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Yozgat'taki İlbeyli köyünün ahalisi 1827'de Sivas'tan göçmüşlerdir.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

İlbeyli Aşireti 19 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ay ile Güneş Efsanesi - Sivas 27 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkiye Kültür Portalı) - Masalda Güneş güzel bir kızdır, Ay ise yakışıklı birk erkektir.

[1] Sivas Toprağının Üç Münbit Kültür Vadisi: Çamşıh - Emlek - İlbeyli, Dr. Doğan Kaya, Makale, Cumhuriyet Üniversitesi, Türk Halk Bilimi Bölümü

[2] Sivas İlbeyi Yöresi Türkmenleri Halk Şairleri 25 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yrd.Doç.Dr. Doğan Kaya, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 20 Yıl : 2006/1 (79-88 s.)

[4] Sivas İlbeyi Yöresi Türkmenleri Halk Şairleri 25 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yrd.Doç.Dr. Doğan Kaya, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 20 Yıl : 2006/1 (81 s.)

[5] "Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 15, Ankara 2004, sayfa: 165-183" (PDF). ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[6] "Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 15, Ankara 2004, sayfa: 165-183" (PDF). ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[7] Sivas İlbeyli Yöresinden Derlenen Efsaneler”, Kadir Pürlü, Revak 98, (Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü yay.) Sivas-Aralık 1998, s. 46-59

[8] Sivas Efsaneleri, Kutlu Özen, 2001, Dilek Matbaası (muhtelif sayfalarda)

[9] Sivas İlbeyli Yöresinden Derlenen Efsaneler”, Kadir Pürlü, Revak 98, (Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü yay.) Sivas-Aralık 1998, s. 48

[3] Yozgat'taki İlbeyli köyünün ahalisi 1827'de Sivas'tan göçmüşlerdir.

[1]

[2]

[not 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Sivas merkez belde ve köyleri
Belde	Yıldız
Köyler	Acıdere Acıpınar Ağılkaya Akçahan Akçainiş Akçamescit Akkoç Akkuzulu Akören Akpınar Alahacı Apa Armutlu Arpayazı Asarcık Aşağıyıldızlı Aydoğmuş Aylı Bademkaya Barcın Başıbüyük Başsöğüt Bedirli Beşpınar Beştepe Beypınarı Bingöl Bostancık Budaklı Çallı Çatalkaya Çaygören Çaypınar Çelebiler Çeltek Çerçideresi Çongar Çukurbelen Damılı Damlacık Demiryazı Dikmencik Doğanca Dörteylül Durdulu Düzova Ebuhan Eğribucak Emirhan Eskiapardı Eskiboğazkesen Eskiköy Gazibey Gaziköy Gözmen Güllüce Güllük Gülpınar Gümüşdere Gündüzköy Günece Güneli Güney Günören Hacıali Hanlı Harmancık Hasbey Haydarlı Hayırbey Hayranlı Herekli Hıdırnalı Himmetfakı Hocabey İlkindi İnceağa İnceyol İsmailbeyçiftliği İşhanı Kabasakal Kahyalı Karabalçık Karacaören Karaçayır Karagömlek Karalar Karalı Karamehmetoğlu Karapınar Karayün Kartalca Kavlak Kayadibi Keçili Kervansaray Kızılalan Kızılca Kızılcakışla Kızılkavraz Kızılova Kızılöz Kızkapan Kolluca Koyuncu Köklüce Körtuzla Kulyusuf Kumyurt Kurtlapa Kuşlu Kuzören Menşurlu Mermer Mescitli Olukman Onbaşılar Ovacık Ozmuş Örencik Pınarca Porsuk Saklı Sarıdemir Savcun Serpincik Sivritepe Sorkuncuk Söğütcük Şaban Şahbey Tahtakement Tatlıcak Tepeönü Tokuş Törnük Tutmaç Ulukapı Üçtepe Yağmurluseki Yakupoğlan Yanalak Yaramış Yassıcabel Yavu Yazıbaşı Yeniapardı Yeniboğazkesen Yenice Yenikervansaray Yenikızılcakışla Yukarıyıldızlı Zengi
Mahalle (eski köy)	Ağıl İmaret Sırıklı

İlbeyli yöresi nedir?, İlbeyli yöresi anlamı nedir?, İlbeyli yöresi ne demektir?