Yavuz Sultan Selim Köprüsü
Resmî adı	Yavuz Sultan Selim Köprüsü
Diğer ad(lar)	Üçüncü Boğaz Köprüsü
Taşınan	Motorlu taşıt · Demiryolu
Geçiş	İstanbul Boğazı
Konum	Beykoz ve Sarıyer, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°12′0″K 29°6′36″D / 41.20000°K 29.11000°D / 41.20000; 29.11000
Sahibi	IC İçtaş İnşaat
Tasarım	Michel Virlogeux · T-Engineering
Türü	Hibrit: Asma/Gergin eğik askılı köprü
Malzeme	Beton · Çelik
Şerit sayısı	4+4 şerit otoyol 1+1 şerit demiryolu (hızlı tren)
Ayak sayısı	2
Uzunluk	1.875 m (6.152 ft)
Genişlik	59 m (194 ft)
Yükseklik	322 m (1.056 ft) denizden 329,5 m
En geniş açıklık	1.408 m (4.619 ft)
Dikey açıklık	73 m (240 ft)
Başlangıç tarihi	Eylül 2012 (2012-09) (inşaata başlama) 29 Mayıs 2013 (temel atma)
Bitiş tarihi	Ağustos 2016
Yapım maliyeti	4,5 milyar ₺ [1]
Açılış	26 Ağustos 2016 (7 yıl önce) (2016-08-26)
Kullanım	Kuzey Marmara Otoyolu, İstanbul 3. Çevre Yolu
Önce yapılan	Fatih Sultan Mehmet Köprüsü
Tarihî durumu	Kullanımda
Geçiş ücreti	₺35 (Otomobil) ₺25 (Motorsiklet) ₺45 (3,20 metreden büyük her türlü iki akslı araçlar) ₺85,00 (3 akslı araçlar) ₺220,00 (4 ve 5 akslı araçlar) ₺275,00 (6 ve üstü akslı araçlar)[2]
Yavuz Sultan Selim Köprüsü (İstanbul)

Yavuz Sultan Selim Köprüsü ya da Üçüncü Boğaz Köprüsü, İstanbul Boğazı'nın Karadeniz'e bakan kuzey tarafında inşa edilen bir köprü. İsmi dokuzuncu Osmanlı padişahı ve ilk Osmanlı halifesi I. Selim'e ithafen verildi. Köprü güzergâhı, Avrupa Yakası'nda Sarıyer'in Garipçe mahallesi ile Anadolu Yakasında Beykoz'un Poyrazköy semtinde yer almaktadır.

Köprü 59 metre genişliği ile dünyanın en geniş, 322 metre kule yüksekliği ile eğik askılı köprü sınıfında dünyanın en yüksek, tüm köprü sınıflarında ikinci en yüksek kulesine sahip asma köprüsü ve 1.408 metrelik ana açıklığı ile üzerinde raylı sistem bulunan en uzun, tüm asma köprüler arasında dokuzuncu en uzun orta açıklığa sahip asma köprüsüdür.^[3] Temeli Mayıs 2013'te atılmıştır ve 27 ayda ₺8,5 milyar lira harcanarak inşa edildikten sonra 26 Ağustos 2016 tarihinde dönemin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından hizmete açılmıştır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İhalede Köprü ve Kuzey Marmara Otoyolu Projesi Odayeri-Paşaköy'ün yap-işlet-devret modeli ile ve Kuzey Marmara Otoyolu'nun kalan kısımlarının da öz kaynakla inşa edilmesi şeklinde planlanmıştır.^[4] Yatırımın KDV'den istisna tutulması sebebiyle ihalesi 15 gün ertelenmiştir. 20 Nisan'da yeniden ihalesi yapılmıştır. 11 firmanın şartname aldığı ihalede 5 firma teklif vermiştir.

• Salini-Gülermak Ortak Girişimi
• İçtaş İnşaat Sanayi Ticaret AŞ-Astaldi Ortak Girişim Grubu
• China Communications Construction-Doğuş İnşaat Ticaret AŞ-Yapı Merkezi-Arkon İnşaat Ortak Girişimi
• Mapa İnşaat ve Ticaret AŞ
• Cengiz İnşaat-Kolin İnşaat-Limak İnşaat-Makyol İnşaat-Kalyon İnşaat^[5]

İhaleyi 29 Mayıs 2012'de, 10 yıl 2 ay 20 gün ile en kısa yapım ve işletim süresini veren İçtaş-Astaldi (İtalyan) ortaklığı kazanmıştır.^[6][7] Yüklenici firma, yedi bankadan 2,3 milyar dolarlık kredi çekti.^[8] Köprünün temelleri dönemin cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da katılımı ile 29 Mayıs 2013'te atılmıştır.

6 Mart 2016 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, dönemin başbakanı Ahmet Davutoğlu ve dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım'ın katılımıyla köprüdeki son tabliyenin montajı ile iki kıta üçüncü kez birleşmiştir.

Yapım gerekçeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Hâlihazırda İstanbul Boğazı üzerinde bulunan 2 köprünün özellikle günün belirli saatlerinde yaşanan aşırı yoğunluk nedeniyle tam anlamıyla işlevini yerine getiremediği düşünülerek Boğaz'a üçüncü bir köprünün yapılması 2000'li yıllardan itibaren dile getirilmeye başlanmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}İlk somut adım, 2009 yılında 60. hükûmet döneminde atıldı. Dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ve dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, üçüncü köprünün gerekli olduğunu ve kısa bir sürede yapılması gerektiğini savunarak, helikopterle köprünün güzergâhını belirlemek için keşif gezileri yaptı.^[9]

Karar aşaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Köprünün yeri uzun süre belirsiz kaldı ve güzergâh konusunda çeşitli iddialar ortaya atıldı, ancak özellikle şehrin ormanlarla kaplı kuzey kesimleri iddialar arasında öne çıktı. Dönemin Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul il başkanı Gürsel Tekin ise Erdoğan'ın bilgisiyle hazırladığını öne sürdüğü belgelerle bir basın açıklaması yaparak üçüncü köprünün Beykoz ile Tarabya arasında yapılacağını iddia etti.^[10] Köprü için inşa edilecek otoyolun Silivri'nin ormanlık bölgelerinden başladığını ve otoyolun İstanbul'un ormanlarına ve su havzalarına zarar vereceğini belirtti.^[10] Otoyolun geçeceği güzergâh üzerinde on binlerce dönüm arazinin el değiştirdiğini, iddialarının yalanlanması hâlinde paylaşmak üzere başka belgelere de sahip olduğunu söyledi.^[10]

Gürsel Tekin'in iddiaları hükûmet tarafından yalanlanmadı ancak kesin güzergâhın hâlâ belli olmadığının altı çizildi. Dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım yaptığı basın açıklamasında üçüncü köprünün diğer iki köprünün kuzeyinde yapılacağının kesin olduğunu, uçlarının ise Tarabya-Beykoz ya da Sarıyer-Beykoz arasında olacağını, kesin karara varılmadığını söyledi.^{[kaynak belirtilmeli]}

Köprü ve köprü ile birlikte yapılacak olan otoyolun ayrıntıları 25 bin ölçekli imar planlarına işlendi.^[11] Bununla birlikte Çorlu-Çerkezköy bölgesine üçüncü bir havaalanı yapılması, Anadolu Yakası'nın kuzey bölümünde Riva çevresinin turizme açılması, İzmit yakınlarına büyük bir teknopark yapılması da planlandı.^[11] Köprünün kuzeydeki orman arazilerine ve içme suyu havzalarına zarar vermemesi için tünel ve viyadük ağırlıklı olacağı söylendi.^[12] Ayrıca köprünün öncüllerinin aksine devlet eliyle değil, yap-işlet-devret modeliyle özel sektöre yaptırılacağı bildirildi.^[11] 29 Nisan 2010 tarihinde dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım tarafından yapılan basın açıklamasında üçüncü köprünün kesin güzergâhının Garipçe-Poyrazköy arası olduğu belirtildi. Köprünün maliyetinin kamulaştırma bedelleri ve yapım harcamalarla birlikte 6 milyar dolardan fazla olacağı bildirildi.^[4]

Adlandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Temel atma töreni sırasında dönemin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, köprünün adının Osmanlı İmparatorluğu'nun dokuzuncu padişahı I. Selim'e (1470-1520) ithafen Yavuz Sultan Selim Köprüsü olacağını duyurdu.^[13] 1512-1520 yıllarında hüküm süren I. Selim, imparatorluğun yükselme döneminde sınırları Orta Doğu ve Kuzey Afrika'yı ele geçirerek genişletmiş ve 1517'de Mısır'ı fethederek halifelik makamını Osmanlı Hanedanı'na geçirmişti. Takma adı olan Yavuz, Osmanlıca ve Türkçe tarih kitaplarında yaygın şekilde kullanılarak benimsenmiştir.

Köprünün adı, Türkiye'de yaşayan Alevilerin tepkilerine yol açtı. Aleviler, şiddet içeren sert yönetimi yüzünden kendisine Yavuz denen I. Selim'in, Osmanlı'da kendilerine yapılan zulmün simgesi olduğunu belirterek adın değiştirilmesini istediler.^[14][15] Anadolu'daki Şahkulu İsyanı (1511) ve Kuzeybatı İran'daki Çaldıran Muharebesi (1514) sırasında Alevi Kızılbaş savaşçılar, kendileri gibi İslam'ın Şii mezhebinden olan Safevî şahı I. İsmail'den yana tavır almış ve çeşitli kaynaklara göre bu yüzden I. Selim, Osmanlı üstünlüğüyle sonuçlanan bu olayların ardından hain ve kâfir ilan ettiği Kızılbaşların katledilmesini emretmişti (ayrıca bkz. Osmanlı-İran Savaşları).^[16]

Köprü adının Yavuz Sultan Selim oluşuna dair tartışmalar açılıştan sonra da devam etti. 2017'de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, adlandırma konusunda bizzat kendisine yöneltilen eleştirilere cevap olarak "Köprünün adını Tayyip Erdoğan koymadım, ne kadar mütevazıyım görüyorsunuz." dedi ve I. Selim'in döneminde geniş sınırları yöneten önemli bir padişah olduğunu dile getirdi.^[17][18]

İnşaat aşaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nün inşaatı, köprünün her iki ayağının oturduğu Garipçe ve Poyrazköy mevkilerinde eş zamanlı olarak yapılmaya başlandı. 29 Mayıs 2013 tarihinde temeli atılan köprü ayaklarının inşaatı 24 Ekim 2014 tarihinde tamamlanmıştır. Köprü ayakları deniz seviyesinden 330 metre, zemin başlangıcından 322 ve 320 metre uzunluğundadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Projede 700'ü mühendis, toplam 8000'den fazla kişi çalışmıştır. Projede 22 metrelik çap ile Avrupa'nın en geniş tüneli de inşa edilmektedir. Projede en ağırı 923 tonluk olan 53 çelik tabliye kullanılmıştır.^[19] Bu tabliyeler için Güney Kore'den gelen çelik saçlar Türkiye'de işlenmiştir.^[19]

Yaklaşık 4.000 led armatürün köprüye yerleştirmesini 11 kişilik dağcı ekibi gerçekleştirmiştir.^[20] 16 milyon renkli armatürler köprü üzerinde ışık oyunları gerçekleştirecek. Bu kısmın maliyeti yaklaşık 5 milyon dolardır.^[20][21]

Köprünün yapımı sürecinde, viyadük inşaatında, gelişigüzel kurulmuş olmasına rağmen bir gün öncesinde uygundur raporu verilmiş olan iskelenin çökmesiyle 3 işçi, 5 Nisan 2014 tarihinde hayatını kaybetmiştir.^[22][23]

Ağaçlandırma planlaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Hükûmet, proje kapsamında kesilen her bir ağaç için dört ağaç dikmeyi planlamıştır. Proje güzergahında bulunan 300.000 ağaç başka yerlere aktarılmıştır. Proje kapsamında 1400 hektar alanın ağaçlandırılması kararlaştırılmış olup bu plan kapsamında yaklaşık 1100 hektar alan için taahhüt yerine getirilmiştir. Kalan 300 hektar alana ilave olarak ek yollar sebebi ile 1000 hektar alan daha ağaçlandırılmasına karar verilmiştir. Ağaçlandırma taahhütlerinin yerine getirilmesi durumunda, 2400 hektar alan ağaçlandırılacaktır.^[24] Resmî rakamlara göre günümüzde bu projede şu an 2,5 milyon ağaç dikilmiştir. Proje kapsamında dikilecek toplam ağaç sayısı 5,1 milyondur.^[25] Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü ile yapılan anlaşmalara göre ICA, Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve Kuzey Marmara Otoyolu Proje güzergâhına 604 bin fidan dikecek.^[26]

Açılış töreni[değiştir | kaynağı değiştir]

Köprü 26 Ağustos 2016'da gerçekleştirilen resmî tören ile hizmete açıldı.^[27] Törene Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Bahreyn Kralı Hamad Bin İsa El Halife, Bosna Hersek Başkanlık Konseyi Başkanı Bakir Izetbegović, Makedonya Cumhurbaşkanı Corge İvanov, KKTC Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı, 11. Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, eski başbakanlardan Ahmet Davutoğlu, TBMM Başkanı İsmail Kahraman, dönemin başbakanı Binali Yıldırım, Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar'ın yanı sıra Bulgaristan Başbakanı Boyko Borisov, Pakistan Pencap Eyaleti Başbakanı Şahbaz Şerif, Sırbistan Başbakan Yardımcısı Rasim Ljajic, Gürcistan Başbakan Birinci Yardımcısı Dimitri Kumsisihvili ile birlikte birçok bakan, milletvekili ve halk katıldı.^[28]

27 Ağustos 2016 saat 00:00'da köprü araç trafiğine açıldı. Ayrıca 31 Ağustos 2016'ya kadar geçişlerin ücretsiz olacağı açıklandı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Araç geçişleri ve ücretler[değiştir | kaynağı değiştir]

İhaleyi kazanan yatırımcıya, günlük 135 bin otomobil eşdeğeri geçiş güvencesi verildi. Devlet, öngörülen sayıda aracın geçmemesi halinde, aradaki farkı yatırımcıya ödeyecek.^[29] İstanbul'da boğazı geçecek tüm ağır vasıtaların Yavuz Sultan Selim köprüsünü kullanması zorunlu kılındı.^[30]

2016 yılı sonuna kadar köprüden geçen her otomobil 9.90, ağır vasıtalar ise 21.29 Türk lirası geçiş ücreti ödeyecek.^[31] İlk beş gün köprü geçişlerinden ücret alınmamıştır.^[32]

Ücret karşılaştırması[değiştir | kaynağı değiştir]

Bakınız, İstanbul Boğazı#Araç geçiş ücretleri

Araç geçişleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Otoyol kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kurtköy-Akyazı arası (169 km) kullanım 22 lira, kilometre başına 13 kuruş. (2018 yılında hizmete alınacak.)
• Kınalı-Odayeri arası (88 km) kullanım 12 lira, kilometre başına 13 kuruş. (2018 yılında hizmete alınacak.)

Kazalar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 30 Ağustos 2016'da köprüde fotoğraf çekmek isteyen insanların oluşturduğu trafik düzensizliğinden dolayı iki tır çarpıştı. Bir kişi yaralandı, bir kişi hayatını kaybetti.^[38]

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nün bağlantı yollarının yapımı için Kuzey Ormanları'ndaki yüz binlerce ağacın kesilmesi Türkiye'deki çevreci sivil toplum kuruluşlarının tepkisine ve beraberinde protestolarına yol açtı.^[39] Kesilen ağaç sayısı Orman ve Su İşleri Bakanlığına göre 245 binin üzerindeyken Yeşiller Partisine göre bu rakam 896 binin üzerindedir.^[40][41]

Köprünün bağlantı yollarının Anadolu yakasında tamamlanması, herhangi bir otoyol ya da şehirlerarası yolda son bulmaması sebebiyle köprüyü kullanma zorunluluğu bulunan ağır vasıta sürücüleri tarafından eleştirildi.^[42] Ağır vasıtalar Fatih Sultan Mehmet köprüsünü kullanıyorken sadece Avrupa yakasından Anadolu yakasına geçerken ücret ödüyordu ancak Yavuz Sultan Selim köprüsünde her iki yönlü geçişte de ayrı ayrı ücret ödemek zorunda kaldı.^{[43][44][45][daha iyi kaynak gerekli]}

Popüler kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkıcı Edis, "Dudak" isimli şarkısının klibini Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nde çekti.^[46]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• 15 Temmuz Şehitler Köprüsü
• 1915 Çanakkale Köprüsü
• Avrasya Tüneli
• Büyük İstanbul Tüneli
• Fatih Sultan Mehmet Köprüsü
• Marmaray
• Osmangazi Köprüsü
• Türkiye'deki köprüler listesi
• Türkiye'deki tarihi köprüler

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Yavuz Sultan Selim Köprüsü ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Resmî site