William Miller (15 Şubat 1782 – 20 Aralık 1849) Amerikalı bir Baptist vaizdi, on dokuzuncu yüzyıl ortalarında Kuzey Amerika'da ortaya çıkan ve günümüzde Adventizm adıyla bilinen dinî hareketin başlatıcısı olarak kabul edilir. Doğrudan ruhsal mirasçıları arasında, Yedinci Gün Adventistlerini ve Advent Hıristiyanlarını da içeren birkaç büyük mezhep bulunmaktadır. Daha sonraki hareketler Miller’in Kitabı Mukaddes peygamberlik sözlerine verdiği önemden ilham almışlardır. Kendi şahsi izleyicilerine Millerciler adı verilir.

Gençliği[değiştir | kaynağı değiştir]

William Miller 15 Şubat 1782 tarihinde Pittsfield, Massachusetts'te doğdu. Babası Amerika Devrim Savaşı gazilerinden Yüzbaşı William Miller, annesi ise Elnathan Phelps’in kızı olan Paulina’dır. Dört yaşındayken ailesi New York eyaletinin kırsalındaki Aşağı Hampton’a taşındı. Miller dokuz yaşına dek evde annesinden eğitim gördü, daha sonra da yeni kurulmuş olan Doğu Poultney Bölge Okulu’na yazıldı. Miller’in on sekiz yaşından sonra herhangi bir türde resmî eğitim aldığı bilinmiyor, ancak geniş kapsamlı ve istekle okumaya devam etti.^{[kaynak belirtilmeli]} Gençliğinde Yargıç James Witherell’in ve Meclis Üyesi Matthew Lyon’un Fairhaven, Vermont yakınlarındaki şahsi kütüphanelerine ve Alexander Cruikshanks’ın Whitehall, New York’taki kütüphanesine girebiliyordu.^[1] Miller 1803 yılında Lucy Smith’le evlenerek onun yakındaki memleketi Poultney’e taşındı ve burada çiftçiliğe başladı. Poultney’deyken, polis şefliği görevinden başlayarak bazı kamu görevlerine seçildi. 1809’da Şerif Yardımcılığına, bilinmeyen bir tarihte de Sulh Hâkimliğine seçildi. Miller Vermont milis kuvvetlerinde askerlik yaptı ve 21 Temmuz 1810’da teğmenliğe terfi etti. Epey varlıklıydı, bir evi, arazisi ve en az iki atı vardı.

Poultney’e taşınmasından kısa süre sonra, Miller Baptist geçmişini reddederek Deist oldu. Miller biyografisinde dönüşümünü şöyle kaydediyor: “O köyde [Poultney, Vermont] önde gelenlerle tanıştım, bunlar Deist olduklarını ikrar ediyorlardı; ancak iyi vatandaşlardı ve ahlâklı ve ciddi tavırlıydılar. Bana Voltaire’in, [David] Hume’un, Thomas Paine’in, Ethan Allen’in ve diğer deist yazarların eserlerini verdiler.”^[2]

Askerlik hizmeti[değiştir | kaynağı değiştir]

1812 Savaşı çıktığında Miller bölge erkeklerinden bir bölük topladı ve Burlington, Vermont’a gitti. Amerika Birleşik Devletleri’nin düzenli ordusunda teğmen rütbesiyle 30. Piyade Alayı’na atandı. Miller savaşın çoğunda askere alma görevlisi olarak çalıştı ve 1 Şubat 1814’te yüzbaşılığa terfi etti. Sıcak çatışmayı ilk kez Amerikan milislerinin kendilerinden sayıca çok üstün olan İngilizleri yendiği Plattsburgh Muharebesinde gördü. “Bulunduğum kale her türden atışa maruz kalıyordu. Bombalar, roketler ve şarapneller dolu taneleri gibi yağıyordu” dedi. Bu pek çok atıştan biri yalnızca yarım metre ötesinde patlayarak askerlerinden üçünü yaraladı ve birini öldürdü, ancak Miller sıyrık bile almadan kurtuldu. Miller bu muharebenin sonucunu mucizevî olarak görmeye başladı, dolayısıyla insanların işlerine hiç karışmayan uzak Tanrı şeklindeki deist görüşlerine aykırıydı. Daha sonra şunları yazdı: “Bana öyle geldi ki, Üstün Varlık bu ülkenin menfaatlerini hususî bir şekilde gözetiyordu ve bizi düşmanlarımızın elinden kurtardı... Böylesi şaşırtıcı bir sonuç, tüm ihtimal dışılıklara rağmen, bana insandan daha kudretli bir gücün eseri gibi göründü.”^[3]

Dinî görüşleri[değiştir | kaynağı değiştir]

William Miller savaştan sonra, 18 Haziran 1815 tarihinde terhis olmasının ardından Poultney’e geri döndü. Ancak eve dönüşünden kısa bir süre sonra ailesiyle birlikte yeniden Aşağı Hampton’a taşınarak burada bir çiftlik satın aldı^[4] (bu çiftlik günümüzde Adventist Miras Hizmetlerinin sahibi olduğu ve işlettiği tarihi bir mekândır). Miller bu zaman süresince ölüm ve ahiret hayatı sorunuyla derinden meşgul oldu. Kendi ölümlülüğünü böyle düşünmesinin nedeni, babası ile kız kardeşinin bir süre önce ölmeleri ve savaşta bir asker olarak yaşadığı tecrübelerdi. Miller anlaşılan ölümden sonra yok oluş ve sorumluluk olmak üzere yalnızca iki seçenek olduğunu düşünüyordu ve bunların ikisi de kendisini rahatsız ediyordu.

Miller Aşağı Hampton’a dönüşünden kısa bir süre sonra Baptist inancını yeniden kazanmaya yönelik deneme adımları attı. Başlangıçta insanlar arasında Deizmi savunmaya devam ederken, aynı zamanda bölgesindeki Baptist kilisesine de giderek her ikisini birleştirmeye çalıştı. Kiliseye devamı bir süre sonra bölge din görevlilerinden birinin sıklıkla görülen yokluğunda günün vaazını okuması istendiğinde katılıma dönüştü. Bir Pazar günü ebeveynlerin görevleri üzerine bir vaazı okurken duyguya boğulduğunda katılımı bağlılığa dönüştü.^[5] Miller bu deneyimi şu sözlerle kaydediyor: “Birdenbire bir Kurtarıcı’nın karakteri zihnimde canlı bir şekilde belirdi. Bizim günahlarımıza Kendisi kefaret edecek, böylece bizi günahın cezasını ödemekten kurtaracak kadar iyi ve merhametli bir Varlık olabilirdi. Böyle bir Varlık’ın ne kadar harika olabileceğini o anda hissettim, kendimi O’nun kollarına attığımı ve merhametine güvendiğimi hayal ettim.”^[6]

İhtidasının ardından çok geçmeden Deist arkadaşlarından biri Miller’e yeni bulduğu imanını doğrulaması için meydan okudu. Bunu Kitabı Mukaddes’i derinden araştırarak yaptı ve bir arkadaşına şöyle dedi: “Bana zaman verirse, görünürdeki bu çelişkilerin tümünü kendimi ikna edecek biçimde birbirine uyumlu hale getirecektim, ya da halen Deist olacağım.”^[7] Miller Tekvin 1:1 ayetinden başlayarak her ayeti inceledi ve anlamın açık olduğunu hissedinceye dek bir sonraki ayete geçmedi. Bu şekilde ilk olarak postmilenyalizm doktrininin Kitabı Mukaddes temelli olmadığına, ikinci olarak da Mesih’in İkinci Gelişinin zamanının Kitabı Mukaddes’in peygamberlik sözlerinde açıklandığına ikna oldu.

İnancını temel olarak Daniel 8:14 ayetindeki “İki bin üç yüz akşamla sabah oluncaya kadar; makdis o zaman tahir olacak (tapınak temizlenecek)” ifadesine dayandıran Miller, tapınağın temizlenmesinin Mesih’in İkinci Gelişinde yeryüzünün arındırılmasını temsil ettiğini varsaydı. Buna göre “gün–yıl ilkesi” denen yorumlama ilkesini uygulayan Miller ve diğerleri, peygamberlik sözündeki bir günü 24 saatlik zaman dilimi olarak değil, takvim yılı olarak yorumladılar. Ayrıca, Miller 2300 günlük dönemin MÖ. 457 yılında, Pers kralı 1. Artahşasta’nın Yeruşalim’i yeniden inşa etme emriyle başladığına ikna oldu. O zaman basit bir hesap bu dönemin 1843 yılında sona ereceğini ortaya koydu. Miller şunları kaydediyor: “Böylece... 1818 yılındayken o zamandan itibaren yaklaşık yirmi beş yıl içinde mevcut durumumuza son verileceği şeklinde ciddi bir sonuca ulaştım.”^[8]

Miller 1818 yılında hesaplamalarından emin olsa da, yorumunun doğruluğunu kesinleştirmek için 1823 yılına dek özel olarak araştırmasını sürdürdü. 1822 yılının Eylül ayında Miller ulaştığı sonuçları yirmi maddelik bir yazıda açıkladı, 15. madde şöyle diyordu: “İsa Mesih’in ikinci gelişinin yakın, hatta kapıda olduğuna, yirmi bir yıl içinde, yani 1843 yılında veya daha önce gerçekleşeceğine inanıyorum.”^[9] Ancak Miller halka açık öğretişine 1831 Ağustosunun ilk Pazarı Dresden kasabasındaki vaazına dek başlamadı.^[10]

1832 yılında Miller on altı makaleden oluşan bir diziyi bir Baptist gazetesi olan Vermont Telegraph’a sundu. Bunların ilki 15 Mayısta yayınlandı. Miller halkın verdiği karşılığı şöyle yazıyor: “Görüşlerime ilişkin sorular içeren mektuplar yağmaya başladı ve konu hakkında benimle konuşmak isteyen ziyaretçiler akın akın geldi.”^[2] 1834 yılında, bilgi almak için yapılan pek çok ricayı ve gezerek vazetmesi için davetleri şahsen yerine getiremeyen Miller, öğretilerinin özetini 64 sayfalık bir broşürde yayınladı. Bunun uzun bir adı vardı: Evidence from Scripture and History of the Second Coming of Christ, about the Year 1843: Exhibited in a Course of Lectures (Kutsal Yazılar’dan ve Tarihten Mesih’in İkinci Gelişine Kanıt, 1843 Yılı Hakkında: Bir Dizi Ders İle Sunulmuştur).

Millercilik[değiştir | kaynağı değiştir]

1840’tan itibaren Millercilik “göze çarpmayan bölgesel bir hareketten ulusal bir seferberliğe” dönüştü. Bu dönüşümdeki anahtar kişi Boston, Massachusetts’teki Chardon Caddesi Şapeli’nin önderi ve yetkin ve deneyimli bir yayıncı olan Joshua Vaughan Himes’tı. Himes Miller’in fikirlerini 1842 yılına dek tamamen kabul etmese de, bunları halka yaymak için 28 Şubat 1840’ta iki haftada bir yayınlanan gazete Signs of the Times’ı kurdu.^[6]

Miller takipçilerinin ısrarlarına rağmen beklenen İkinci Geliş için hiçbir zaman kesin bir tarih belirlememiştir. Ancak onların ısrarlarına karşılık zaman aralığını Gregoryen takvime göre 1843’e karşılık gelen Yahudi takvimi yılına daraltarak, şunları belirtmiştir: “İnandığım ilkeler kısaca İsa Mesih’in bu yeryüzüne tekrar gelerek onu temizleyeceği, arındıracağı ve tüm kutsallarla birlikte mülk edineceği, bunların da 21 Mart 1843 ile 21 Mart 1844 tarihleri arasında gerçekleşeceği şeklindedir.”^[11] 21 Mart 1844 hiçbir olay olmadan geçip gitti ve yeni tartışmalarla araştırmaların sonucunda Karayit Yahudi takimine göre (önceki hesaplamalarda kullanılan Rabbani Yahudi takviminin aksine) belirlenen yeni bir tarih (18 Nisan 1844) kısa süreliğine benimsendi.^[12] Bir önceki tarih gibi, 18 Nisan da Mesih’in dönüşü gerçekleşmeden geçti. Miller kamuya açıklama yaparak şunları yazdı: “Hatamı itiraf, hayal kırıklığına uğradığımı ikrar ediyorum; ancak yine de Rabb’in gününün yakın, hatta kapıda olduğuna inanıyorum.”^[13]

1844 Ağustosunda Exeter, New Hampshire’daki bir kamp toplantısında, Samuel S. Snow sonradan “yedinci ay” mesajı veya “gerçek geceyarısı seslenişi” olarak bilinecek olan bir mesaj sundu. Kutsal yazı tipolojisine dayalı bir tartışmada, Snow Mesih’in “mevcut yılın, yani 1844’ün yedinci ayının onuncu gününde” geri döneceği şeklinde (yine Daniel 8:14 ayetindeki 2300 gün peygamberlik sözüne dayalı olarak) vardığı sonucu açıkladı.^[14] Yine büyük ölçüde Karayim Yahudilerinin takvimine dayalı olarak, bu tarihin 22 Ekim 1844 olduğu belirlendi.

Büyük Hayal Kırıklığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Miller’in 22 Ekim 1844 için beklentilerinin boşa çıkmasının ardından, bu tarih Millercilerin Büyük Hayal Kırıklığı olarak bailindi. Hiram Edson şunları söyledi: “En değerli umutlarımız ve beklentilerimiz uçup gitmişti, daha önce hiç yaşamadığım şekilde üzerimize bir ağlayış ruhu geldi... Gün ağarana dek durmadan ağladık.”^[15] Büyük Hayal Kırıklığının ardından Millercilerin çoğu inançlarını bıraktı. Bazıları bunu yapmadı, böylece görüşler ve açıklamalar hızla çoğaldı. Miller’in başlangıçta Mesih’in İkinci Gelişinin yine de gerçekleşeceğini düşündüğü anlaşılıyor; “beklentinin olduğu yılın peygamberlik sözüne uygun olduğunu; ancak... Kitabı Mukaddes kronolojisinde, sonuçta insan elinden çıkma olduğu için, tarihi biraz daha ileriye atabilecek bir hata bulunabileceğini ve bunun da uyumsuzluğu açıklayabileceğini” yazmıştı.^[16] Miller Mesih’in İkinci Gelişine inancını hiç kaybetmedi; 20 Aralık 1849’da öldüğünde İkinci Gelişin yakın olduğundan halen emindi. Miller Aşağı Hampton, New York’taki evinin yakınına gömüldü, evi tescilli Ulusal Tarihi Eserdir ve William Miller’in Evi müzesi olarak korunmaktadır.

Miller’in izleyicilerinin –Millercilerin– tahmini sayısı 50000 ile 500000 arasında değişmektedir. Miller’in mirası 61000 üyeli Advent Hristiyan Kilisesi ile 16 milyondan fazla üyeye sahip Yedinci Gün Adventist Kilisesi’ni de içermektedir. Her iki mezhep de Millerciler ve 1844 yılındaki Büyük Hayal Kırıklığı ile doğrudan bağlantılıdır. Millercilerle bağları olan bazı diğer kişiler çeşitli kısa ömürlü topluluklar kurmuşlardır. Bunlar arasında daha sonraki bir tarihte Mesih’in ikinci gelişine hazırlanmak üzere yedi kişilik bir grubu Filistin’e götüren Clorinda S. Minor da bulunmaktadır.

Miller ve Masonluk[değiştir | kaynağı değiştir]

Miller 1831’e kadar etkin bir Farmasondu.^[17][18][19] Miller 1931’de Masonluk üyeliğinden ayrılarak, nedenini “masonlar arasında yürütülen Tanrı'nın sözüne aykırı olabilecek her türlü uygulamayla paylaşımda bulunmaktan kaçınmak” olarak belirtti.^[20] 1833’te dostlarına yazdığı bir mektupta Farmasonluğa “diğer her tür kötülüğe karşı davrandıkları gibi” davranmalarını istedi.^[21]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

William Miller’in araştırmaları Aurora Üniversitesi arşivlerinde saklanmaktadır. Miller’in diğer araştırmaları Andrews Üniversitesi ve Loma Linda Üniversitesi arşivlerinde bulunabilir. Ayrıca Miller’in evi 1983 yılında Adventist Miras Hizmetleri tarafından tarihi eser olarak satın alındığında burada bazı tarihsel belgeler bulunmuştur ve Silver Spring, Maryland’de bulunan Ellen G. White Mülkü kasasında saklanmaktadır.

William Miller’in standart biyografisi Sylvester Bliss tarafından çıkartılan Memoirs of William Miller (William Miller’in Hatıratı) adlı eserdir (Boston: Joshua V. Himes, 1853). 2006 yılında Andrews University Press tarafından eleştirel bir giriş (yayıncı notu) eklenerek tekrar basılmıştır. Diğer yararlı işlemler arasında F. D. Nichol’ün The Midnight Cry (Gece Yarısı Seslenişi) ve Clyde Hewitt’in Midnight and Morning (Gece Yarısı ve Sabah) adlı eserleri yer almaktadır.

David L. Rowe God’s Strange Work: William Miller and the End of the World (Tanrı’nın Tuhaf İşi: William Miller ve Dünyanın Sonu – Eerdmans: 2008) adlı eserini Dinî Kişiliklerin Biyografiler Kütüphanesi serisinden yayınlamıştır. Bir eleştirmen bunu “sağlam bir tarihî ve kültürel inceleme” olarak tanımlamıştır.^[22]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bliss, Sylvester (1853). Memoirs of William Miller. Boston: Joshua V. Himes. 5 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2013. 
• .., Everett N. (1994). William Miller and the Advent Crisis. Berrien Springs: Andrews University Press. ss. 96-97. 
• Knight, George R. (1993). Millennial Fever and the End of the World. Boise, ID: Pacific Press. 
• Miller, William (1845). Wm. Miller's Apology and Defence. Boston, MS: Joshua V. Himes. 
• Schwarz, Richard W.; Greenleaf, Floyd (2000) [1979]. "The Great Advent Awakening". Light Bearers (Revised Edition bas.). Silver Spring, Maryland: General Conference of Seventh-day Adventists, Department of Education. ISBN 0-8163-1795-X. KB1 bakım: Fazladan yazı (link)
• Snow, Samuel S. (21 Ağustos 1844). "Advent Herald". s. 20.