Vasıf Öngören (15 Şubat 1938; Tavşanlı, Kütahya - 14 Mayıs 1984, Amsterdam), Türk tiyatro sanatçısı, dramaturg, yönetmen, yazar^[1] ve tiyatro kuramcısı.

Brecht'çi tiyatronun biçimsel özelliklerini, epik tiyatro yöntemini Türkiye'de ilk kez uygulayan dramaturgdur.

Ülkenin temel sorunlarını ele alan dört oyunuyla (Asiye Nasıl Kurtulur?, Almanya Defteri, Oyun Nasıl Oynanmalı? ve Zengin Mutfağı) Türk tiyatrosunda iz bırakmış bir oyun yazarıdır.

Yazar, karikatürcü Ferit Öngören ve şair Veysel Öngören’in kardeşi; oyuncu Aslı Öngören'in babasıdır.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1938’de Tavşanlı'da dünyaya geldi. Diyarbakırlı bir ailenin oğludur. Babası, Garp Linyitleri İşletmesi’nde memur olan Bedrettin Öngören, annesi Cemile Hanım’dır.

Tavşanlı Ortaokulu ve Kütahya Lisesi’nde öğrenim gördü. Tiyatroya ilgisi ortaöğrenimi sırasında ortaya çıktı ve lisede üç yıl boyunca okulun tiyatro kolunu yönetti.^[2]

Liseden sonra üniversite öğrenimi için İstanbul’a gitti; iki yıl İstanbul Üniversitesi Jeofizik Bölümü’nde okudu. 1958 yılında Eminönü Halkevi’nde Gençlik Tiyatrosu’nun çalışmalarına katıldı. 1959’da Türk Milli Talebe Federasyonu Gençlik Tiyatrosu’na girdi. Çalışmalarında yer aldığı Pabuççu Ahmet ve Midas’ın Kulakları adlı oyunların İtalya ve Almanya’ya götürülmesi ve Almanya’ da Erlangen Tiyatro Şenliği’ne katılması, tiyatro tutkusunu arttırdı.^[2] 1962’de İstanbul Üniversitesi Jeofizik Bölümü'nü yarıda bırakarak tiyatro öğrenimi görmek üzere Berlin’e gitti.

Berlin'de Freie Universität Theaterwissenschaft (Felsefe Fakültesi’nin Tiyatro Bilimleri) bölümüne yazıldı ve Doğu Berlin’e geçerek Berliner Ensemble’da Manfred Wekwerth’in reji çalışmalarına katıldı. Böylece, Epik Tiyatro'yu kaynağından öğrenme olanağı buldu. Geçimini sağlamak ve eğitimine devam etmek için fabrikalarda işçilik, tercümanlık, sokak ressamlığı gibi işler yaptı. Kendisi gibi İstanbul’daki eğitimini bırakıp Berlin’e tiyatro eğitimi almaya gelen arkadaşı Nuran Oktar ile 1964 yılında evlendi. Bu evlilikten bir kızı dünyaya geldi (1968).

Türkiye'ye döndükten sonra Ankara ve İstanbul tiyatrolarında oyunculuk yaptı. 1965 yılında, daha sonra Almanya Defteri adıyla tekrar yazacağı, ilk oyunu Göç'ü yazdı. Bu oyun, İstanbul Uluslararası Tiyatro Şenliği'nde Gençlik Tiyatrosu tarafından sergilendi; ikincilik ödülü aldı.

1966’da askerliğini köy öğretmeni olarak yapmak üzere Kayseri'nin Dereköy'üne tayin oldu. 1966–68 yıllarında askerliği sırasında ünlü oyunu Asiye Nasıl Kurtulur?'u yazdı.

Askerlikten sonra Halk Oyuncuları'nda profesyonel oyunculuk yaptı, çeşitli gazetelerde estetik, sanat, kültür sorunları üzerine yazılar yazdı. Epik tiyatroya ilgili arkadaşları ile 1969’da Ankara Birliği Sahnesi adlı tiyatro topluluğunu kurdu. 1970’te Ankara Birliği Sahnesi'nde "Asiye Nasıl Kurtulur?"u sahneledi. Büyük başarı kazanan oyun Rusça, Azerice, Kazakça, Yugoslavca ve Fransızcaya çevrildi. Öngören, Ankara Sanat Sevenler Derneği tarafından yılın en başarılı rejisörü ve yazarı olarak ödüllendirildi. 1971’de Brecht'in "Adam Adamdır" oyunu yönetti; Ankara Birliği Sahnesi, oyun sahneye konulmak üzere iken dağıldı.

Öngören, "Göç" oyununu "Almanya Defteri" adıyla tekrar yazdı ve kendi kurduğu tiyatroda sahnelemeye başladı. "Asiye Nasıl Kurtulur?" İstanbul'da Dostlar Tiyatrosu'nda oynandı.

12 Mart askeri darbesinden sonra 1972’de Halil Ergün, Erdoğan Akduman ve Mustafa Alabora ile birlikte ″gizli örgüt ″ kurmak suçuyla tutuklandı. Askeri mahkemece altı yıl sekiz aya mahkûm oldu. İki yıl cezaevinde kaldıktan sonra 1974 genel affıyla serbest kaldı. Hapishanede "Oyun Nasıl Oynanmalı?"yı yazdı.

1976'da İstanbul Birlik Sahnesi'ni kurdu. Brecht'in "Faşizmin Korku ve Sefaleti" ve "Sezuan’ın İyi İnsanı" oyunlarını yönetti.

1977'de "Zengin Mutfağı" oyununu ilk kez sahneledi. Oyun "İsmet Küntay Ödülü" ve "Sanat Sevenler Derneği Ödülü" dahil 4 ödül kazandı. Aynı sene kızı Aslı Öngören'e adadığı masal kitabı "Masalın Aslı"nı yazdı. Bu kitap 1978'de Almanya'da Almanca olarak basıldı.

1979'da Nâzım Hikmet'in "Memleketimden İnsan Manzaraları" kitabından oyunlaştırdığı "1941-42’den İnsan Manzaraları" adlı oyunu Birlik Sahnesi'nde sahneledi. Aynı yıl, "Oyun Nasıl Oynanmalı?" Ankara Sanat Tiyatrosu tarafından sahnelendi.

1980 yılında yurtdışına çıkan Öngören, Batı Berlin ve Amsterdam'da çalışmalarını sürdürdü. Hollanda'da yaşayan Türk işçi ve öğrencilerden oluşturduğu tiyatro Vasıf Öngören Tiyatrosu olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

1984 yılında Amsterdam’da ani bir kalp krizi sonucu 46 yaşında hayatını kaybetti.^[3]

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyunlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1965: Göç
• 1968: Asiye Nasıl Kurtulur?
• 1971: Almanya Defteri
• 1974: Oyun Nasıl Oynanmalı?
• 1977: Zengin Mutfağı

Masal[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1977: Masalın Aslı

Yayımlanan eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bütün Oyunları, Boyut Yayınevi Boyut Tiyatro Dizisi (1991)
• Masalın Aslı
  • 2007: Masalın Aslı 1 - Aydınlıktan Karanlığa, Evrensel Basım Yayım
  • 2007: Masalın Aslı 2 - Karanlıktan Aydınlığa, Evrensel Basım Yayım

Sahnelediği oyunlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1969: Asiye Nasıl Kurtulur? (kendi oyunu), Ankara Birliği Sahnesi, Ankara Sahnesi
• 1971: Adam Adamdır (Bertolt Brecht), Ankara Birliği Sahnesi
• 1971: Almanya Defteri (kendi oyunu), Ankara Sahnesi
• 1974: Oyun Nasıl Oynanmalı? (kendi oyunu), İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatrosu
• 1976: Faşizmin Korku ve Sefaleti (Bertolt Brecht), Birlik Sahnesi
• 1976: Sezuan’ın İyi İnsanı (Bertolt Brecht), Birlik Sahnesi
• 1977: Zengin Mutfağı (kendi oyunu), Birlik Sahnesi
• 1979: 1941-42’den İnsan Manzaraları (Nazım Hikmet’in şiirlerinden tek kişilik oyunlaştırma), Birlik Sahnesi
• 1984: Yeni Nesil

Sinemaya uyarlanan oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1973: Asiye Nasıl Kurtulur?, Yön. Nejat Saydam^[4][5]
• 1986: Asiye Nasıl Kurtulur?, Yön. Atıf Yılmaz^[6]
• 1988: Zengin Mutfağı, Yön. Başar Sabuncu^[7][8]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Beyazperde'de Vasıf Öngören 11 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• IMDb'de Vasıf Öngören 11 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sinemalar.com'da Vasıf Öngören 11 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• SinemaTürk'te Vasıf Öngören 11 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• TSA'de Vasıf Öngören 11 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.