Ulpiana^[1][2] antik Roma^[3] şehri, günümüzde Kosova'da yer alır.^[a] Justiniana Secunda (Latince: Iustiniana Secunda) olarak da bilinir.^[4] Ulpiana, Liplan belediyesinin içindedir. 1995 yılında No.v.E.K.21/55 önergesiyle Sırbistan'ın İstisnai Öneme Sahip Arkeolojik Siteler listesine eklenmiştir.^[5]

Yer[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulpiana verimli bir topraklarda, Graçaniça Nehri'nin sol yakasının yakınında, yakınlarda Roma döneminden beri kullanılmış bir madenin bulunduğu yerde uzanmaktadır. Bugünlerde Priştine'nin güney-doğusundaki 9 km.lik kentin kalıntılarını bulabilirsiniz ve Laplje Selo belediyesini içerir.^[6] Graçaniça'da nehrin sol tarafında olduğu için verimli bir toprak olarak kabul edilir, yakınında Roma döneminde kullanılan ve Roma Dardania vilayetinin en önemli şehirlerin gelişiminde büyük rol oynayan bir maden vardır.^[6]

Bir Arnavut arkeolog ve aynı zamanda yabancılar tarafından yapılan jeo-fiziksel araştırmada, Ulpiana'nın içinde bulunduğu 100 hektardan fazla bölgede kalıntıların olduğu tespit edildi. Şehrin kuzey tarafında, mezarlık vardır, orada çok sayıda kalıntının bulunmuştur: Hristiyanlığın erken dönemlerinde (Paleolitik-Hristiyan) İmparator I. Justinianus tarafından 4. yüzyılın başlarında inşa edilmiştir bir Bazilika'nın temelleri. Ayrıca duvarları ve bir memorium, bir oda veya bir cenaze şekli ile kentin kuzey girişi bulunmuştur. Kentin güneyinde güzel bir mozaiği olan bir yapının kalıntıları bulunmuştur. Araştırma daha çok antik kenti bölgeye bağlayan ana yolun kenarlarında bulunan antik nesneler üzerinde yoğunlaşmıştı.^[7] Şehrin kuzey girişindeki bulunan nesnelere ilgi gösterilmiştir. Geçtiğimiz yıllarda hava fotoğrafçılığı ve uydular kullanımının eklenmesiyle, arkeologlar, pahalı kazma yapmadan, bir halk hamamı, forum (şehrin idari merkezi), ilk Hristiyanlık döneminde piskoposun ikametgâhı ve vaftiz şapel içeren çok sayıda büyük antik yapıyı bulup tanımlayabilmişlerdir.^[8]

İsim[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulpiana, 3. ve 4. yüzyıllarda en üst gelişimine ulaştı ve Municipum Ulpiana Splendisima adına sahipti.^[9]

518 e.s.a, depremden sonra, Justinianus şehre yeni bir isim verdi: Justiniana Secunda.^[8]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulpiana, Dardania Roma vilayet bölgesindeki en önemli şehirlerin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Ulpiana, antik kaynaklarda MS 2. yüzyılın ikinci on yılında belirtilmiştir.^[6] O zamandan beri imparatorun istilacı seferler sırasında durabileceği önemli bir durak olarak rol oynadı. Ulpiana, Scinii kentine (modern Üsküp, Makedonya) katılan Justiniana Prima kurulmasına kadar önemli bir piskoposluk merkezi oldu.

"Notitia" (Not. Digna. Or. IX, 44), ayrıca Pseudocomitatenses Ulpiansis'de büyük bir garnizonu olduğunu belirtir. İmparator I. Theodosius'un Selanik'e geçene kadar bir süre için Ulpiana'da kaldığını gösteren kanıtlar mevcuttur. (cod. THEOD I 33-34) 5. yüzyılda, Gotların hükümdarlığı altındaydı. 479 yılında Kral Theodemi, oğlu Teoderik'i şehri yıkmaları için 3,000 asker ile yolladı.^[10]

Marcellinus Comes'in vakainamesi ve yazılarına göre, yıkıcı bir deprem, 518 yılında Dardania'da birçok kasabayı tahrip etti. Ulpiana şehri büyük zarar gördü. İmparator Justinianus kenti ve surlarını yeniden inşa ettirdi.^[11] 35,5 hektara ulaşan alanda yarı dairesel biçimli kulelerle antik kentin tahkimatı güçlüydü. Ulpiana, çevresiyle birlikte, Castrum ve diğer destek yapılarıda olmak üzere yaklaşık 120 hektarlık bir alanı kapladı.

Arkeolojik kazılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik kentin kalıntılarındaki ilk arazi çalışmaları 1990'dan önce yapıldı. Ulpiana'nın ilk kez 1953 yılında yapılan arkeolojik araştırmalar, mezarlığın kuzey kesiminde dört mezarın kazıldığı görülmüştür.^[6] Araştırmalar, farklı buluntuların keşfedildiği kuzey yerleşim ve mezarlıklarında yoğunlaşmıştır: 6. yüzyıl başlarında, İmparator Justinianus tarafından tahkimatın (şehir duvarları) kuzey duvarı girişinde inşa edilen bir erken Hristiyanlığa ait bazilika (Paleolitik-Hristiyan) temelleri ve küçük bir oda veya mezar olan Memoriumi.^[6]

Ulpiana'daki kazıların başlamasından bu yana, bu önemli Roma-Bizans kentinde çok az yazılı bilgi vardır. Az sayıda yazılar, 19. yüzyıldan beri bu bölgeyi ziyaret eden seyyahların yazdığı hatıra el yazmalarıdır. Ulpiana şehri üzerine çoğunlukla Nikola Vulić çalışmıştır, Kosova ve Ulpiana'dan yazılı öyküleri toplama ve yayınlama fırsatı bulmuştur. Bu hikâyeleri 20. yüzyılın başında Anton von Premerstein ile birlikte sundu. Bu hikâyenin ilerleyen bölümlerinde, Romalı yazarlar iki dünya savaşı arasında tekrar yeni veriler eklediler. Vuliċ ayrıca bazı durumlarda tarihsel olaylar için Ulpiana ile ilgili açıklamalar yaptı.^[6] Antik çağlardan ve kitabe şeklinde anıttan elde edilen verilere dayanarak kentin tarihi olaylarının tam açıklaması, Emil Čerškov'un 1954-1959'daki arkeolojik yeni malzemelere ilişkin verileri yönlendirdiği Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft'ta, B. Sarie tarafından sunulmuştur. Ulpiana, ilk defa M.Ö. 2. yüzyılda, Dardania şehirlerini sayma durumunda, arkeolojik veriler hakkında (Rtol. III, 9.6) söz edilmiştir: Naissus, Skupi, Arribantion ve Ulpiana. Roma döneminden önce, kentin tarihi işaretler olmadan hiçbir bilgi vermedi. Bu işaretler nedeniyle, 2. yüzyılda Ulpiana'nın belediye statüsünde ve sınır karakolllarına sahip olduğunun farkındayız.

Kentin güney kesiminde, güzel mozaiklere sahip olan yapı kalıntıları, eskileri kapsayan bölgeye boru ve su boruları yerleştirirken son zamanlarda belediye çalışanları tarafından yapılan kazılarda bulundu. 1974 yılında Čerkezi sahasının bulunduğu yerde, Ulpiana'dan çok uzak olmayan bir alanda, bir prensesi içeren yanma kalıntısının bulunduğu büyük bir höyük bulunmuştur. Ayrıca gümüş eşyalar, parfüm şişeleri ve gündelik nesneler içeren zengin bir hazine keşfedildi. Prensesin yanan bedeni ve ilişkili nesneler (veya bunun kalıntıları) dayanarak, kalıntıların MÖ 3. yy'da bir yerlere tarihlendiği söylenebilir.

Bu alandaki diğer araştırmalar 1981 ve 1987 yılları arasında Belgrad Arkeoloji Enstitüsü tarafından Kosova'daki Anıtların Korunması Enstitüsü, Kültürel Anıtların Korunması Enstitüsü ve Priştina Kültürel Anıtların Korunması ve Sunumu Enstitüsü ile işbirliği içinde yapıldı. Kazı ve araştırmalarda, bölgedeki antik kentleri birbirine bağlayan ana yolun her iki tarafında bulunan antik objelere temel olarak odaklanılmıştır.

1982 yılında, antik kentin merkezinde, bronz ve demir dönemi arasındaki geçiş döneminin (M.Ö 13 - 9. Yüzyıllar) tarih öncesi bir mezarlık keşfedildi. 1993 yılında Priştine'nin Kültürel Anıtlarını Koruma Enstitüsü, memorium ve mermer lahitlerinde koruma çalışmalarına girdi. 1995 yılında söz konusu bölgedeki su borularının onarımı bir binanın temellerinin bazılarının keşfedilmesine yol açmıştır. Ulpiana'nın kuruluş tarihini tam olarak belirlemek kolay değildir. Ancak, tarih öncesi seramiklere kadar kazılan arkeolojik buluntulardan yola çıkarak, Bronz dönemi Aşağı Bernice kültürünün mezarları ve demirin erken ve geç dönemindeki diğer buluntulardan bahsedebiliriz. Ulpianais'in, MS 1. veya 2. yüzyılda bir yerlere oturmuş bir tarih öncesi yerleşime kurduğu. İnşaat daha sonra MS 6. yüzyılda az çok devam etmiştir.

2012 yılında, arkeologlar, 5. yüzyıldan önce inşa edilmiş bir kilise keşfetti.^[12]

Objeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kentin kalıntılarında bulunan objelrin birkaçı fakat en önemlileri şunlardır: Bir kadının başı, bir adamın başı, Eros'un başı ve trajik maske.^[6]

Kadın başı[değiştir | kaynağı değiştir]

Heykel 18 cm yüksekliğinde beyaz ince taneli mermerden yapılmış orta yaşlı bir kadın portresidir. Bu portrenin psikolojik yapısında, gerçekçilik içsel yaşamın temsili baskın aracı ve kontrastlı yumuşak modellemenin aksine bir durgunluk meditasyon, özlem, kısıtlama izlenimini daha da desteklemektedir. Alnındaki küçük, hafifçe işaretlenmiş kilitlerin bulunduğu yüzün detayları, hepsi ustaca şekillendirilmiş, bireysel özelliklerini vurgulamaktadır.^[6] Yüzün tüm tedavisi yüksek kalitede bir sanat eserine işaret ediyor; Onun sanatçısı, muhtemelen eski Helenizm'in ve Hadria döneminin sanatçısının klasik heykeline saygı duyulmasına rağmen, klasik Yunan heykel geleneğinin miras aldığı bazı sanat merkezinde çalışan mükemmel bir heykeltıraş oldu. İnce modellenmiş saçların ve alnın ve kulakların üzerindeki küçük kilitlerin aksine, örgüler çok basit bir şekilde yapılır: dikey ve eğik kesik kesiklerle. Bu baş, diğer arkeolojik malzemeye göre, E. Čerškov'un bulunduğu katmanda bulundu 3. yarının ortasından 4. yüzyılın başına kadar geldiğine karar verir. Stilistik özellikleri ve analojiyi göz önünde bulundurarak, 4. yüzyılın son çeyreğine dayandığını kesin olarak tahmin edebiliriz.^[6]

Erkek başı[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyüklüğüne göre karar verilen (yüksekliği 33 cm), orta boy bir adamın mermerden bir başıdır ve bütünu bir heykelin parçasıydı.^[6] Portre gerçekçi bir şekilde yontulmuştur; basit modelleme ile karakterize edilir: saç ve sakalın “gerçekçiliği” sadece ışıkların ve gölgelerin oyunuyla ve belli bir mesafeden bakıldığında elde edilecek şekilde oyulur. Burada da psikolojik durumu temsil etme girişiminde en büyük dikkat gözlere ve ifadelerine dikkat edilir ve bu etki, yüz özelliklerinin daha ayrıntılı bir modellenmesi yerine ön plana çıkarılır.^[6] En büyük Roma portrelerinin bazılarının yaratıldığı, 3. yüzyılın ortalarında sonuçlanan geç Roma portre sanatı tarzında yapılmıştır.

Eros'un başı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu mermer kafa (yükseklik: 15.6 cm), çocuksu yüzlü ve uzun, kıvırcık saçlı küçük, dolgun Eros'a aittir.^[6] Stilistik özelliklere, analojilere ve tarihsel bağlamlara göre, kesin amacı ve anlamını belirlemeyi imkânsız hale getiren bulgunun heykeli ve koşulları olabilir.^[6]

Trajik maske[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma tiyatrosu maskesinin belirgin özellikleri ile ve neredeyse ve ayırt edici çalışma özellikleri olmadan çok gerçekçi bir şekilde modellenmiş güçlü bir erkek yüzüdür. Gri mermerden yapılmıştır (yükseklik 27.5 cm) ve dikkat çekici bir eser, muhtemelen daha iyi bilinen bir sanat merkezinden ithal edilmiş.^[6] Kuzey Nekropolünün bulunduğu yerde bulunmuştur. Yüzdeki özellikleri ve detayları son derece plastik ve zahmetsizce yapılmıştır. Tiyatro maskelerini temsil eden bazı mermer başlıklarda olduğu gibi, muhtemelen büyük göz yuvalarına takılıydılar. Bunu bir bütün olarak gözlemleyen ve bazı tipik ayrıntıları inceleyen uzmanlar, MS 1. yüzyılda Roma tiyatrosu geleneğinde bakılan modellerin Yugoslavya topraklarına gittiğini, üslup ve sanatsal özelliklerine de yansıdığını düşünmeye meyilli tam bir anıtsal taş heykel olarak yapılmış birkaç tiyatro maskesinden biri olduğu gibi. Ulpiana'da bulunan en iyi heykellerden biri ve muhtemelen 2. yüzyıldan kalmadır.^[6]

Nekropolis[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulpiana'da mezar taşları ile ilgili araştırmalar 1953'te başladı. Araştırmaya başlayan araştırmacı Nikolić'tir. Kuzey Nekropolis'te dört mezar buldu. Ondan sonra 1954 ve 1959 yılları arasında İsimleri Emil Čerškov ve Ljubiśa Popović olan diğer iki araştırmacı bazı sistematik araştırmalar yaptılar. Bu araştırmalar büyük bir başarıydı ve bu antik kent hakkında pek çok soruya cevap verdi. Kazıların ilk yılında, buradaki farklı yapılara sahip bir sürü binalarda lahitler bulunmuştur. Lahitlerden biri, mermer tabakalar ile kaplanmış zeminin merkezinde kendisi de mermerden yapılmıştı. Mekan, “memoria” olarak adlandırıldı, eserler sırasında tuğladan yapılmış 3 büyük mezar, bir tanesi plaka ile küçük, buluntularla süslenmiş 2 mezar taşı bulundu ve bir tanesinde Elia Clementila'nın onuruna bir yazı vardı. Başka bir mezarda, bütün aile için bir mezar taşı vardı. Ulpiana için Mark Ponti Varan'a adanan yazıt önemli olan başka bir anıt bulundu ve arkeoloklara sadece Mark Ponti ile ilgili değil, kentin düzenlenmesi ile ilgilide tarih bilgisi vermiştir. Bu mezar taşında buldukları ilginç şey, bunun diğerlerinden daha büyük olması ve bütün bir aileye ait olmasıydı.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Kuzey Nekropolis'te Roma dönemi dikili taş.
• 
  Kuzey Nekropolis'te kazılmış bir mezar.
• 
  Kuzey Nekropolis'in bir panoraması.
• 
  Ulpiana'da kazılan süsleme kalıntısı.
• 
  Baptisterium, Bazilika'dan çok uzakta değildir, fakat henüz kazılmamış diğer kiliseye daha yakındır.
• 
  Baptisterium'un bir panoraması. Not: sağ yön suyun geldiği yerdir.
• 
  Baptisterium'a su getiren sol kanalın görünümü.
• 
  Baptisterium'a su getiren sağ kanalın görünümü.
• 
  Bazilika'nın önden görünümü.
• 
  Basilika'nın apsı.
• 
  Basilika'nın girişinde dikili taş.
• 
  Ulpiana'da bu kentte, tarih öncesi çağlardan Justinianus'a kadar yaşamın sürekliliğini gösteren bir çukur. Birbiri üzerine inşa edilen birçok tabakanın, Justinian döneminden kalma en üst mermer tabakasıyla sonuçlanmıştır.
• 
  Mermer duvarın devamı, solda "zaman çukuru" ile.
• 
  Kentin yakıldığı en son zamandan itibaren, bir mezar külü ve karbon, Slavların gelmesiyle yaklaşık 7-8. yüzyıl
• 
  Kuzey kapısının iki kulesi.
• 
  Ortada dar girişiyle kuzey kapısının iki kulesinin bir başka görünümü.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

1. Archaeology - Neritan Ceka and Muzaffer Korkuti
2. The Archaeological Guide of Kosovo - Milot Berisha
3. Ulpiana (Ancient Settlement) - UNMIK
4. Monuments of Kosovo - Institute for protection of cultural monuments
5. Kosova Arkeologjike 1 - Instituti Arkeologjik i Kosoves

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Ulpiana ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Excavations at Ulpiana by the Deutsche Archäologische Institut (DAI)^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Pictures of Ulpiana 15 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• [1] 18 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• History of goddess in front