Torpido

Torpido (Türkçe: Torpil), dümeni ve pervanesi bulunan suyun altından veya üstünden suya atılan, dümenini ve pervanesini kullanarak hedefine ilerleyen, patlayıcı bir sualtı silahıdır. Genel olarak denizaltılarda, savaş gemilerinde kullanılır.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Torpido kelimesi, bir balık olan torpido balığından (Torpediniformes) gelmektedir. Latincede torpere kelimesi uyuşturmak, sersemletmek anlamına gelir.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Helikopterin icadına benzer bir şekilde, torpidonun çok eski zamanlarda var olduğu düşünülmektedir. Torpido denilebilecek ilk çizimler, Suriyeli bilgin Hasan El-Ramah tarafından 1275 yılında yapılmış çizimlerdir. Ramah'ın çalışmaları, su yüzeyinde gidebilen bir roketi göstermektedir.^[1]

Bundan sonra torpidolar bugünkü Hırvatistan'ın Rijeka kentinde geliştirildi.

Daha "Torpido" sözcüğü ortada yokken ilk denizaltılardan olan Kaplumbağa (1775) torpidolara çok benzeyen bir füzeyle saldırı gerçekleşirdi. Ancak Kaplumbağa'nın kayda geçmiş tek saldırısı olan HMS Eagle saldırısı, geminin kabuğunu kırmakta başarısız oldu.

Torpido teriminin bir deniz saldırı patlayıcısı olarak adlandırılması Robert Fulton tarafından gerçekleştirilmiştir.

I. Dünya Savaşı'ndan bu yana torpido terimi denizin altından giden otomatik tahrikli füzeler olarak tanımlanır. Otomatik tahrikli torpidoların prototipi, içlerinde Giovanni Luppis ve Robert Whitehead'in bulunduğu bir komisyon tarafından çıkarıldı. Sonuç olarak ilk otomatik tahrikli torpido olan Minenschiff resmi olarak komisyon tarafından 21 Aralık 1866'da sunuldu.

Devletin desteği de alındıktan sonra Whitehead, Rijeka'da ilk torpido fabrikasını açtı. 1870'te torpidoların menzili 914 m'ye hızı 6 knot'a kadar çıkarıldı. Fabrika 1881'de torpidoları 10 değişik ülkeye ihraç etmeye başladı. Ardından Whitehead torpidonun hızını 18 (1876), 24 (1886), 30 (1890) knot'a çıkardı.

16 Ocak 1877'de bir Osmanlı vapuru olan İntibah 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşları'nda otomatik tahrikli torpidoyla batırılan ilk gemi oldu.

1897'lere doğru, Nikola Tesla uzaktan kumanda edilebilen bir botun patentini aldı ve ardından uzakatan kontrol edilebilen torpido yapılabileceğini Amerika Birleşik Devletleri Ordusuna gösterdi. Ancak, ordu 1960'lara kadar bunu benimsemedi.

İtiş güçleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıkıştırılmış hava[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu, ilk başarılı otomatik tahrikli torpidolarda kullanılan sistemdi (1866). Hava 2.55 MPa kadar sıkıştırılır ve bu hava dakikada 100 devir yapan pervanenin pistonunu doldururdu. Bu şekilde torpidolar 180 metre ve 6.5 knot'la ilerlerdi. Bu, geliştirilerek 1000 metre ve 35 knot'a kadar çıkarıldı.

Isı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu fikir enjekte edilen sıvı yakıt (Gazyağı gibi) kullanılmasını ortaya atmıştır. Böylelikli ısı havayı daha çok sıkıştırmakta ve torpido daha uzağa gitmekteydi. Bunun gibi torpidolar 1904 civarında üretimeye başlandı.

Islak Isıtıcılı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu şekildeki torpidolar genelde I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı'nda kullanıldı.

Sıkıştırılmış oksijen[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir miktar benzin, torpidonun taşıyabildiği Oksijenle yanabiliyordu. Sıkıştırılmış hava sadece %21 O₂ taşırken Japon mühendisler destroyerler için 1930'da Tip 93 Torpido'yu geliştirdiler. Bu torpidolar sıkıştırılmış hava yerine, sıkıştırılmış saf O₂ kullanıyorlardı.

Buhar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıkıştırlmış havalı torpidoların bir türevi olan bu torpidolar, alkol ve sıkıştırılmış hava kullanıyordu. Hız artışı sebebiyle deniz üzerinde iz bırakıyordu.

Elektrikli tahrik[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu sistem çıkarılan köpükleri önlüyordu. John Ericsson, 1872'de ilk elektrik tahrikli torpidoyu üretti. Torpidolar bataryaların tükenmesi ihtimaline karşın, harici bir kaynaktan besleniyorlardı. Almanya, II. Dünya Savaşı'ndan az önce ilk bataryadan beslenen torpidoyu (G7e) tanıttı. G7e, geleneksel G7a torpidosundan daha yavaştı ve menzili daha azdı. Ancak ondan daha ucuzdu.

Az bakım gerektiren gümüş oksit bataryalar kullanan modern elektrikli torpidolar (Mark 24 Tigerfish gibi), yılarca performansını kaybetmeden durabilmektedir.

Torpido sınıfları ve çapları[değiştir | kaynağı değiştir]

Torpidolar birkaç şekilde atılabilir:

Bir Torpido botu'ndan
Bir Torpido tüpü'nden (Destroyer, Denizaltı)
Hava araçlarından

Birçok deniz kuvveti 2 farklı ağırlıkta torpido kullanır:

Hafif: Genellikle hava araçlarından kısa mesafeli atışlar için kullanılır
Ağır: Uzak hedefler için genelde denizaltıardan atılır

En çok kullanılar torpidoların çapları:

324 mm: Hafif torpidolar için en çok kullanılan çap.
406 mm: Sovyet ASW Torpido çapı. Bu torpidoların tüpleri Sovyet Hotel, Echo ve yeni Delta sınıfı denizaltılarına, 533 mm torpidolarına ek amacıyla eklendi.
450 mm: Eski Japonya deniz kuvvetlerinin hafif torpidolarının standart çaplarıydı.
533 mm: Ağır torpidoların en çok kullanılanı:
- II. Dünya Savaşında Müttefik torpidoları.
- Eski Japonya deniz kuvvetlerinin bazı torpidoları.
- Kriegsmarine (2. DS Alman Deniz Kuvvetleri) torpidoları.
- NATO torpidoları.
- Bazı Sovyet ve Rus torpidoları.
610 mm: Eski Japonya deniz kuvvetlerinin kullandığı Tip 93 torpidoları, ayrıca bazı Kaiten kamikaze torpidoları.
650 mm: En geniş torpido çapıdır. Rus deniz kuvvetleri tarafından Tip 65 torpidolarında kullanılır.