Toksikoloji

Toksikoloji ya da ağıbilim (Zehir bilimi)^[1], kimyasallar ile biyolojik sistem arasındaki etkileşimleri, zararlı sonuçları yönünden inceleyen ya da kimyasalların zararsızlık limitlerini belirleyen bilim dalıdır.

Özet[değiştir | kaynağı değiştir]

Hemen hemen herkes, uygun kullanılmadığında zararlı olacak kimyevi maddelerle temas halindedir. Pek çok ölüm ve belki bunun yüz katı kadar fazla kaza kimyevi maddelerin dikkatsiz kullanılması sonucu meydana gelmektedir.

Toksikoloji (ağıbilim) üç ana alt dala sahiptir: Bunlardan sanayi toksikolojisi, hava ve sudaki kimyevi kirleticilerin zararlı etkilerini inceler. Bunun yanında çalışma ve ev ortamında mevcut olanları da konu alır. Ekonomik toksikoloji ise ilaçlarda, yiyeceklere ilave edilen maddelerde, kozmetik, gübre ve veteriner ilaçlarındaki kimyevi maddelerle meşgul olur. Adli toksikoloji de özellikle ölüm veya ciddi yaralanmayla sonuçlanan vakaların tıbbi yönüyle meşgul olur.

Her kimyevi madde, toksik etkisine (toksiklik, toksisite ya da ağılılık) bağlı olarak altı sınıftan birinde mütalaa edilir. Çok fazla toksik (ağılı), çok toksik, orta derecede toksik, az toksik, oldukça toksik olmayan ve oldukça zararsız.

Zehir, çok fazla veya çok toksik olan kimyevi maddelere verilen isimdir. Bunların az miktarları ciddi zarara veya ölüme sebep olur. Deney hayvanının her kilogramı için 50 miligram ağızdan verildiğinde, 48 saat içinde, bu hayvanların en az % 50'sinin ölümüne sebep olan maddeye kimyevi olarak zehir etiketi konulur. İnsanlar için bu miktar yaklaşık olarak bir çay kaşığı dolusu kadardır.

Toksikoloji, hayvanlar üzerinde deney yaparak, kimyevi maddelerin toksisite derecesini belirlemeye çalışır. Bu maksatla pek çok hayvan kullanılır. Fareler bu iş için kullanılan küçük; maymun ve çiftlik hayvanları büyük hayvanlar arasındadır. Hayvanlar üzerinde yapılan deneylerin tamamlanmasından ve sonucun insanlar üzerindeki etkisi tahmin edildikten sonra sınırlı sayıda deneyin insan üzerinde yapılmasıyla makul bir emniyet elde edilir. Buna kimyevi maddelerin insan derisi üzerinde etkisinin araştırılması misal gösterilebilir.

Eğer kimyevi maddelerin hastalık veya ölüme sebebiyet verdiği zannedilirse, ölünün kanı, idrarı ve kas parçaları adli toksikolojiye analiz için verilir. Yapılan deneylerle, zararlı kimyevi maddeler ve miktarları tespit edilebilir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Toksikoloji denilince akla ilk olarak Paracelsus gelir. 16. yüzyılda Paracelsus'un (1493-1541) zehiri tanımlarken kullandığı "Her madde zehirdir. Zehir olmayan madde yoktur; zehir ile ilacı ayıran dozdur" şeklindeki ifade, bugünkü modern toksikolojinin de çıkış noktasıdır.

Alt dalları[değiştir | kaynağı değiştir]

Uğraş alanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Her kimyasalın doza bağımlı olarak toksik etki gösterebilmesi gerçeği, toksikolojinin uğraş konularını;

ilaç
kozmetik
pestisit
gıda katkısı
ev temizlik malzemesi
endüstriyel kimyasallar olarak çok geniş bir alana yaymaktadır.

Bütün bu kimyasallara, organizmaya yabancı anlamına gelen "zenobiyotik" yahut "ksenobiyotik" adı da verilmektedir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Toksikolojinin Temel Kavramları, Bölüm 1.7, Prof.Dr. Ali Esat Karakaya
Farmakoloji Ders Kitabı (editörler: T.Arda Bökesoy, İclâl Çakıcı, Mehmet Melli), Gazi Kitabevi, 2000. ISBN 975-7313-61-0

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk Toksikoloji Derneği 27 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
9 Eylül Üniversitesi - İlaç ve Zehir Danışma Merkezi 10 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

^ Prof. Dr. Kaya Türkay. Yeni Özleştirme Kılavuzu. Kırmızı Kedi Yayınevi.

[1] Prof. Dr. Kaya Türkay. Yeni Özleştirme Kılavuzu. Kırmızı Kedi Yayınevi.

[1]

g t d Toksikoloji
Zehirin tarihi
Alanlar	Sucul toksikoloji Ekotoksikoloji Mesleki toksikoloji Entomotoksikoloji Adli toksikoloji Tıbbi toksikoloji İn vitro toksikoloji Toksikojenomik
Kavramlar	Günlük Kabul Edilebilir Alım Miktarı Toksisite Biyobirikim Biyolojik büyütme Sabit doz prosedürü Öldürücü doz Zehir Toksik kapasite Toksin Toksisite sınıfı Hayvan zehri
Tedaviler	Aktif karbon Panzehir Katodik Şelasyon terapisi Mide yıkama Hemodiyaliz Hemoperfüzyon Bağırsak irigasyonu
Olaylar	1858 Bradford tatlıları zehirlenmesi 2007 evcil hayvan maması toplanmaları Bhopal felaketi Minamata hastalığı Aleksandr Litvinenko'nun zehirlenmesi Seveso felaketi Visakhapatnam gaz sızıntısı Zehirlenmeler listesi
Diğer	Biyolojik savaş Kanserojen Gıda güvenliği Tehlike sembolleri Mutajen İş güvenliği ve sağlığı
Kategori

Toksikoloji nedir?, Toksikoloji anlamı nedir?, Toksikoloji ne demektir?